Το κύτταρο

Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, όλα τα έμβια, αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα. Τα κύτταρα είναι η μικρότερη μονάδα ζωής, θυμίζουν μικροσκοπικά «εργοστάσια» και λειτουργούν με απίστευτη ακρίβεια.

Έχουν εξαιρετικά μικρό μέγεθος (δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι), γι’ αυτό η ύπαρξή τους έγινε αντιληπτή αφού εφευρέθηκε το μικροσκόπιο.

* Ένα σύγχρονο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο μπορεί να τα μεγεθύνει έως και 300.000 φορές.

Όπως ένα κτίριο αποτελείται από πολλά τούβλα, έτσι και ένας ζωντανός οργανισμός αποτελείται από πολλά μικροσκοπικά κύτταρα (έργο του Nathan Sawaya)

Το μέγεθος των κυττάρων και η μορφολογία τους ποικίλλει. Στον άνθρωπο, για παράδειγμα, υπάρχουν περίπου 100 διαφορετικά είδη κυττάρων:

Τα νευρικά κύτταρα σχηματίζουν μακριές αποφυάδες, με τις οποίες μπορούν να δέχονται και να μεταβιβάζουν μηνύματα.

Κάποια κύτταρα, όπως τα σπερματοζωάρια, μπορούν και κινούνται χάρη σε ειδικές δομές που διαθέτουν.

Άλλα κύτταρα, όπως εκείνα του δέρματος, είναι πλατιά και έχουν καλυπτήριο ρόλο.

Τα κύτταρα των ζώων

Τα ζωικά κύτταρα αποτελούνται από τρεις κύριες περιοχές:

1. Κυτταρική μεμβράνη. Η μεμβράνη αυτή περιβάλλει το κύτταρο, το διαχωρίζει από το εξωτερικό του περιβάλλον και το φέρνει σε επικοινωνία με αυτό, ελέγχοντας το είδος των ουσιών που εισέρχονται ή εξέρχονται. Από την κυτταρική μεμβράνη, δηλαδή, περνούν χρήσιμα υλικά προς το κύτταρο και αποβάλλονται άχρηστα προς τα έξω.

2. Πυρήνας. Αποτελεί το «κέντρο ελέγχου» όλων των λειτουργιών του κυττάρου. Περιέχει το γενετικό υλικό (DNA), όπου βρίσκονται αποθηκευμένες οι πληροφορίες που ελέγχουν όλες τις κυτταρικές δραστηριότητες.

Το DNA

Μέσα στον πυρήνα καθενός από τα κύτταρά μας υπάρχει μια χημική ένωση που είναι καθοριστικής σημασίας για τη ζωή. Λέγεται δεσοξυριβονουκλεϊνικό οξύ, αλλά συνήθως το αποκαλούμε με το αγγλικό αρκτικόλεξο DNA που είναι ευκολότερο.

Μοιάζει με μια σπειροειδή ανεμόσκαλα, είναι ίδιο σε όλα τα κύτταρα ενός ζωντανού οργανισμού και «φυλάει» τις γενετικές πληροφορίες με τη μορφή ενός κώδικα πολύτιμου για την αναπαραγωγή και τη διαιώνιση του είδους.

3. Κυτταρόπλασμα. Είναι το κύριο μέρος του κυττάρου. Μέσα του βρίσκονται τα λεγόμενα κυτταρικά οργανίδια, που επιτελούν τις ποικίλες λειτουργίες του κυττάρου: τη σύνθεση πρωτεϊνών, την παραγωγή και αξιοποίηση της ενέργειας, τη διάσπαση άχρηστων ουσιών, την κίνησή του κ.ά.

Τα κύτταρα των φυτών

Τα φυτικά κύτταρα διαθέτουν τρία επιπλέον μέρη:

4. Κυτταρικό τοίχωμα. Είναι ένα παχύ και ανθεκτικό περίβλημα έξω από την κυτταρική μεμβράνη. Καθώς είναι συμπαγές και ικανό να αντέχει σε μεγάλες πιέσεις, λειτουργεί ως σκελετός που υποστηρίζει το κύτταρο και κατ’ επέκταση ολόκληρο το φυτό.

5. Χυμοτόπια. Είναι αποθήκες θρεπτικών ουσιών (π.χ. άμυλου) και καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του φυτικού κυττάρου.

6. Χλωροπλάστες. Βρίσκονται μόνο στα κύτταρα των πράσινων τμημάτων του φυτού και είναι γεμάτοι με μια πράσινη χρωστική ουσία, τη χλωροφύλλη (σε αυτήν οφείλεται το χαρακτηριστικό πράσινο χρώμα των φύλλων). Στους χλωροπλάστες γίνεται η φωτοσύνθεση, δηλαδή η δέσμευση της ηλιακής ενέργειας και η μετατροπή της σε χημική.

Κύτταρα χωρίς πυρήνα!

Λόγω του πυρήνα τους τα κύτταρα των ζωντανών οργανισμών λέγονται και ευκαρυωτικά, από τις αρχαίες λέξεις ευ (= καλώς) και κάρυον (= καρπός/πυρήνας).

* Επομένως ευ + κάρυον = καλά σχηματισμένος πυρήνας.

Εξαίρεση αποτελούν τα βακτήρια, που είναι πολύ απλοί οργανισμοί. Τα κύτταρά τους δεν έχουν εξελιχθεί, δε συγκροτούν πυρήνα και ονομάζονται προκαρυωτικά κύτταρα.

Δείτε στη συνέχεια

Το κύτταρο 1. Οι μονοκύτταροι οργανισμοί 2. Οι πολυκύτταροι οργανισμοί

ΑφιερώματαΖωή

ΠΗΓΗ: Φυσικά ΣΤ΄ Δημοτικού
ΕΙΚΟΝΕΣ: lecatalog.com (1), podilato98.blogspot.com (2-3: Φυσικά ΣΤ΄ Δημοτικού)