Η εσωτερική αύξηση

Μόνο σε σύνθετα ρήματα λόγιας προέλευσης

Η αύξηση παρουσιάζεται στα δισύλλαβα ρήματα, ώστε να αποκτήσουν προπαραλήγουσα για τον τόνο του παρατατικού και του αορίστου τους:

• πράττω → έπραξα
• γράφω → έγραψα

Αυτή η αύξηση συχνά διατηρείται ακόμη και όταν τα ρήματα γίνουν σύνθετα με κάποια πρόθεση. Τότε, μάλιστα, τη λέμε εσωτερική αύξηση:

• εισ-πράττω → εισ-έπραξα
• περι-γράφω → περι-έγραψα

Εισέπραξε

Αλλαγές στις προθέσεις

Οι περισσότερες προθέσεις επηρεάζονται από την εσωτερική αύξηση και χάνουν το τελικό τους φωνήεν για λόγους ευφωνίας.

Δεν επηρεάζονται από την αύξηση:

• εισ-πράττω → εισ-έπραξα
• περι-γράφω → περι-έγραψα
• προ-τρέπω → προ-έτρεψα
• προσ-φεύγω → προσ-έφυγα
• υπερ-βάλλω → υπερ-έβαλα

Επηρεάζονται από την αύξηση:

• αμφι-βάλλω → αμφ-έβαλα
• ανα-βάλλω → αν-έβαλα
• αντι-γράφω → αντ-έγραψα
• απο-φεύγω → απ-έφυγα
• δια-γράφω → δι-έγραψα
• επι-στρέφω → επ-έστρεψα
• κατα-γράφω → κατ-έγραψα
• μετα-δίδω → μετ-έδωσα
• παρα-δίδω → παρ-έδωσα
• υπο-θέτω → υπ-έθεσα

Ορισμένες, μάλιστα, παρουσιάζουν κάποιες ιδιομορφίες και χρειάζονται προσοχή.

Η λόγια πρόθεση εκ γίνεται εξ:

• εκ-δίδω → εξ-έδωσα
• εκ-λέγω → εξ-έλεξα
• εκ-φράζω → εξ-έφρασα

Οι λόγιες προθέσεις εν και συν, που είχαν αλλάξει όταν έγινε η σύνθεση, αποκτούν την αρχική τους μορφή:

• εγ-κρίνω → εν-έκρινα
• εμ-πνέω → εν-έπνευσα
• συγ-γράφω → συν-έγραψα
• συλ-λέγω → συν-έλεξα
• συμ-βάλλω → συν-έβαλα

Προσοχή στα πρόσωπα!

Όπως και στα απλά ρήματα, η αύξηση είναι χρήσιμη μόνο όταν τονίζεται. Έτσι, στα περισσότερα πρόσωπα του πληθυντικού αριθμού είναι περιττή:

εισ-πράττω

εισ-έπραξα
εισ-έπραξες
εισ-έπραξε

εισ-πράξαμε
εισ-πράξατε
εισ-έπραξαν
(εισ-πράξανε)

περι-γράφω

περι-έγραψα
περι-έγραψες
περι-έγραψε

περι-γράψαμε
περι-γράψατε
περι-έγραψαν
(περι-γράψανε)

Ιδιαίτερη προσοχή, ωστόσο, χρειάζονται τα ρήματα που οι προθέσεις τους επηρεάζονται από την αύξηση.

Έτσι, στα περισσότερα πρόσωπα του πληθυντικού η αφαίρεση της αύξησης επαναφέρει τις προθέσεις στη μορφή που είχαν στον ενεστώτα:

επι-στρέφω

επ-έστρεψα
επ-έστρεψες
επ-έστρεψε

επι-στρέψαμε
επι-στρέψατε
επ-έστρεψαν
(επι-στρέψανε)

εκ-λέγω

εξ-έλεξα
εξ-έλεξες
εξ-έλεξε

εκ-λέξαμε
εκ-λέξατε
εξ-έλεξαν
(εκ-λέξανε)

Ορίστε μερικά ακόμη παραδείγματα:

• αμφι-βάλλω
  αμφ-έβαλα, αμφι-βάλαμε
• εγ-κρίνω
  εν-έκρινα, εγ-κρίναμε
• εμ-πνέω
  εν-έπνευσα, εμ-πνεύσαμε
• συλ-λέγω
  συν-έλεξα, συλ-λέξαμε
• συμ-βάλλω
  συν-έβαλα, συμ-βάλαμε

Διαφοροποιήσεις

Η εσωτερική αύξηση υπάρχει μόνο στα ρήματα που έχουν λόγια προέλευση:

• επιλέγω → επέλεξα
• παραδίδω → παρέδωσα

Τα σύγχρονα ρήματα δεν παίρνουν αύξηση, οπότε τονίζονται κανονικά στην προπαραλήγουσα:

• διαλέγω → διάλεξα
• προδίδω → πρόδωσα

Αρκετά, ωστόσο, βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο και σχηματίζουν δύο τύπους· έναν με αύξηση και έναν χωρίς αύξηση:

• αναλύω → ανέλυσα / ανάλυσα
• καταθέτω → κατέθεσα / κατάθεσα
• παραλείπω → παρέλειψα / παράλειψα
• συνδέω → συνέδεσα / σύνδεσα
• υπογράφω → υπέγραψα / υπόγραψα

Σημαντικό: Οι τύποι με αύξηση χρησιμοποιούνται σε περιστάσεις με επίσημο ύφος, ενώ οι τύποι χωρίς αύξηση σε περιστάσεις με καθημερινό ή ανεπίσημο ύφος.

Και κάτι ακόμη

α) Στα ρήματα που έχουν περισσότερες από μία προθέσεις η αύξηση μπαίνει μετά την τελευταία πρόθεση και πριν το ρήμα:

• συν-εισ-φέρω → συνεισέφερα
• προ-δια-γράφω → προδιέγραψα
• επ-αν-εκ-δίδω → επανεξέδωσα

β) Η αύξηση δεν αποτελεί μέρος του αοριστικού θέματος. Κατά συνέπεια, στους χρόνους και στις εγκλίσεις που δημιουργούνται από αυτό απουσιάζει:

ανα-λαμβάνω / αν-έλαβα

• θα ανα-λάβω, έχω ανα-λάβει
• να ανα-λάβω, να έχω ανα-λάβει
• ανά-λαβε, ανα-λάβετε

Οι λόγιοι αόριστοι σε -ην/-ης

Η προστακτική δεν παίρνει αύξηση!

Η αύξηση των ρημάτων 1. Η εσωτερική αύξηση 2. Η αύξηση στη Β΄ συζυγία 3. Μια αρχαία αύξηση

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους
ΕΙΚΟΝΕΣ: mypos.com, opentvgr@youtube, ertnews.gr, insider.gr