9 Δεκ 2022

Τα αρσενικά σε -ος (1)

Προσοχή στα προπαροξύτονα!

Ουρανός

Τα περισσότερα από αυτά τα αρσενικά διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις. Εδώ συναντούμε:

α) Όλα τα οξύτονα
  • ο ουρανός, του ουρανού
  • οι ουρανοί, των ουρανών, τους ουρανούς

β) Όλα τα παροξύτονα
  • ο γλάρος, του γλάρου
  • οι γλάροι, των γλάρων, τους γλάρους

γ) Πολλά προπαροξύτονα
  • ο ρινόκερος, του ρινόκερου
  • οι ρινόκεροι, των ρινόκερων, τους ρινόκερους

Τα υπόλοιπα προπαροξύτονα, που είναι και πολύ περισσότερα, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού, αλλά μπορεί και να τον διατηρούν σταθερό σε όλες τις πτώσεις.

Υπάλληλος

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Σταθερός τόνος

1 Τα οξύτονα και τα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

ουρανός
ουρανού
ουρανό


οι
των
τους

ουρανοί
ουρανών
ουρανούς


Κλητική: ουρανέ, ουρανοί

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • αδερφός, αριθμός, βράχος, βυθός
  • γιος, γλάρος, δικηγόρος, δρόμος
  • εγγονός, Ευρωπαίος, ζωγράφος
  • ήλιος, ήχος, θείος, θησαυρός
  • ιός, ισθμός, κύβος, κυνηγός
  • λαιμός, λόφος, μισθός, μύθος
  • νονός, νοσοκόμος, ξεναγός
  • οδηγός, οικισμός, πύργος, πυρετός
  • ρόλος, ρυθμός, στίχος, στόχος
  • ταύρος, τοίχος, ύμνος, ύπνος
  • φακός, φίλος, χρόνος, χώρος
  • ψύλλος, ωκεανός, ώμος

Γλάρος

2 Πολλά προπαροξύτονα διατηρούν επίσης σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

ρινόκερος
ρινόκερου
ρινόκερο


οι
των
τους

ρινόκεροι
ρινόκερων
ρινόκερους


Κλητική: ρινόκερε, ρινόκεροι

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • αερόσακος, ανεμόμυλος, ανήφορος
  • Bαλκάνιος, βιότοπος, βούβαλος
  • δισέγγονος, Εγκέλαδος, ημίθεος
  • θαλασσόλυκος, κροκόδειλος
  • λαχανόκηπος, λευκόχρυσος
  • Μινώταυρος, μονόκερος
  • ξερότοπος, ορνιθόρρυγχος
  • παλιόκαιρος, πλάτανος, πονόδοντος
  • σκαντζόχοιρος, σκίουρος, σπιτόγατος
  • τηλεμαραθώνιος, υπνόσακος
  • χιονοπόλεμος, χωματόδρομος
  • ψαρότοπος, ψεύταρος

Ρινόκερος

Μετακίνηση τόνου

Τα περισσότερα προπαροξύτονα, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές, αλλά και στην αιτιατική του πληθυντικού.

Ωστόσο, και αυτές οι όμορφες λέξεις σιγά σιγά προσαρμόζονται στη σύγχρονη κλίση, που θέλει τον τόνο σταθερό:
  • ο δάσκαλος, του δασκάλου (ή δάσκαλου)
  • ο βάτραχος, του βάτραχου (ή βατράχου)

Άνθρωπος

Διαφοροποιήσεις στον πληθυντικό

α) Κάποια αρσενικά σε -ος παρουσιάζουν στον πληθυντικό και πιο λαϊκούς τύπους με τις καταλήξεις -αίοι, -αίων, -αίους:
  • οι καπετάνιοι – οι καπεταναίοι
  • οι Σαρακατσάνοι – οι Σαρακατσαναίοι
  • οι Βλαχόπουλοι – οι Βλαχοπουλαίοι
  • οι Παπαδόπουλοι – οι Παπαδοπουλαίοι

β) Μερικά προπαροξύτονα σχηματίζουν και δεύτερο, λαϊκό πληθυντικό με όλες τις πτώσεις στην παραλήγουσα:
  • οι άνθρωποι – οι ανθρώποι
  • οι δάσκαλοι – οι δασκάλοι
  • οι καλόγεροι – οι καλογέροι
  • οι πόλεμοι – οι πολέμοι

Βράχια

γ) Άλλα αρσενικά παρουσιάζουν στον πληθυντικό και έναν δεύτερο τύπο σε ουδέτερο γένος:
  • οι βράχοι – τα βράχια
  • οι δεσμοί – τα δεσμά
  • οι καπνοί – τα καπνά
  • οι λαιμοί – τα λαιμά
  • οι λόγοι – τα λόγια
  • οι χρόνοι – τα χρόνια

Και μόνο με ουδέτερο τύπο:
  • ο πλούτος → τα πλούτη
  • ο σανός → τα σανά

δ) Τέλος, ο Γιώργος σχηματίζει ανισοσύλλαβο πληθυντικό με την κατάληξη -ηδες:
  • ο Γιώργος → οι Γιώργηδες

Η κλητική

Η κλητική σχηματίζεται με τις καταλήξεις και -οι, αλλά στον ενικό υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις. Περισσότερα εδώ.

Γεια σου, φίλε!

Ειδική περίπτωση

Όταν ο χρόνος αναφέρεται σε ηλικία, η γενική του πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα:
  • Πόσων χρονών είσαι;
  • Είμαι 15 χρονών.

Σε πιο λαϊκό ύφος, μάλιστα, χάνεται και το τελικό -ν:
  • Πόσω χρονώ(ν) είσαι;
  • Είμαι 15 χρονώ.

Εξάσκηση

Πατήστε στις εικόνες και ελέγξτε τις γνώσεις σας:



ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: blueskydreamers.com, lcvservisi.com, wall.alphacoders.com, marilurodriguezrealtor.com, anakoskaphotography.com, california.com, wundef.com
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: inschool.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Το σχόλιό σας θα εγκριθεί πρώτα από τον δάσκαλο98. Παρακαλώ μη γράφετε με greeklish ή κεφαλαία (σημαίνει ότι φωνάζετε), γιατί τα σχόλια θα διαγράφονται.
Πριν τη δημοσίευση ελέγξτε για τυχόν λάθη απροσεξίας, πατώντας στην «Προεπισκόπηση». Περισσότερα εδώ.