Τα αρσενικά σε -ος (2)

Ο τονισμός των προπαροξύτονων

Τα περισσότερα από αυτά τα αρσενικά διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις. Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος, ο κανόνας ισχύει για:

α) Όλα τα οξύτονα

• ο ουρανός, του ουρανού
• οι ουρανοί, των ουρανών, τους ουρανούς

β) Όλα τα παροξύτονα

• ο γλάρος, του γλάρου
• οι γλάροι, των γλάρων, τους γλάρους

γ) Πολλά προπαροξύτονα

• ο ρινόκερος, του ρινόκερου
• οι ρινόκεροι, των ρινόκερων, τους ρινόκερους

Ουρανός

Γλάρος

Ρινόκερος

❮ ❯

Τα περισσότερα προπαροξύτονα, ωστόσο, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, διαφοροποιούνται από αυτόν τον κανόνα και κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού.

Καθώς όμως περνά ο καιρός, και αυτά τα όμορφα ουσιαστικά προσαρμόζονται σιγά σιγά στη σύγχρονη κλίση, που θέλει τον τόνο σταθερό:

α) Πολλά σχηματίζουν όλο και πιο συχνά δεύτερο τύπο, με σταθερό τόνο, στη γενική του ενικού:

• ο όροφος, του ορόφου (ή όροφου)
• οι όροφοι, των ορόφων
• τους ορόφους

Αρκετά, μάλιστα, σχηματίζουν δεύτερο τύπο και στην αιτιατική του πληθυντικού:

• ο δάσκαλος, του δασκάλου (ή δάσκαλου)
• οι δάσκαλοι, των δασκάλων
• τους δασκάλους (ή δάσκαλους)

β) Τα υπόλοιπα σχηματίζουν ήδη διπλούς τύπους και στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού:

• ο βάτραχος, του βάτραχου (ή βατράχου)
• οι βάτραχοι, των βάτραχων (ή βατράχων)
• τους βάτραχους (ή βατράχους)

Δάσκαλος

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

1 Προπαροξύτονα που σχηματίζουν και δεύτερο τύπο, με σταθερό τόνο, στη γενική ενικού ή και στην αιτιατική του πληθυντικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

δάσκαλος
δασκάλου*
δάσκαλο

οι
των
τους

δάσκαλοι
δασκάλων
δασκάλους*

(*)

Αλλά και: του δάσκαλου, τους δάσκαλους

Κλητική: δάσκαλε, δάσκαλοι

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:

• άνθρωπος, βάρβαρος, γάιδαρος
• διάδρομος, διάλογος, δίαυλος
• εγκέφαλος, έλεγχος, ένοικος
• θάλαμος, θόρυβος, θρίαμβος
• Ιανουάριος, ιππόδρομος
• κίνδυνος, κύλινδρος, κύριος
• Μάρτιος, ξάδερφος, όροφος
• περίπατος, πόλεμος, πρόεδρος
• σύζυγος, σύλλογος, σύνδεσμος
• τιμοκατάλογος, τύραννος
• υδράργυρος, υπάλληλος, υπήκοος
• φάκελος, φιλάνθρωπος, Φίλιππος

Κίνδυνος

2 Προπαροξύτονα που σχηματίζουν διπλούς τύπους και στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

βάτραχος
βάτραχου*
βάτραχο

οι
των
τους

βάτραχοι
βάτραχων*
βάτραχους*

(*)

Αλλά και: του βατράχου, των βατράχων, τους βατράχους

Κλητική: βάτραχε, βάτραχοι

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:

• αόριστος, αυτοκινητόδρομος
• βιομήχανος, Βόσπορος
• δεινόσαυρος, δήμαρχος, Διόνυσος
• έμπορος, εργαζόμενος, έφηβος
• ημιώροφος, Ήφαιστος
• ίλιγγος, κρύσταλλος, λαβύρινθος
• Μενέλαος, μονόλογος
• νάρκισσος, ναύαρχος, νεοσύλλεκτος
• ογκόλιθος, Όλυμπος, οφθαλμίατρος
• παιδίατρος, πεζόδρομος, πίθηκος
• συνάδελφος, τάρανδος, ύποπτος
• φιλόσοφος, χείμαρρος, ψίθυρος

Αυτοκινητόδρομος

Ποιον τύπο να διαλέγουμε;

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν αν θα χρησιμοποιήσουμε έναν τύπο με σταθερό ή με μετακινούμενο τόνο (βάτραχου – βατράχου).

Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει το γλωσσικό μας αίσθημα (πώς ακούγεται στα αφτιά μας), αλλά και αυτό είναι κάπως ρευστό.

Ένας σχετικά ασφαλής κανόνας είναι να παρατηρήσουμε το γλωσσικό περιβάλλον όπου κλίνεται η λέξη:

1 Στον προφορικό λόγο και σε εκείνον που έχει καθημερινό ή ανεπίσημο ύφος ο τόνος διατηρείται στην προπαραλήγουσα:

• Τους διάβασε την ιστορία του βάτραχου που μεταμορφώθηκε σε πρίγκιπα.
• Κάθε μέρα παρατηρούν τους βάτραχους της λίμνης.

2 Στον γραπτό λόγο και σε εκείνον που έχει επίσημο ύφος ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα:

• Τα πίσω πόδια του βατράχου είναι μεγαλύτερα.
• Όλα τα είδη των βατράχων περνούν το πρώτο στάδιο της ζωής τους ως γυρίνοι.

Βάτραχος

Το ίδιο συμβαίνει και σε στερεότυπες εκφράσεις:

• αιχμάλωτος πολέμου
• γύρος του θριάμβου
• έξοδος κινδύνου
• οριστική αορίστου
• πύργος ελέγχου

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό, Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της Ελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: blueskydreamers.com, wall.alphacoders.com, marilurodriguezrealtor.com, thewom.it, edition.cnn.com, neoi-kairoi.gr, wall.alphacoders.com