Τα ουδέτερα σε -ο (2)

Ο τονισμός των προπαροξύτονων

Τα περισσότερα από αυτά τα ουδέτερα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις. Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος, ο κανόνας ισχύει για:

α) Όλα τα οξύτονα

• το νερό, του νερού
• τα νερά, των νερών

β) Όλα τα παροξύτονα

• το δέντρο, του δέντρου
• τα δέντρα, των δέντρων

γ) Πολλά προπαροξύτονα

• το βότσαλο, του βότσαλου
• τα βότσαλα, των βότσαλων

Νερό

Δέντρο

Βότσαλα

❮ ❯

Τα περισσότερα προπαροξύτονα, ωστόσο, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, διαφοροποιούνται από αυτόν τον κανόνα και κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές.

Καθώς όμως περνά ο καιρός, και αυτά τα όμορφα ουσιαστικά προσαρμόζονται σιγά σιγά στη σύγχρονη κλίση, που θέλει τον τόνο σταθερό:

α) Τα περισσότερα σχηματίζουν όλο και πιο συχνά δεύτερο τύπο, με σταθερό τόνο, στη γενική του ενικού:

• το αυτοκίνητο, του αυτοκινήτου (ή αυτοκίνητου)
• τα αυτοκίνητα, των αυτοκινήτων

β) Τα υπόλοιπα σχηματίζουν ήδη διπλούς τύπους και στις δύο γενικές:

• το βούτυρο, του βούτυρου (ή βουτύρου)
• τα βούτυρα, των βούτυρων (ή βουτύρων)

Αυτοκίνητο

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

1 Προπαροξύτονα που σχηματίζουν και δεύτερο τύπο, με σταθερό τόνο, στη γενική ενικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

αυτοκίνητο
αυτοκινήτου*
αυτοκίνητο

τα
των
τα

αυτοκίνητα
αυτοκινήτων
αυτοκίνητα

* Αλλά και: του αυτοκίνητου

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:

• αέριο, άλογο, ανέκδοτο
• γήπεδο, γινόμενο, γυμναστήριο
• δάνειο, δικαστήριο, δίκτυο, δωμάτιο
• εισιτήριο, ηφαίστειο, θέατρο
• κείμενο, κεφάλαιο, κύτταρο
• λεκανοπέδιο, λύκειο
• μέτωπο, μικρόβιο, μυστήριο
• οικόπεδο, όνειρο, όργανο, όριο
• ποδόσφαιρο, προάστιο, πρόσωπο
• ραδιόφωνο, Σάββατο, τετράδιο
• υποβρύχιο, υπόγειο
• φαινόμενο, χιλιόμετρο

Και μόνο (ή συνήθως) στον πληθυντικό:

• αντίποινα, γενέθλια, διόδια
• εγκαίνια, Εξάρχεια, Επτάνησα
• Ιμαλάια, Κύθηρα, Μέγαρα, νοσήλια
• συγχαρητήρια, συλλυπητήρια
• Τρίκαλα, Φάρσαλα, Xριστούγεννα

Ηφαίστειο

2 Προπαροξύτονα που σχηματίζουν διπλούς τύπους και στις δύο γενικές:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

βούτυρο
βούτυρου*
βούτυρο

τα
των
τα

βούτυρα
βούτυρων*
βούτυρα

* Αλλά και: του βουτύρου, των βουτύρων

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:

• αλφάβητο, αμύγδαλο, ασβέστιο
• βιβλιάριο, γραμμόφωνο
• δάχτυλο, δευτερόλεπτο, διαδίκτυο
• ελαιόλαδο, εξώφυλλο, επεισόδιο
• ημερολόγιο, θερμόμετρο
• κολλύριο, κολυμβητήριο, κρύσταλλο
• λεξιλόγιο, λογοπαίγνιο
• μετάλλιο, μικρόφωνο
• παράθυρο, ποδήλατο, προαύλιο
• σακίδιο, συνέδριο, σωσίβιο
• φάρμακο, φθινόπωρο, φροντιστήριο
• χειριστήριο, χρονόμετρο

Και μόνο (ή συνήθως) στον πληθυντικό:

• Αντικύθηρα, αποκαλυπτήρια
• παραλειπόμενα, πολεμοφόδια
• τεκταινόμενα, χρωστούμενα

Παράθυρο

Ποιον τύπο να διαλέγουμε;

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν αν θα χρησιμοποιήσουμε έναν τύπο με σταθερό ή με μετακινούμενο τόνο (βούτυρου – βουτύρου).

Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει το γλωσσικό μας αίσθημα (πώς ακούγεται στα αφτιά μας), αλλά και αυτό είναι κάπως ρευστό.

Ένας σχετικά ασφαλής κανόνας είναι να παρατηρήσουμε το γλωσσικό περιβάλλον όπου κλίνεται η λέξη:

1 Στον προφορικό λόγο και σε εκείνον που έχει καθημερινό ή ανεπίσημο ύφος ο τόνος διατηρείται στην προπαραλήγουσα:

• Βάζουμε στην κατσαρόλα το γάλα, τη μισή ποσότητα του βούτυρου και τα αβγά.
• Τον τελευταίο μήνα η τιμή του βούτυρου αυξήθηκε κατά 3,7%.

2 Στον γραπτό λόγο και σε εκείνον που έχει επίσημο ύφος ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα:

• Το προηγούμενο έτος η συνολική παραγωγή βουτύρου μειώθηκε κατά 11%.

Βούτυρο

Το ίδιο συμβαίνει και σε στερεότυπες εκφράσεις:

• αγώνες ποδοσφαίρου
• εκτός γηπέδου
• μπισκότα / καραμέλες βουτύρου
• σοκολάτα αμυγδάλου
• τρίτη λυκείου

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό, Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της Ελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: Doktorceciliafurst@facebook, nytimes.com, epicstoneworks.com, wallpapercave.com, forbes.com, photowall.co.uk, britannica.com