3 Δεκ 2023

Η προστακτική

Μία από τις τρεις εγκλίσεις των ρημάτων

Η προστακτική φανερώνει προσταγή, παράκληση και παρεμφερείς έννοιες, όπως οδηγία, παρακίνηση ή συμβουλή.

Παραδείγματα:
  • Τηλεφώνησέ του τώρα!
  • Μίλα πιο σιγά, κοιμάται το μωρό.
  • Προσθέστε το κακάο και ανακατέψτε.
  • Έλα να φάμε παρέα!
  • Φόρεσε το μπουφάν σου, κάνει κρύο.


Στο δεύτερο πρόσωπο

Η προστακτική έχει ξεχωριστό τύπο μόνο στο β΄ πρόσωπο, που είναι και το πιο συνηθισμένο: φύγε (εσύ), φύγετε (εσείς)

Όταν δε σχηματίζονται τύποι στο β΄ πρόσωπο, δανειζόμαστε τους αντίστοιχους τύπους της υποτακτικής: να ενοχλείς, να γράφεσαι, να αγαπιέσαι

Το ίδιο κάνουμε και όταν τη χρειαζόμαστε στα άλλα πρόσωπα:
  • να φύγει (αυτός), να φύγουν (αυτές)
  • ας λέει ό,τι θέλει, ας φάμε (εμείς)

Σε μερικές περιπτώσεις για το α΄ πρόσωπο του πληθυντικού δανειζόμαστε τον αντίστοιχο τύπο του ενεστώτα: Πάμε! Φεύγουμε!

Μορφές της προστακτικής

Η προστακτική διακρίνεται σε συνεχή και απλή. Όπως φανερώνει το όνομά της, συχνότερα χρησιμοποιείται η απλή προστακτική.

α) Η συνεχής προστακτική έχει την έννοια της συνέχειας, της διάρκειας ή της επανάληψης και σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα:
  • γράφ-ω → γράφ-ε

β) Η απλή προστακτική φανερώνει αυτό που σημαίνει το ρήμα απλά ή στιγμιαία και σχηματίζεται από το αοριστικό θέμα:
  • έ-⁠γραψ-α → γράψ-ε


Πιο σπάνια είναι η συντελεσμένη προστακτική (με τους αντίστοιχους τύπους της συντελεσμένης υποτακτικής): να έχεις διαβάσει μέχρι τις έξι, να έχεις ντυθεί μέχρι να γυρίσω

Οι τύποι της ενεργητικής φωνής

Οι καταλήξεις της απλής προστακτικής είναι ίδιες και στις δύο συζυγίες.

* Η διαφορά είναι ότι στη Β΄ συζυγία, που δεν έχει αοριστικό θέμα, οι καταλήξεις ξεκινούν με «ησ-».

Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

Συνεχής Προστακτική
Απλή Προστακτική

(ντύν-ω)
ντύνε
ντύνετε


(έ-ντυσ-α)
ντύσε
ντύστε


Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

Συνεχής Προστακτική
Απλή Προστακτική

(αγαπ-ώ)
αγάπα
αγαπάτε


(αγάπ-ησα)
αγάπησε
αγαπήστε


(ενοχλ-ώ)
να ενοχλείς
ενοχλείτε


(ενόχλ-ησα)
ενόχλησε
ενοχλήστε


Σε κάποια συχνόχρηστα ρήματα η συνεχής προστακτική μπορεί να έχει και την έννοια της απλής.  

(α΄ συζυγία)
  • λέω → πες, λέγε
  • προσέχω → πρόσεξε, πρόσεχε
  • τρώω → φάε, τρώγε

(β΄ συζυγία)
  • κοιτώ → κοίταξε, κοίτα
  • κρατώ → κράτησε, κράτα
  • μιλώ → μίλησε, μίλα
  • περνώ → πέρασε, πέρνα
  • προχωρώ → προχώρησε, προχώρα
  • ρωτώ → ρώτησε, ρώτα
  • σταματώ → σταμάτησε, σταμάτα


Οι τύποι της παθητικής φωνής

Στην απλή προστακτική υπάρχει μια ιδιομορφία. Ο ενικός αριθμός σχηματίζεται από την ενεργητική φωνή, ενώ ο πληθυντικός από την παθητική:
  • έντυσα → ντύσου
  • ντύθηκα → ντυθείτε

Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

Συνεχής Προστακτική
Απλή Προστακτική

(ντύν-ομαι)
να ντύνεσαι
να ντύνεστε


(ντύθ-ηκα)
ντύσου
ντύθείτε


Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

Συνεχής Προστακτική
Απλή Προστακτική

(αγαπ-ιέμαι)
να αγαπιέσαι
να αγαπιέστε


(αγαπ-ήθηκα)
αγαπήσου
αγαπηθείτε


(ενοχλ-ούμαι)
να ενοχλείσαι
να ενοχλείστε


(ενοχλ-ήθηκα)
ενοχλήσου
ενοχληθείτε


Άρνηση

Η προστακτική δεν έχει τύπους για την άρνηση, οπότε δανειζόμαστε τους αντίστοιχους της υποτακτικής:
  • μη μιλάς, μην του μιλάς
  • μην ντραπείς, μη με ντραπείς

Δεύτερος τόνος

Όταν οι προστακτικές ακολουθούνται από μονοσύλλαβες αντωνυμίες εμφανίζεται και ένας δεύτερος τόνος. Αυτό συμβαίνει:
Στις προπαροξύτονες: διάβασέ το, μίλησέ μου, κάλεσέ τον, πήγαινέ τους
Στις παροξύτονες που ακολουθούνται από δύο τέτοιες αντωνυμίες: στείλε μού το, δώσε τού το (αλλά: στείλ’ το μου, δώσ’ του το)

Περισσότερα για την προστακτική μπορείτε να δείτε στις αναρτήσεις που ακολουθούν:

1. Τα [ i ] της απλής προστακτικής (ορθογραφία)
2. Η προστακτική δεν παίρνει αύξηση!
3. Προστακτικές που χρειάζονται προσοχή
4. Φράσεις με αρχαιόμορφη προστακτική


Αφιερώματα

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Το σχόλιό σας θα εγκριθεί πρώτα από τον δάσκαλο98. Παρακαλώ μη γράφετε με greeklish ή κεφαλαία (σημαίνει ότι φωνάζετε), γιατί τα σχόλια θα διαγράφονται.
★ Πριν τη δημοσίευση ελέγξτε για τυχόν λάθη απροσεξίας, πατώντας στην «Προεπισκόπηση». Περισσότερα εδώ.