22 Απρ 2024

Τα ρήματα σε -ώ/-άς

Η πρώτη τάξη της Β΄ συζυγίας

Εδώ βρίσκονται τα λιγότερα ρήματα της Β΄ συζυγίας. Το θέμα τους είναι ίδιο σε όλους τους χρόνους.

Κολυμπάει

Η ιδιομορφία αυτών των ρημάτων είναι ότι σχηματίζουν τους συνεχείς χρόνους με δύο ομάδες καταλήξεων.

Οι πρώτες συνηθίζονται στον γραπτό λόγο και γενικότερα σε περιστάσεις με επίσημο ύφος:
  • αγαπώ, αγαπούσα, θα αγαπώ

Οι δεύτερες συνηθίζονται στον προφορικό λόγο και σε περιστάσεις με καθημερινό ή ανεπίσημο ύφος:
  • αγαπάω, αγάπαγα, θα αγαπάω


Οι συνεχείς χρόνοι

Ο ενεστώτας και ο συνεχής μέλλοντας έχουν τις ίδιες καταλήξεις:


Ενεστώτας

αγαπώ
αγαπάς
αγαπά

αγαπούμε
αγαπάτε
αγαπούν*

Παρατατικός

αγαπούσα
αγαπούσες
αγαπούσε

αγαπούσαμε
αγαπούσατε
αγαπούσαν*

Συνεχής μέλλοντας

θα αγαπώ


* Εναλλακτικοί τύποι: αγαπούνε, αγαπούσανε

Ενεστώτας

αγαπάω
αγαπάς
αγαπάει

αγαπάμευ
αγαπάτε
αγαπάνε*

Παρατατικός

αγάπαγα
αγάπαγες
αγάπαγε

αγαπάγαμεα
αγαπάγατε
αγάπαγαν*

Συνεχής μέλλοντας

θα αγαπάω


* Εναλλακτικοί τύποι: αγαπάν, αγαπάγανε (αγαπάγαν)

Οι απλοί και συντελεσμένοι χρόνοι

Στους συντελεσμένους χρόνους (παρακείμενο, υπερσυντέλικο, συντελεσμένο μέλλοντα) η κατάληξη είναι άκλιτη.

Επιλέον, όλα τα «ησ-» με τα οποία αρχίζουν οι καταλήξεις γράφονται με ήτα:


Αόριστος

αγάπησα
αγάπησες
αγάπησε

αγαπήσαμε
αγαπήσατε
αγάπησαν*

Απλός μέλλοντας

θα αγαπήσω
θα αγαπήσεις
θα αγαπήσει

θα αγαπήσουμε
θα αγαπήσετε
θα αγαπήσουν*

Συντελεσμένοι χρόνοι

έχω / είχα / θα έχω αγαπήσει


* Εναλλακτικοί τύποι: αγαπήσανε (αγαπήσαν), θα αγαπήσουνε

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ρήματα:
  • ακουμπώ, απαντώ, βοηθώ, γλεντώ
  • ζητώ, κολυμπώ, κουνώ, κυνηγώ
  • λιποθυμώ, μελετώ, μετρώ, μιλώ
  • νικώ, ξεκινώ, ξενυχτώ, ξυπνώ
  • παρατώ, περπατώ, πολεμώ, ρωτώ
  • σταματώ, τολμώ, φιλώ, χαιρετώ

Αλλά και τα σύνθετα σε -κοπώ:
  • γλεντοκοπώ, γρονθοκοπώ
  • ιδροκοπώ, λαμποκοπώ
    (όμως: χρεοκοπώ/-είς)

Μιλάει

Ανώμαλες καταλήξεις

Σε μερικά ρήματα οι καταλήξεις των απλών και συντελεσμένων χρόνων δεν ξεκινούν με «ησ-» και χρειάζονται προσοχή:

γελώ
  • γέλασα
  • θα γελάσω
  • έχω γελάσει
τραβώ
  • τράβηξα
  • θα τραβήξω
  • έχω τραβήξει
Παρόμοια ρήματα σε
  • -ασα: γερνώ, δρω, ξεχνώ, περνώ
  • -αξα: κοιτώ, πετώ
  • -εσα: βαρώ, πονώ, φορώ, χωρώ
  • -ηξα: βουτώ, ζουλώ, ρουφώ, φυσώ
  • -υσα: μεθώ

Οι άλλες εγκλίσεις

Οι χρόνοι είναι μορφές της οριστικής. Οι άλλες εγκλίσεις σχηματίζονται με παρόμοιο τρόπο.  

Υποτακτική
  • Συνεχής: να αγαπώ/αγαπάω
  • Απλή: να αγαπήσω
  • Συντελεσμένη: να έχω αγαπήσει
  • Άλλοι τύποι: να αγαπούσα/αγάπαγα, να αγάπησα, να είχα αγαπήσει
Προστακτική
  • Συνεχής: αγάπα, αγαπάτε
  • Απλή: αγάπησε, αγαπήστε

Χαιρετάει

Διαφοροποιήσεις

α) Ορισμένα ρήματα λόγιας προέλευσης δε σχηματίζουν τις δεύτερες καταλήξεις σε «-⁠άω» και «-αγα»:
  • αγωνιώ, αναρτώ, αντανακλώ
  • ασφυκτιώ, αφορώ, δρω, εκτιμώ
  • ερευνώ, καθιστώ, προσδοκώ
  • σιωπώ, φοιτώ, ωχριώ

β) Άλλα ρήματα ωστόσο, πιο λαϊκά, εμφανίζονται συχνότερα με αυτές τις δεύτερες καταλήξεις:
  • βαράω, βρομάω, γρατζουνάω
  • κοπανάω, λυσσάω, μουρμουράω
  • πονάω, τσιγκλάω, φυσάω

γ) Μερικά λαϊκά ρήματα, επίσης, σχηματίζουν σύνθετα που ακολουθούν την κλίση της δεύτερης τάξης:
  • κρατώ, κρατάς
    αλλά: επικρατώ, επικρατείς
  • πονώ, πονάς
    αλλά: προπονώ, προπονείς
  • φορώ, φοράς
    αλλά: πληροφορώ, πληροφορείς
  • χωρώ, χωράς
    αλλά: υποχωρώ, υποχωρείς


20 Απρ 2024

Τα ρήματα σε -ώ/-είς

Η δεύτερη τάξη της Β΄ συζυγίας

Εδώ βρίσκονται τα περισσότερα ρήματα της Β΄ συζυγίας. Το θέμα τους είναι ίδιο σε όλους τους χρόνους.

Προσπαθεί

Οι συνεχείς χρόνοι

Ο ενεστώτας και ο συνεχής μέλλοντας έχουν τις ίδιες καταλήξεις:


Ενεστώτας

ενοχλώ
ενοχλείς
ενοχλεί

ενοχλούμε
ενοχλείτε
ενοχλούν*

Παρατατικός

ενοχλούσα
ενοχλούσες
ενοχλούσε

ενοχλούσαμε
ενοχλούσατε
ενοχλούσαν*

Συνεχής μέλλοντας

θα ενοχλώ


* Εναλλακτικοί τύποι: ενοχλούνε, ενοχλούσανε

Οι απλοί και συντελεσμένοι χρόνοι

Στους συντελεσμένους χρόνους (παρακείμενο, υπερσυντέλικο, συντελεσμένο μέλλοντα) η κατάληξη είναι άκλιτη.

Επιλέον, όλα τα «ησ-» με τα οποία αρχίζουν οι καταλήξεις γράφονται με ήτα:


Αόριστος

ενόχλησα
ενόχλησες
ενόχλησε

ενοχλήσαμε
ενοχλήσατε
ενόχλησαν*

Απλός μέλλοντας

θα ενοχλήσω
θα ενοχλήσεις
θα ενοχλήσει

θα ενοχλήσουμε
θα ενοχλήσετε
θα ενοχλήσουν*

Συντελεσμένοι χρόνοι

έχω / είχα / θα έχω ενοχλήσει


* Εναλλακτικοί τύποι: ενοχλήσανε (ενοχλήσαν), θα ενοχλήσουνε

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ρήματα:
  • ακολουθώ, απορώ, αργώ, διοικώ
  • ευχαριστώ, ζω, ηρεμώ, ισορροπώ
  • καλλιεργώ, κατηγορώ, μεσολαβώ
  • ξεναγώ, προσπαθώ, στερώ, συμφωνώ
  • τηρώ, τιμωρώ, φιλοξενώ, φλυαρώ
  • χρεοκοπώ, ψυχαγωγώ, ωθώ, ωφελώ

Αλλά και τα σύνθετα που λήγουν σε:
  • -γραφώ (ηχογραφώ, πλαστογραφώ)
  • -δοτώ (τροφοδοτώ, χρηματοδοτώ)
  • -δρομώ (λοξοδρομώ, ταχυδρομώ)
  • -θετώ (τοποθετώ, υιοθετώ)
  • -λογώ (μονολογώ, πληκτρολογώ)
  • -ουργώ (δημιουργώ, λειτουργώ)
  • -ποιώ (σταθεροποιώ, τακτοποιώ)
  • -σκοπώ (βιντεοσκοπώ, κερδοσκοπώ)

Πληκτρολογεί

Ανώμαλες καταλήξεις

Σε μερικά ρήματα οι καταλήξεις των απλών και συντελεσμένων χρόνων δεν ξεκινούν με «ησ-» και χρειάζονται προσοχή:

καλώ
  • κάλεσα
  • θα καλέσω
  • έχω καλέσει
μπορώ
  • μπόρεσα
  • θα μπορέσω
  • έχω μπορέσει
Παρόμοια ρήματα:
  • αποτελώ, αφαιρώ, διαιρώ
  • εξαιρώ, επαινώ, προσκαλώ

Οι άλλες εγκλίσεις

Οι χρόνοι είναι μορφές της οριστικής. Οι άλλες εγκλίσεις σχηματίζονται με παρόμοιο τρόπο.  

Υποτακτική
  • Συνεχής: να ενοχλώ
  • Απλή: να ενοχλήσω
  • Συντελεσμένη: να έχω ενοχλήσει
  • Άλλοι τύποι: να ενοχλούσα, να ενόχλησα, να είχα ενοχλήσει
Προστακτική
  • Συνεχής: (να ενοχλείς), ενοχλείτε
  • Απλή: ενόχλησε, ενοχλήστε

Τακτοποιεί

Διαφοροποιήσεις

α) Ορισμένα λαϊκά ρήματα σε «-λογώ» έχουν μετακομίσει στην πρώτη τάξη και κλίνονται με τις καταλήξεις -ώ/-άς:
  • τραβολογώ, τραβολογάς
  • τσιμπολογώ, τσιμπολογάς
  • χαζολογώ, χαζολογάς

β) Κάποια άλλα παραμένουν στη δεύτερη τάξη, αλλά... πετάγονται στην πρώτη μόνο σε περιστάσεις με καθημερινό ή ανεπίσημο ύφος:
  • οδηγώ, οδηγείς, οδηγεί
  • οδηγάω, οδηγάς, οδηγάει

Παρόμοια ρήματα:
  • προχωρώ
  • τηλεφωνώ
  • τυραννώ


7 Απρ 2024

Το ρήμα «έχω»

Ελλειπτικό και βοηθητικό!

Το «έχω» είναι ελλειπτικό ρήμα. Συναντάται μόνο στους συνεχείς χρόνους (και εγκλίσεις) και δεν έχει αοριστικό θέμα.

Επιπλέον, ο παρατατικός του —που χρησιμοποιείται και στη θέση του αορίστου— σχηματίζεται με την αρχαία αύξηση «ει-»:


Ενεστώτας

έχω
έχεις
έχει

έχουμε
έχετε
έχουν*

Παρατατικός

είχα
είχες
είχε

είχαμε
είχατε
είχαν*

Συνεχής μέλλοντας

θα έχω


* Εναλλακτικοί τύποι: έχουνε, είχανε

Το «έχω», όμως, είναι και βοηθητικό ρήμα. Με τη βοήθειά του φτιάχνονται οι τρεις συντελεσμένοι χρόνοι:


Τα σύνθετα του «έχω»

1 Τα περισσότερα σύνθετα είναι και αυτά ελλειπτικά:

εξέχω (προεξέχω)
  • εξείχα (προεξείχα)
  • θα εξέχω (θα προεξέχω)

κατέχω
  • κατείχα
  • θα κατέχω

περιέχω (εμπεριέχω)
  • περιείχα (εμπεριείχα)
  • θα περιέχω (θα εμπεριέχω)

υπερέχω
  • υπερείχα
  • θα υπερέχω
προέχει
  • προείχε
  • θα προέχει


2 Μερικά έχουν και αοριστικό θέμα (από τον αρχαίο αόριστο «έσχον, έσχες, έσχε»), αλλά ο αόριστός τους είναι δύσχρηστος και αναπληρώνεται από τον παρατατικό.

Λίγη προσοχή, ωστόσο, χρειάζεται στον απλό μέλλοντα και στους συντελεσμένους χρόνους:

μετέχω
  • μετείχα
  • θα μετέχω, θα μετάσχω
  • έχω μετάσχει

συμμετέχω
  • συμμετείχα
  • θα συμμετέχω, θα συμμετάσχω
  • έχω συμμετάσχει

παρέχω
  • παρείχα
  • θα παρέχω, θα παράσχω
  • έχω παράσχει

απέχω
  • απείχα
  • θα απέχω, θα απόσχω
  • έχω απόσχει

Ο αρχαίος αόριστος του «έχω» έχει επιβιώσει και στη λόγια φράση «πόθεν έσχες» (= από πού απέκτησες, ενν. την περιουσία σου).

3 Τέλος, υπάρχουν και δύο σύνθετα που έχουν προσαρμοστεί στη σύγχρονη γλώσσα μας και σχηματίζουν όλους τους χρόνους κανονικά:

αντέχω
  • άντεχα, άντεξα
  • θα αντέχω, θα αντέξω
  • έχω αντέξει

προσέχω
  • πρόσεχα, πρόσεξα
  • θα προσέχω, θα προσέξω
  • έχω προσέξει


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: podilato98.blogspot.com (1-3), healthweb.gr (4)

4 Απρ 2024

Τα σύνθετα του «βαίνω»

Προσοχή στον αόριστο!

Το λόγιο ρήμα «βαίνω» μας έχει χαρίσει μερικά πολύ όμορφα και χρήσιμα ρήματα:
  • επεμβαίνω, μεταβαίνω
  • παραβαίνω, παρεμβαίνω
  • προβαίνω, υπερβαίνω
  • αποβαίνει, συμβαίνει


Το μόνο τους πρόβλημα είναι πως τα περισσότερα πρόσωπα του αορίστου σχηματίζονται με αρχαίες καταλήξεις, κάτι που μας ξενίζει ή και μας μπερδεύει.

Επίσης, χρειάζεται λίγη προσοχή ο τόνος του απλού μέλλοντα και των συντελεσμένων χρόνων.

Σχηματισμός των χρόνων

1 Στους συνεχείς χρόνους δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, πέρα από τις συνηθισμένες μικροαλλαγές που προκαλεί η εσωτερική αύξηση του παρατατικού:


Ενεστώτας

μετα-βαίνω
μετα-βαίνεις
μετα-βαίνει

μετα-βαίνουμε
μετα-βαίνετε
μετα-βαίνουν

Παρατατικός

μετ-έβαινα
μετ-έβαινες
μετ-έβαινε

μετα-βαίναμε
μετα-βαίνατε
μετ-έβαιναν

Συνεχής μέλλοντας

θα μετα-βαίνω


2 Στον αόριστο χρειάζονται προσοχή τα πρόσωπα που παίρνουν αύξηση, γιατί οι καταλήξεις τους προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά:


μεταβαίνω

μετ-έβην
μετ-έβης
μετ-έβη

μετα-βήκαμε
μετα-βήκατε
μετ-έβησαν


παραβαίνω

παρ-έβην
παρ-έβης
παρ-έβη

παρα-βήκαμε
παρα-βήκατε
παρ-έβησαν


προβαίνω

προ-έβην
προ-έβης
προ-έβη

προ-βήκαμε
προ-βήκατε
προ-έβησαν


υπερβαίνω

υπερ-έβην
υπερ-έβης
υπερ-έβη

υπερ-βήκαμε
υπερ-βήκατε
υπερ-έβησαν


αποβαίνει



απ-έβη



απ-έβησαν


συμβαίνει



συν-έβη



συν-έβησαν



Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται και τα ρήματα που έχουν δύο προθέσεις:


επεμβαίνω

επεν-έβην
επεν-έβης
επεν-έβη

επεμ-βήκαμε
επεμ-βήκατε
επεν-έβησαν


παρεμβαίνω

παρεν-έβην
παρεν-έβης
παρεν-έβη

παρεμ-βήκαμε
παρεμ-βήκατε
παρεν-έβησαν


3 Στον απλό μέλλοντα και στους συντελεσμένους χρόνους ο τόνος κατεβαίνει στη λήγουσα:

μεταβαίνω / μετέβην
  • θα μεταβώ
  • έχω μεταβεί

παραβαίνω / παρέβην
  • θα παραβώ
  • έχω παραβεί

προβαίνω / προέβην
  • θα προβώ
  • έχω προβεί

υπερβαίνω / υπερέβην
  • θα υπερβώ
  • έχω υπερβεί
αποβαίνει / απέβη
  • θα αποβεί
  • έχει αποβεί

συμβαίνει / συνέβη
  • θα συμβεί
  • έχει συμβεί

Τα ρήματα, όμως, που έχουν δύο προθέσεις συνήθως κρατούν τον τόνο στην παραλήγουσα:

επεμβαίνω / επενέβην
  • θα επέμβω
  • έχω επέμβει

παρεμβαίνω / παρενέβην
  • θα παρέμβω
  • έχω παρέμβει


Εύκολες εξαιρέσεις

Τρία σύνθετα του «-βαίνω» έχουν προσαρμοστεί στη γλώσσα μας και σχηματίζουν τον αόριστο με τις σύγχρονες καταλήξεις:

ανεβαίνω (αρχαία ελληνικά: αναβαίνω)
  • ανέβηκα
  • θα ανέβω – θα ανεβώ
  • έχω ανέβει – έχω ανεβεί
κατεβαίνω (αρχαία ελληνικά: καταβαίνω)
  • κατέβηκα
  • θα κατέβω – θα κατεβώ
  • έχω κατέβει – έχω κατεβεί
διαβαίνω
  • διάβηκα
  • θα διαβώ
  • έχω διαβεί

Και κάτι ακόμη

Μερικά ρήματα σε «-βαίνω» δεν έχουν σχέση με το ομώνυμο ρήμα, οπότε οι καταλήξεις τους δεν παρουσιάζουν κάποια δυσκολία σε κανέναν χρόνο:
  • ακριβαίνω
  • βουβαίνω
  • κατα-λαβαίνω, προ-λαβαίνω


2 Απρ 2024

Η Τζένη

Του Αρκά
Έλληνας σκιτσογράφος και συγγραφέας



Περισσότερη Τζένη στις αναρτήσεις που ακολουθούν:


ΑφιερώματαΚόμικς – ΣκίτσαΠρόσωπα
ΕΙΚΟΝΕΣ: Arkas-The-Original-Page@facebook
ΣΕΙΡΑ: Η Ρόζα