Μόνο σε σύνθετα ρήματα λόγιας προέλευσης
Η αύξηση παρουσιάζεται στα δισύλλαβα ρήματα, ώστε να αποκτήσουν προπαραλήγουσα για τον τόνο του παρατατικού και του αορίστου τους:
- πράττω → έπραξα
- γράφω → έγραψα
Αυτή η αύξηση συχνά διατηρείται ακόμη και όταν τα ρήματα γίνουν σύνθετα με κάποια πρόθεση. Τότε, μάλιστα, τη λέμε εσωτερική αύξηση:
- εισ-πράττω → εισ-έπραξα
- περι-γράφω → περι-έγραψα
Εισέπραξε
Αλλαγές στις προθέσεις
Οι περισσότερες προθέσεις επηρεάζονται από την εσωτερική αύξηση και χάνουν το τελικό τους φωνήεν για λόγους ευφωνίας.
Δεν επηρεάζονται από την αύξηση:
- εισ-πράττω → εισ-έπραξα
- περι-γράφω → περι-έγραψα
- προ-τρέπω → προ-έτρεψα
- προσ-φεύγω → προσ-έφυγα
- υπερ-βάλλω → υπερ-έβαλα
Επηρεάζονται από την αύξηση:
- αμφι-βάλλω → αμφ-έβαλα
- ανα-βάλλω → αν-έβαλα
- αντι-γράφω → αντ-έγραψα
- απο-φεύγω → απ-έφυγα
- δια-γράφω → δι-έγραψα
- επι-στρέφω → επ-έστρεψα
- κατα-γράφω → κατ-έγραψα
- μετα-δίδω → μετ-έδωσα
- παρα-δίδω → παρ-έδωσα
- υπο-θέτω → υπ-έθεσα
Ορισμένες, μάλιστα, παρουσιάζουν κάποιες ιδιομορφίες και χρειάζονται προσοχή.
Η λόγια πρόθεση εκ γίνεται εξ:
- εκ-δίδω → εξ-έδωσα
- εκ-λέγω → εξ-έλεξα
- εκ-φράζω → εξ-έφρασα
Οι λόγιες προθέσεις εν και συν, που είχαν αλλάξει όταν έγινε η σύνθεση, αποκτούν την αρχική τους μορφή:
- εγ-κρίνω → εν-έκρινα
- εμ-πνέω → εν-έπνευσα
- συγ-γράφω → συν-έγραψα
- συλ-λέγω → συν-έλεξα
- συμ-βάλλω → συν-έβαλα
Προσοχή στα πρόσωπα!
Όπως και στα απλά ρήματα, η αύξηση είναι χρήσιμη μόνο όταν τονίζεται. Έτσι, στα περισσότερα πρόσωπα του πληθυντικού αριθμού είναι περιττή:
εισ-πράττω
εισ-έπραξες
εισ-έπραξε
εισ-πράξατε
εισ-έπραξαν
(εισ-πράξανε)
περι-γράφω
περι-έγραψες
περι-έγραψε
περι-γράψατε
περι-έγραψαν
(περι-γράψανε)
Ιδιαίτερη προσοχή, ωστόσο, χρειάζονται τα ρήματα που οι προθέσεις τους επηρεάζονται από την αύξηση.
Έτσι, στα περισσότερα πρόσωπα του πληθυντικού η αφαίρεση της αύξησης επαναφέρει τις προθέσεις στη μορφή που είχαν στον ενεστώτα:
επι-στρέφω
επ-έστρεψες
επ-έστρεψε
επι-στρέψατε
επ-έστρεψαν
(επι-στρέψανε)
εκ-λέγω
εξ-έλεξες
εξ-έλεξε
εκ-λέξατε
εξ-έλεξαν
(εκ-λέξανε)
Ορίστε μερικά ακόμη παραδείγματα:
- αμφι-βάλλω
αμφ-έβαλα, αμφι-βάλαμε - εγ-κρίνω
εν-έκρινα, εγ-κρίναμε - εμ-πνέω
εν-έπνευσα, εμ-πνεύσαμε - συλ-λέγω
συν-έλεξα, συλ-λέξαμε - συμ-βάλλω
συν-έβαλα, συμ-βάλαμε
Διαφοροποιήσεις
Η εσωτερική αύξηση υπάρχει μόνο στα ρήματα που έχουν λόγια προέλευση:
- επιλέγω → επέλεξα
- παραδίδω → παρέδωσα
Τα σύγχρονα ρήματα δεν παίρνουν αύξηση, οπότε τονίζονται κανονικά στην προπαραλήγουσα:
- διαλέγω → διάλεξα
- προδίδω → πρόδωσα
Αρκετά, ωστόσο, βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο και σχηματίζουν δύο τύπους· έναν με αύξηση και έναν χωρίς αύξηση:
- αναλύω → ανέλυσα / ανάλυσα
- καταθέτω → κατέθεσα / κατάθεσα
- παραλείπω → παρέλειψα / παράλειψα
- συνδέω → συνέδεσα / σύνδεσα
- υπογράφω → υπέγραψα / υπόγραψα
Σημαντικό: Οι τύποι με αύξηση χρησιμοποιούνται σε περιστάσεις με επίσημο ύφος, ενώ οι τύποι χωρίς αύξηση σε περιστάσεις με καθημερινό ή ανεπίσημο ύφος.
Και κάτι ακόμη
α) Στα ρήματα που έχουν περισσότερες από μία προθέσεις η αύξηση μπαίνει μετά την τελευταία πρόθεση και πριν το ρήμα:
- συν-εισ-φέρω → συνεισέφερα
- προ-δια-γράφω → προδιέγραψα
- επ-αν-εκ-δίδω → επανεξέδωσα
β) Η αύξηση δεν αποτελεί μέρος του αοριστικού θέματος. Κατά συνέπεια, στους χρόνους και στις εγκλίσεις που δημιουργούνται από αυτό απουσιάζει:
ανα-λαμβάνω / αν-έλαβα
- θα ανα-λάβω, έχω ανα-λάβει
- να ανα-λάβω, να έχω ανα-λάβει
- ανά-λαβε, ανα-λάβετε
ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους
ΕΙΚΟΝΕΣ: mypos.com, opentvgr@youtube, ertnews.gr, insider.gr
ΕΙΚΟΝΕΣ: mypos.com, opentvgr@youtube, ertnews.gr, insider.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου