Επιβιώνει σε περιορισμένο αριθμό ρημάτων
Τα απλά ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν δε χρειάζονται αύξηση:
- αρχίζω → άρχιζα, άρχισα
- ενώνω → ένωνα, ένωσα
Στα αρχαία ελληνικά, ωστόσο, υπήρχε και μια άλλη αύξηση, η φωνηεντική, η οποία άλλαζε το αρχικό φωνήεν τους (π.χ. το «α-» γινόταν «η-»).
Σήμερα αυτή η αρχαία αύξηση επιβιώνει στον παρατατικό ή στον αόριστο μερικών πολύ όμορφων ρημάτων:
- απ-έχω → απ-είχα
- συν-έρχομαι → συν-ήλθα
Κυρίως, όμως, τη συναντούμε ως εσωτερική αύξηση σε ρήματα που είναι σύνθετα με κάποια πρόθεση. Σε όλα το αρχικό φωνήεν γίνεται η-.
Το α- γίνεται η-:
Το αι- γίνεται η-:
- εξ-αίρω → εξ-ήρα
Το αυ- γίνεται ηυ-:
- απ-αυδώ → απ-ηύδησα
Το ε- γίνεται η-:
- αν-εγείρω → αν-ήγειρα
- απ-εργώ → απ-ήργησα
Το ευ- γίνεται ηυ-:
- απ-ευθύνω → απ-ηύθυνα
- εφ-ευρίσκω → εφ-ηύρα
Κάποια, μάλιστα, φαίνεται ότι βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο, σχηματίζοντας και δεύτερο τύπο χωρίς αύξηση:
- παραγγέλνω → παρήγγειλα / παράγγειλα
- συνάπτω → συνήψα / σύναψα
- απευθύνω → απηύθυνα / απεύθυνα
Μόνο όταν τονίζεται
Η αλλαγή στο φωνήεν ισχύει μόνο όσο είναι τονισμένο. Αν ο τόνος μετακινηθεί σε άλλη συλλαβή, το φωνήεν επανέρχεται στη μορφή που είχε στον ενεστώτα:
υπ-άρχω
υπ-ήρξες
υπ-ήρξε
υπ-ήρξατε
υπ-ήρξαν
(υπ-ήρξανε)
απ-αγγέλλω
απ-ήγγειλες
απ-ήγγειλε
απ-αγγείλατε
απ-ήγγειλαν
(απ-αγγείλανε)
Και κάτι ακόμη
Όπως στη σύγχρονη αύξηση με «ε-», η φωνηεντική απουσιάζει στους χρόνους και στις εγκλίσεις που δημιουργούνται από το αοριστικό θέμα:
απ-αγγέλλω / απ-ήγγειλα
- θα απ-αγγείλω, έχω απ-αγγείλει
- να απ-αγγείλω, να έχω απ-αγγείλει
- απ-άγγειλε, απ-αγγείλετε
ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους
ΕΙΚΟΝΑ: _ioanna_@twitter (επιμέλεια: podilato98.blogspot.com)
ΕΙΚΟΝΑ: _ioanna_@twitter (επιμέλεια: podilato98.blogspot.com)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου