26 Σεπ 2022

Τα επίθετα σε -ος, -ος, -ο

Προσοχή στο θηλυκό!

Αυτά τα επίθετα μας έρχονται από τα αρχαία ελληνικά και πλέον τα συναντούμε σπάνια:
  • ο ενεργός πολίτης
  • η ενεργός συμμετοχή
  • το ενεργό ηφαίστειο

Σήμερα τα περισσότερα σχηματίζουν το θηλυκό σε ή και δεν ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα επίθετα σε -ος:
  • ο έρημος δρόμος
  • η έρημη περιοχή
  • το έρημο σπίτι

Ωστόσο, κάποια θηλυκά σε -ος έχουν επιβιώσει.

α) Μερικά τα συναντούμε μόνο σε καθιερωμένες φράσεις λόγιας προέλευσης:
  • η ενεργός συμμετοχή, της ενεργού συμμετοχής
  • η γηπεδούχος ομάδα, της γηπεδούχου ομάδας

β) Τα πιο πολλά, όμως, έχουν γίνει ουσιαστικά. Είναι τα γνωστά μας (και λίγο δύσκολα) θηλυκά σε -ος:
  • η έρημος (εννοείται περιοχή), της ερήμου
  • η κάθετος (εννοείται γραμμή), της καθέτου

Υδρόγειος σφαίρα

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Φράσεις

Τα θηλυκά επίθετα σε -ος έχουν τις ίδιες καταλήξεις με το αρσενικό τους. Ο τόνος είναι σταθερός σε όλες τις πτώσεις, εκτός αν είναι προπαροξύτονα.

Τότε, κατά κανόνα, στις γενικές και στην αιτιατική πληθυντικού ο τόνος κατεβαίνει μία θέση:
  • η ανάδοχος εταιρεία, της αναδόχου εταιρείας
  • η υδρόγειος σφαίρα, της υδρογείου σφαίρας  

Φράσεις με οξύτονα θηλυκά σε -ος:
  • γενεσιουργός αιτία
  • ενεργός δράση, ενεργός συμμετοχή, ενεργός υπηρεσία
  • εξαγωγός χώρα
  • -παραγωγός: βαμβακοπαραγωγός χώρα, καπνοπαραγωγός χώρα
  • -ποιός: ειδοποιός διαφορά, ενοποιός δύναμη, ζωοποιός δύναμη
Φράσεις με παροξύτονα θηλυκά σε -ος:
  • γηπεδούχος ομάδα
  • κεντρομόλος δύναμη
  • λαχειοφόρος αγορά
  • σεισμογόνος περιοχή
  • -δόχος: Zωοδόχος Πηγή, ουροδόχος κύστη, χοληδόχος κύστη
Φράσεις με προπαροξύτονα θηλυκά σε -ος:
  • ανάδοχος εταιρεία
  • ανήκεστος βλάβη
  • Άπτερος Nίκη
  • εγκύκλιος παιδεία
  • εύφημος μνεία
  • φυγόκεντρος δύναμη
  • -γειος: έγγειος ιδιοκτησία, έγγειος πρόσοδος, υδρόγειος σφαίρα
  • -ειος: αχίλλειος πτέρνα, δαμόκλειος σπάθη, πύρρειος νίκη


Ουσιαστικοποιημένα θηλυκά

Τα περισσότερα θηλυκά επίθετα σε -ος έχουν επιβιώσει ως ουσιαστικά. Μπορεί σήμερα να λέμε...
  • ο έρημος δρόμος
  • η έρημη περιοχή
  • το έρημο σπίτι

...αλλά ως ουσιαστικό το θηλυκό κρατά την παλαιά του κατάληξη:
  • Η Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη έρημος (εννοείται περιοχή) της Αφρικής.

Έρημος


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: giftsaustralia.com.au, EthnosNewspaper@youtube, versustravel.eu

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα: