26 Σεπ 2022

Τα θηλυκά σε -ος

Προσοχή στα προπαροξύτονα!

Αυτά τα όμορφα θηλυκά θέλουν προσοχή, γιατί κλίνονται όπως τα αρσενικά σε -ος:
  • ο ουρανός, του ουρανού, τον ουρανό
    η οδός, της οδού, την οδό
  • οι ουρανοί, των ουρανών, τους ουρανούς
    οι οδοί, των οδών, τις οδούς


Πολλά από αυτά φανερώνουν κάποια ιδιότητα, κυρίως επάγγελμα, και τα συναντούμε και σε αρσενικό γένος:
  • η βοηθός – ο βοηθός
  • η οπαδός – ο οπαδός
  • η εκπαιδευτικός – ο εκπαιδευτικός
  • η φωτογράφος – ο φωτογράφος

Κάποια άλλα έχουν δημιουργηθεί από το θηλυκό των αρχαιόκλιτων επιθέτων σε -ος -ος -ο:
  • η έρημος (εννοείται περιοχή)
  • η κάθετος (εννοείται γραμμή)

Σταθερός τόνος

Τα πιο πολλά θηλυκά σε -ος είναι οξύτονα ή παροξύτονα και διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

οδός
οδού
οδό


οι
των
τις

οδοί
οδών
οδούς


Κλητική: οδέ, οδοί

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:
  • άμμος, άρκτος, αρχηγός, ατραπός
  • βάτος, βοηθός, βρεφοκόμος
  • γεωπόνος, γιατρός, γνάθος
  • δικηγόρος, δοκός, δολοφόνος
  • εργολάβος, εφοριακός
  • θυρωρός, ιατρός, ιστιοπλόος
  • κηπουρός, κιβωτός, κτηνοτρόφος
  • λέμβος, νήσος, νόσος
  • ξεναγός, οπαδός
  • πιλότος, πλίνθος, πολεοδόμος
  • ράβδος, σορός, στενωπός
  • τάφρος, χρυσοχόος, ψήφος  
Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

α) Τα θηλυκά σε -ικός. Κατά κανόνα φανερώνουν το επάγγελμα μιας γυναίκας:
  • αισθητικός, ακαδημαϊκός
  • δικαστικός, εκπαιδευτικός, ιστορικός
  • κριτικός, κωμικός
  • μαθηματικός, μηχανικός, μουσικός
  • νομικός, ορθοπεδικός, πολιτικός
  • στρατιωτικός, φυσικός, χημικός

β) Τα σύνθετα που σχηματίζονται από τα προηγούμενα θηλυκά:
  • οδοντο-γιατρός
  • συν-οδός (αερο-συνοδός)

γ) Τα σύνθετα θηλυκά των οποίων το δεύτερο συνθετικό λήγει σε:
  • -βόλος (δισκοβόλος, σφαιροβόλος)
  • -γράφος (αρθρογράφος, φωτογράφος)
  • -δόχος (καπνοδόχος, ξενοδόχος)
  • -δρόμος (παγοδρόμος, ταχυδρόμος)
  • -λόγος (αρχαιολόγος, ψυχολόγος)
  • -νόμος (κληρονόμος, τροχονόμος)
  • -ουργός (δημιουργός, πρωθυπουργός)
  • -ούχος (αξιωματούχος, πτυχιούχος)
  • -ποιός (ηθοποιός, φαρμακοποιός)
  • -τόμος (διχοτόμος, λαιμητόμος)
  • -φάγος (βιβλιοφάγος, χορτοφάγος)
  • -φόρος (λεωφόρος, ψηφοφόρος)

δ) Τα οξύτονα και παροξύτονα κύρια ονόματα σε -ος. Συναντώνται μόνο στον ενικό αριθμό:
  • Αιδηψός, Αλικαρνασσός, Άνδρος
  • Βηρυτός, Γαύδος, Δήλος
  • Θάσος, Θεοτόκος
  • Ίμβρος, Ίος, Ιωλκός
  • Κάσος, Κνωσός, Κύθνος, Κύπρος
  • Λεμεσός, Λέρος, Λέσβος, Λήμνος
  • Μήλος, Νάξος, Οδησσός
  • Πάρος, Πάφος, Πίνδος, Πύλος
  • Ρόδος, Σάμος, Σύρος
  • Τένεδος, Τήνος, Χίος

Αεροσυνοδός

Μετακίνηση τόνου

Τα προπαροξύτονα, όπως και κάποια προπαροξύτονα αρσενικά σε -ος, στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

παράγραφος
παραγράφου
παράγραφο


οι
των
τις

παράγραφοι
παραγράφων
παραγράφους


Κλητική: παράγραφε, παράγραφοι

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:
  • άβυσσος, απόστροφος, άσφαλτος
  • βιβλιοθηκάριος, βιομήχανος
  • δήμαρχος, διαγώνιος, διάλεκτος
  • έγκυος, επέτειος, έρημος
  • ημισέληνος, ήπειρος
  • κάθετος, κατακόρυφος, κάτοικος
  • οδοντίατρος, όμηρος
  • περίοδος, πρόοδος, πύελος
  • σύγκλητος, σύζυγος, συνάδελφος
  • τήβεννος, τρόφιμος
  • υδρόγειος, ύπαιθρος, υπάλληλος
  • φιλόλογος, χερσόνησος  
Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

α) Τα σύνθετα που σχηματίζονται από τα προηγούμενα θηλυκά:
  • αντι-δήμαρχος
  • συγ-κάτοικος
  • τραπεζο-ϋπάλληλος

β) Τα σύνθετα θηλυκά των οποίων το δεύτερο συνθετικό λήγει σε:
  • -μαχος (σύμμαχος, υπέρμαχος)
  • -φωνος (μεσόφωνος, υψίφωνος)

γ) Τα προπαροξύτονα κύρια ονόματα σε -ος. Συναντώνται μόνο στον ενικό αριθμό:
  • Αίγυπτος, Αλόννησος, Αμμόχωστος
  • Ελαφόνησος, Επίδαυρος
  • Ζάκυνθος, Ήπειρος
  • Κάλυμνος, Κάρυστος, Κόρινθος
  • Μακρόνησος, Μεσόγειος, Μύκονος
  • Ναύπακτος, Νίσυρος
  • Πελοπόννησος, Πέραμος, Πέργαμος
  • Σέριφος, Σίκινος, Σκόπελος
  • Τένεδος, Φολέγανδρος, Ψέριμος

Ήπειρος

Η κλητική

Όπως και στα αρσενικά σε -ος, η κλητική μερικές φορές λήγει σε -ο: άμμο, Κύπρο

Κύπρος

Εξάσκηση

Πατήστε στις εικόνες και ελέγξτε τις γνώσεις σας:



ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: centerwebtv@youtube, currentschoolnews.com, pixels.com, phile.news
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: inschool.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα: