Τα επίθετα σε -ος -ος -ο

Προσοχή στο θηλυκό!

Αυτά τα επίθετα μας έρχονται από τα αρχαία ελληνικά και πλέον τα συναντούμε σπάνια.

Παράδειγμα:

• ο ενεργός πολίτης
• η ενεργός συμμετοχή
• το ενεργό ηφαίστειο

Σήμερα τα περισσότερα σχηματίζουν το θηλυκό σε -η ή -α και δεν ξεχωρίζουν από τα περισσότερα επίθετά μας.

ο έρημος δρόμος, η έρημη περιοχή, το έρημο σπίτι

Ωστόσο, κάποια θηλυκά σε -ος έχουν επιβιώσει. Μερικά τα συναντούμε μόνο σε συγκεκριμένες φράσεις, αλλά τα πιο πολλά έχουν γίνει ουσιαστικά. Είναι τα γνωστά θηλυκά σε -ος.

Υδρόγειος σφαίρα

Φράσεις

Τα θηλυκά επίθετα σε -ος κλίνονται όπως τα αρσενικά σε -ος.

Ο τόνος είναι σταθερός σε όλες τις πτώσεις, εκτός αν τονίζονται στην προπαραλήγουσα. Τότε, κατά κανόνα, στις γενικές και στην αιτιατική πληθυντικού ο τόνος πηγαίνει στην παραλήγουσα.

Φράσεις με οξύτονα θηλυκά σε -ος:

• γενεσιουργός αιτία
• ενεργός δράση, ενεργός συμμετοχή, ενεργός υπηρεσία
• εξαγωγός χώρα
• βαμβακοπαραγωγός χώρα, καπνοπαραγωγός χώρα
• ειδοποιός διαφορά, ενοποιός δύναμη, ζωοποιός δύναμη

Φράσεις με παροξύτονα θηλυκά σε -ος:

• γηπεδούχος ομάδα
• κεντρομόλος δύναμη
• λαχειοφόρος αγορά
• σεισμογόνος περιοχή
• Zωοδόχος Πηγή, ουροδόχος κύστη, χοληδόχος κύστη

Φράσεις με προπαροξύτονα θηλυκά σε -ος:

• ανάδοχος εταιρεία
• ανήκεστος βλάβη
• Άπτερος Nίκη
• εγκύκλιος παιδεία
• εύφημος μνεία
• φυγόκεντρος δύναμη
• έγγειος ιδιοκτησία, έγγειος πρόσοδος, υδρόγειος σφαίρα
• αχίλλειος πτέρνα, δαμόκλειος σπάθη, πύρρειος νίκη

Ουσιαστικοποιημένα θηλυκά

Τα περισσότερα θηλυκά επίθετα σε -ος έχουν επιβιώσει ως ουσιαστικά. Μπορεί σήμερα να λέμε...

• ο έρημος δρόμος, η έρημη περιοχή, το έρημο σπίτι

...αλλά ως ουσιαστικό το θηλυκό κρατά την παλαιά του κατάληξη:

• Η Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη έρημος (εννοείται περιοχή) της Αφρικής.

Έρημος

Τα θηλυκά σε -ος

Επίθετα

ΠΗΓΕΣ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: giftsaustralia.com.au, EthnosNewspaper@youtube, versustravel.eu

Τα θηλυκά σε -ος

Αυτά τα όμορφα θηλυκά θέλουν προσοχή, γιατί κλίνονται όπως τα αρσενικά σε -ος:

• ο δρόμος, του δρόμου, τον δρόμο
  η οδός, της οδού, την οδό
• οι δρόμοι, των δρόμων, τους δρόμους
  οι οδοί, των οδών, τις οδούς

Πολλά από αυτά φανερώνουν κάποια ιδιότητα, κυρίως επάγγελμα, και τα συναντούμε και σε αρσενικό γένος:

• ο βοηθός - η βοηθός
• ο οπαδός - η οπαδός
• ο εκπαιδευτικός - η εκπαιδευτικός
• ο φωτογράφος - η φωτογράφος

Κάποια άλλα έχουν δημιουργηθεί από το θηλυκό των αρχαιόκλιτων επιθέτων σε -ος -ος -ο:

• η έρημος (εννοείται περιοχή)
• η κάθετος (εννοείται γραμμή)

Κλίση

Τα πιο πολλά θηλυκά σε -ος είναι οξύτονα ή παροξύτονα, οπότε τονίζονται σε όλες τις πτώσεις στην ίδια συλλαβή. Μια χαρά!

Ενικός αριθμός

η
της
την
 

οδός
οδού
οδό
οδέ

Πληθυντικός αριθμός

οι
των
τις
 

οδοί
οδών
οδούς
οδοί

Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:

• άμμος, αοιδός, άρκτος, ατραπός
• βάτος, βίβλος, βοηθός
• γεωπόνος, γιατρός (οδοντογιατρός), γνάθος
• δέλτος, δικηγόρος, δοκός, δολοφόνος
• εργολάβος, εφοριακός
• ιατρός, ιστιοπλόος
• κηπουρός, κιβωτός, κόπρος, κτηνοτρόφος
• λέμβος
• νήσος, νόσος, νοσταλγός
• οδός (συνοδός, αεροσυνοδός), οπαδός
• πασαδόρος, πιλότος, πλίνθος, πολεοδόμος, πυγμάχος
• ράβδος
• σορός, στενωπός
• τάφρος, τροφός
• χρυσοχόος
• ψήφος

Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται ακόμη:

1 Τα οξύτονα και παροξύτονα κύρια ονόματα σε -ος. Τα συναντούμε μόνο στον ενικό αριθμό. (παραδείγματα)

• Αιδηψός, Αμοργός, Άνδρος
• Βηρυτός, Βίβλος
• Γαύδος, Γυάρος
• Δήλος
• Θάσος, Θεοτόκος
• Ίμβρος, Ίος, Ιωλκός
• Κάσος, Κέρος, Κύθνος, Κύπρος
• Λεμεσός, Λέρος, Λέσβος, Λήμνος, Λίνδος
• Μήλος
• Νάξος
• Οδησσός
• Παρθένος, Πάρος, Πάτμος, Πάφος, Πίνδος, Πύλος
• Ρόδος
• Σάμος, Σίφνος, Σκιάθος, Σκύρος, Σύρος
• Τένεδος, Τήλος, Τήνος
• Χίος

2 Τα θηλυκά σε -ικός. Κατά κανόνα φανερώνουν το επάγγελμα μιας γυναίκας. (παραδείγματα)

• αισθητικός, ακαδημαϊκός, αξιωματικός, αστυνομικός
• δικαστικός
• εκπαιδευτικός
• ιστορικός
• κριτικός (βιβλιοκριτικός, μουσικοκριτικός), κωμικός
• μαθηματικός, μηχανικός, μουσικός
• νομικός
• ορθοπεδικός
• πολιτικός
• στρατιωτικός
• φυσικός (αστροφυσικός)
• χημικός

3 Τα σύνθετα θηλυκά που έχουν ως δεύτερο συνθετικό τις καταλήξεις που ακολουθούν. Αν πατήσετε πάνω τους, θα δείτε μερικά παραδείγματα.

• -αγός: ναυαγός, ξεναγός, πυραγός
• -αγωγός: δημαγωγός, νηπιαγωγός (βρεφονηπιαγωγός), παιδαγωγός, παραγωγός
• -βόλος: δισκοβόλος, σφαιροβόλος, σφυροβόλος
• -γράφος: αθλητικογράφος, αρθρογράφος, βιογράφος, γελοιογράφος, δακτυλογράφος, δημοσιογράφος, εικονογράφος, επιστολογράφος, ευθυμογράφος, ζωγράφος, καλλιγράφος, μυθιστοριογράφος, ορθογράφος, σεναριογράφος, σκιτσογράφος, συμβολαιογράφος, τοπογράφος, φωτογράφος, χορογράφος
• -δόχος: καπνοδόχος, ξενοδόχος, τεφροδόχος
• -δρόμος: παγοδρόμος, ταχυδρόμος, χιονοδρόμος
• -εργός: απεργός, συνεργός
• -ηγός: αρχηγός (υπαρχηγός), θαλαμηγός, οδηγός (συνοδηγός), χορηγός
• -κόμος: ανθοκόμος, βρεφοκόμος (βρεφονηπιοκόμος), τραπεζοκόμος
• -λόγος: ακτινολόγος, αναισθησιολόγος, ανθρωπολόγος, απουσιολόγος, αρχαιολόγος, αστρολόγος, βοτανολόγος, γαστρεντερολόγος, γεωλόγος, γλωσσολόγος, γυναικολόγος, δασολόγος, δερματολόγος, διαιτολόγος, διατροφολόγος, εγκληματολόγος, ενδυματολόγος, ηλεκτρολόγος, θεατρολόγος, καρδιολόγος, λοιμωξιολόγος, μετεωρολόγος, μηχανολόγος, μικροβιολόγος, νευρολόγος, οικονομολόγος, παθολόγος, περιβαλλοντολόγος, πνευμονολόγος, σεισμολόγος, συγκοινωνιολόγος, συνταγματολόγος, ψυχολόγος (παιδοψυχολόγος), ωτορινολαρυγγολόγος
• -νόμος: αστρονόμος, αστυνόμος (υπαστυνόμος, ανθυπαστυνόμος), βιβλιοθηκονόμος, δασονόμος, κληρονόμος, οικονόμος, τροχονόμος
• -ουργός: αυτουργός, δημιουργός, λειτουργός, στιχουργός, ταχυδακτυλουργός, υπουργός (πρωθυπουργός, υφυπουργός), χειρουργός (ή χειρούργος)

Η πρωθυπουργός της Φινλανδίας Σάνα Μάριν (2019-σήμερα)

• -ούχος: αδειούχος, αξιωματούχος, δικαιούχος, εκατομμυριούχος, κεφαλαιούχος, κυπελλούχος, οικοπεδούχος, περιπτερούχος, πρατηριούχος, πτυχιούχος, συνταξιούχος
• -ποιός: αρτοποιός, ειρηνοποιός, ηθοποιός, κακοποιός, κοσμηματοποιός, ταραχοποιός, τραγουδοποιός, φαρμακοποιός
• -πόρος: αεροπόρος, οδοιπόρος (συνοδοιπόρος)
• -τόμος: λαιμητόμος, διχοτόμος
• -φάγος: βιβλιοφάγος, εφημεριδοφάγος, κρεατοφάγος, σαρκοφάγος, χορτοφάγος
• -φόρος: ζωοφόρος (ή ζωφόρος), κανονιοφόρος, λεωφόρος, μασκοφόρος, σημαιοφόρος, σκευοφόρος, ψηφοφόρος
• -ωδός: επωδός, τραγωδός, χορωδός
• -ωρός: ακταιωρός, θυρωρός, τιμωρός

Τα προπαροξύτονα

Τα προπαροξύτονα θηλυκά σε -ος, όπως και κάποια προπαροξύτονα αρσενικά σε -ος, σε τρεις πτώσεις μετακινούν τον τόνο στην παραλήγουσα.

Ενικός αριθμός

η
της
την
 

παράγραφος
παραγράφου
παράγραφο
παράγραφε

Πληθυντικός αριθμός

οι
των
τις
 

παράγραφοι
παραγράφων
παραγράφους
παράγραφοι

Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:

• άβυσσος, άκατος (βενζινάκατος, πυραυλάκατος, σεληνάκατος, τορπιλάκατος), ακόλουθος, αλφάβητος, αντίζηλος, απόστροφος, άσφαλτος, άτρακτος
• βάσανος, βιβλιοθηκάριος, βιομήχανος
• δήμαρχος (αντιδήμαρχος), διαγώνιος, διάδοχος, διάλεκτος, διάμεσος, δικάσιμος
• εγκύκλιος, έγκυος, έμπορος, ένορκος, επέτειος, επίτοκος, επίτροπος, έρημος
• ήπειρος
• καγκελάριος, κάθετος, κατακόρυφος, κατάσκοπος, κλιμακτήριος
• μεθόριος (παραμεθόριος)
• όμηρος
• παράγραφος, παρακαμπτήριος, περίπολος, πρόξενος, πύελος
• σύγκλητος, σύζυγος, σύμβουλος, συνάδελφος, συνέταιρος
• τήβεννος, τρόφιμος
• υδρόγειος, ύπαιθρος, υπήκοος, υφήλιος, υψικάμινος
• φιλόλογος, φιλόσοφος

Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται ακόμη:

1 Τα προπαροξύτονα κύρια ονόματα σε -ος. Τα συναντούμε μόνο στον ενικό αριθμό. (παραδείγματα)

• Αγχίαλος, Αίγυπτος, Αλόννησος, Αμμόχωστος, Αντίπαρος, Απείρανθος
• Ελαφόνησος, Επίδαυρος
• Ζάκυνθος
• Ήπειρος
• Κάλυμνος, Κάρπαθος, Κάρυστος, Κίμωλος, Κίναρος, Κόρινθος
• Μακρόνησος, Μεγαλόνησος, Μεσόγειος, Μύκονος
• Ναύπακτος, Νίσυρος
• Πελοπόννησος, Πέραμος, Πέργαμος
• Σέριφος, Σίκινος, Σκόπελος
• Τέλενδος, Τένεδος
• Φολέγανδρος
• Ψέριμος

2 Τα σύνθετα θηλυκά που έχουν ως δεύτερο συνθετικό τις καταλήξεις που ακολουθούν. Αν πατήσετε πάνω τους, θα δείτε μερικά παραδείγματα.

• -άλληλος: παράλληλος, υπάλληλος (εμποροϋπάλληλος, ξενοδοχοϋπάλληλος, τραπεζοϋπάλληλος)
• -δικος: αντίδικος, διάδικος
• -εδρος: πάρεδρος, πρόεδρος (αντιπρόεδρος, συμπρόεδρος), σύνεδρος
• -ήγορος: κατήγορος, συνήγορος
• -ίατρος: κτηνίατρος, οδοντίατρος, οφθαλμίατρος, παιδίατρος, ψυχίατρος
• -κάμηλος: προβατοκάμηλος, στρουθοκάμηλος
• -μαχος: σύμμαχος, υπέρμαχος
• -μετρος: διάμετρος, παράμετρος, περίμετρος
• -νησος: μεγαλόνησος, χερσόνησος
• -οδος: άνοδος (επάνοδος), δίοδος, είσοδος, έξοδος (διέξοδος), έφοδος, κάθοδος, μέθοδος, πάροδος, περίοδος, πρόοδος, πρόσοδος, σύνοδος
• -οικος: άποικος, ένοικος, έποικος, κάτοικος (συγκάτοικος)
• -οχος: κάτοχος (προκάτοχος), μέτοχος (συμμέτοχος), πάροχος
• -πρόσωπος: αντιπρόσωπος, εκπρόσωπος
• -σέληνος: ημισέληνος, πανσέληνος
• -τροφος: οικότροφος, σύντροφος, υπότροφος
• -φωνος: μεσόφωνος, υψίφωνος

Η κλητική

Όπως και στα αρσενικά σε -ος, η κλητική μερικές φορές λήγει σε -ο: άμμο, Κύπρο

Κύπρος

Ουσιαστικά

ΠΗΓΕΣ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: centerwebtv@youtube, PressandInformationOfficeRepublicofCyprus@youtube, flash.gr, phile.news

Η εποχή του Ιουστινιανού

6ος αιώνας μ.Χ.

Ο Ιουστινιανός ήταν ένας από τους σημαντικότερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Κυβέρνησε την αυτοκρατορία για σχεδόν σαράντα χρόνια (527-565) και σφράγισε με το έργο του τον 6ο αιώνα.

Ο Ιουστινιανός (λεπτομέρεια από ψηφιδωτό στη Ραβένα της Ιταλίας)

Ο Ιουστινιανός είχε επηρεαστεί από την παιδεία και το παλαιό μεγαλείο του ρωμαϊκού κόσμου. Η μητρική του γλώσσα ήταν τα λατινικά και είχε σπουδαία μόρφωση.

Ισχυρή κεντρική εξουσία

Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του (532) αντιμετώπισε μια επαναστατική κίνηση, τη Στάση του Νίκα, που λίγο έλειψε να του στοιχίσει τον θρόνο.

Μετά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης ισχυροποίησε την κεντρική εξουσία της αυτοκρατορίας και τη θέση του. Σύμφωνα με τον Ιουστινιανό, ο αυτοκράτορας ήταν ο εκλεκτός του Θεού, ο οποίος, σε ένδειξη εμπιστοσύνης, του είχε δώσει το προνόμιο να κυβερνά για το καλό των υπηκόων του.

Θρησκευτική πολιτική

Στον θρησκευτικό τομέα προσπάθησε να επιβάλει το επίσημο δόγμα του χριστιανισμού σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας. Για τον λόγο αυτό εξαπέλυσε συστηματικούς διωγμούς εναντίον όσων πίστευαν σε χριστιανικές αιρέσεις (αιρετικοί), αλλά και όσων εξακολουθούσαν να πιστεύουν στη θρησκεία των Ελλήνων (εθνικοί).

Το 529 έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας, με πιο γνωστή την Ακαδημία που είχε ιδρύσει ο Πλάτωνας εννέα αιώνες πριν, ενώ αργότερα στέρησε από τους αιρετικούς και τους εθνικούς το δικαίωμα της ιδιοκτησίας.

«Η Σχολή των Αθηνών», έργο του Ιταλού ζωγράφου και αρχιτέκτονα Ραφαήλ (Βατικανό, 1509-1511). Στο κέντρο του πίνακα εικονίζονται ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης.

Παράλληλα, φρόντισε με κάθε μέσο να διαδώσει τον χριστιανισμό και έξω από τα σύνορα του κράτους, σε λαούς του Καυκάσου και της Ανατολικής Αφρικής.

Μια ιδιαίτερη στιγμή στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν η οικοδόμηση της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για το μεγαλοπρεπέστερο μνημείο της χριστιανικής λατρείας, ένα καύχημα της χριστιανικής αρχιτεκτονικής.

Άποψη της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη (λιθογραφία του Louis Haghe, 1852)

Ο ναός «της Σοφίας του Θεού» χτίστηκε σε μικρό χρονικό διάστημα (532-537). Αρχιτέκτονές του ήταν ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος, σύμβουλοι του αυτοκράτορα για τα δημόσια έργα.

Διοίκηση και οικονομία

Το σπουδαιότερο και διαρκέστερο έργο του αυτοκράτορα υπήρξε η κωδικοποίηση των ρωμαϊκών νόμων που βρήκε, δηλαδή η οργάνωσή τους κατά θέμα. Αυτό διευκόλυνε την ομαλή απονομή της δικαιοσύνης. Ταυτόχρονα, οι νέοι νόμοι που χρειάζονταν εκδίδονταν στην ελληνική γλώσσα για να είναι κατανοητοί από τον λαό.

Η νομοθεσία της εποχής του Ιουστινιανού είναι γνωστή ως Ιουστινιάνειος Κώδικας και έχει ανεκτίμητη αξία. Υπήρξε ένα τεράστιο βήμα για τη δημιουργία ενός κράτους δικαίου και αποτέλεσε το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται το σύγχρονο αστικό δίκαιο σε πολλές χώρες της Ευρώπης.

Παράλληλα ο αυτοκράτορας:

• Απαγόρευσε στους μεγαλοκτηματίες να παίρνουν τα κτήματα των μικροϊδιοκτητών γειτόνων τους για χρέη που τους όφειλαν.
• Φορολόγησε τους πολίτες ανάλογα με τα εισοδήματά τους.
• Οργάνωσε τη λειτουργία της αγοράς, των λιμανιών και των εμπορικών δρόμων.
• Οργάνωσε τον στρατό και ασφάλισε τα σύνορα με μια σειρά από φρούρια.

Ο εξοπλισμός των στρατιωτών και τα φρούρια των συνόρων έκαναν το κράτος ασφαλέστερο

Τέλος, έφερε από την Κίνα το μυστικό εκτροφής του μεταξοσκώληκα. Τα μεταξωτά προϊόντα ήταν πανάκριβα και η μεταξουργία έφερε μεγάλα έσοδα στην αυτοκρατορία. Το Βυζάντιο θα είχε πλέον το μονοπώλιο στην παραγωγή μεταξιού στην Ευρώπη για τους επόμενους έξι αιώνες.

Επιθετικοί πόλεμοι

Ο Ιουστινιανός προσπάθησε να αποκαταστήσει τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στην παλαιά της έκταση, κατακτώντας εδάφη στα δυτικά. Στο διάστημα της βασιλείας του κατόρθωσε να ανακτήσει

• την υπόλοιπη Βόρεια Αφρική από τους Βανδάλους,
• την ιταλική χερσόνησο από τους Οστρογότθους και
• τη νοτιοανατολική Ισπανία από τους Βησιγότθους.

Το βυζαντινό κράτος στην αρχή της βασιλείας του Ιουστινιανού (πράσινο χρώμα) και στο τέλος της (μοβ χρώμα)

Έτσι, η Μεσόγειος έγινε στο μεγαλύτερο μέρος της «βυζαντινή λίμνη», όπως παλαιότερα ήταν «ρωμαϊκή λίμνη».

Αμυντικοί πόλεμοι

Οι δύο υπερδυνάμεις της εποχής ήταν το Βυζάντιο και η Περσία στα ανατολικά του. Ο Ιουστινιανός αντιμετώπισε τις επιθέσεις από τους Πέρσες πότε με αμυντικούς πολέμους, πότε με ανάπαυλες ειρηνικών ελιγμών (συνθήκες ειρήνης που παραβιάζονταν μετά από κάποιο χρονικό διάστημα), αλλά και με οικονομικές παραχωρήσεις.

Λόγω των στρατιωτικών αναγκών που είχε στη Δύση και στην Ανατολή, ο Ιουστινιανός υποχρεώθηκε να αποσύρει στρατεύματα από τα βόρεια σύνορα (Βαλκάνια). Η κατάσταση αυτή ενθάρρυνε τις καταστροφικές εισβολές νέων λαών, κυρίως Σλάβων, ενωμένων με κατάλοιπα από τους Ούννους του Αττίλα.

Συνέπειες της επέκτασης

Η εντυπωσιακή επέκταση της αυτοκρατορίας είχε κυρίως αρνητικές επιπτώσεις στην αυτοκρατορία. Οι μακροχρόνιοι πόλεμοι στη Δύση

• κούρασαν τις στρατιωτικές δυνάμεις,
• αποδυνάμωσαν τις φρουρές των συνόρων στον Δούναβη και την Ανατολή,
• άδειασαν τα ταμεία του κράτους,
• δυσαρέστησαν τους πολίτες, που πλήρωναν μέσω της φορολογίας το κόστος τους, ενώ
• διευκόλυναν τους Πέρσες να παραβαίνουν συχνά τις συνθήκες ειρήνης, ζητώντας κάθε φορά περισσότερα χρήματα.

Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού αναγκάστηκαν να στραφούν ξανά στην Ανατολή και να αφήσουν εκτεθειμένες σε νέους κινδύνους τις δυτικές επαρχίες. Σιγά σιγά η αυτοκρατορία περιορίστηκε στο ανατολικό της τμήμα.

Διαδραστικό χρονολόγιο

Δείτε περισσότερα για τη ζωή και το έργο του Ιουστινιανού στην παρουσίαση που ακολουθεί:

Πατήστε στην εικόνα

Η εποχή του Ιουστινιανού 1. Η Στάση του Νίκα 2. Η Ακαδημία του Πλάτωνα 3. Η Αγία Σοφία

ΑφιερώματαΜεσαιωνικά χρόνια

ΠΗΓΕΣ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, Ιστορία Β Γυμνασίου, Ιστορία Α΄ Λυκείου, el.wikipedia.org, studyinghistory.gr, chilonas.com
ΕΙΚΟΝΕΣ: el.wikipedia.org, it.wikipedia.org, de.wikipedia.org, Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, en.wikipedia.org
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού

Η Στάση του Νίκα

Με το όνομα Στάση του Νίκα έμεινε στην Ιστορία η μεγάλη λαϊκή εξέγερση που έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 532. Στόχος της ήταν η ανατροπή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, πέντε χρόνια μετά την άνοδό του στον θρόνο.

Στάση ονομάζεται η εξέγερση, η ανταρσία. Όποιος στασιάζει λέγεται στασιαστής ή στασιάστρια.

Παραδείγματα:

• Στάση κρατουμένων στις φυλακές.
• Tο πλήρωμα στασίασε κατά του καπετάνιου.
• Οι στασιαστές ζήτησαν την παραίτηση της κυβέρνησης.

Τα γεγονότα ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια αγώνων στον Ιππόδρομο, όταν ξέσπασαν ταραχές ανάμεσα στους οπαδούς των Πράσινων και των Βένετων (σύνδεσμοι φιλάθλων που είχαν και πολιτική ισχύ).

Οι ιπποδρομίες ήταν το αγαπημένο αγώνισμα των Βυζαντινών

Η φρουρά των αγώνων προσπάθησε να τους διαχωρίσει. Τότε οι αντιμαχόμενες ομάδες ενώθηκαν και στράφηκαν κατά του αυτοκράτορα, διαμαρτυρόμενοι για τη σκληρή φορολογική του πολιτική και ζητώντας του να παραιτηθεί.

Οι στασιαστές πέρασαν τις πύλες και ξεχύθηκαν στην πόλη φωνάζοντας «Νίκα! Νίκα!», το σύνθημα που έλεγαν στον Ιππόδρομο για να εμψυχώσουν τους αρματοδρόμους.

Μαζί τους προστέθηκαν και πολλοί δυσαρεστημένοι κάτοικοι της πρωτεύουσας.

Τα γεγονότα κράτησαν μία εβδομάδα και ήταν οι πιο βίαιες ταραχές στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης, με τη μισή σχεδόν πόλη να καίγεται ή να καταστρέφεται.

Σφαγή

Ο Ιουστινιανός βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση. Για μια στιγμή σκέφτηκε να παραιτηθεί και να εγκαταλείψει τον θρόνο και την Πόλη. Τον συγκράτησαν όμως οι συνεργάτες του και η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, πείθοντάς τον ότι αυτό θα ήταν μεγάλο κακό για την αυτοκρατορία.

Τότε ο Ιουστινιανός διέταξε δύο στρατηγούς του να καταπνίξουν με κάθε τρόπο τη στάση. Οι δυνάμεις του αυτοκράτορα κατάφεραν να εγκλωβίσουν τους επαναστάτες στον Ιππόδρομο και η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα: σφαγιάστηκαν 30.000 άνθρωποι!

Καλλιτεχνική αναπαράσταση της Κωνσταντινούπολης από τον Antoine Helbert. Ξεχωρίζει ο Ιππόδρομος.

Εκτός από αυτόν τον φριχτό απολογισμό, οι αγώνες του Ιπποδρόμου διακόπηκαν για αρκετά χρόνια και κάθε φωνή λαϊκής διαμαρτυρίας σώπασε.

Η αυτοκρατορική θητεία μιας από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του Βυζαντίου, όπως ήταν ο Ιουστινιανός, ξεκίνησε με τη χειρότερη περίοδο βίας που γνώρισε η Βασιλεύουσα.

Η εποχή του Ιουστινιανού 1. Η Στάση του Νίκα 2. Η Ακαδημία του Πλάτωνα 3. Η Αγία Σοφία

ΠΗΓΕΣ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, Ιστορία Β Γυμνασίου, el.wikipedia.org, news247.gr
ΕΙΚΟΝΕΣ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού (1-2), antoine-helbert.com (3)

Η Ακαδημία του Πλάτωνα

Εννέα αιώνες συνεχούς παρουσίας

Ο Πλάτωνας (427-347 π.Χ.) ήταν Έλληνας φιλόσοφος από την Αθήνα. Το έργο του άσκησε τεράστια επιρροή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και, αργότερα, στη δυτική φιλοσοφική παράδοση.

Δάσκαλός του ήταν ο Σωκράτης και μαθητής του ο Αριστοτέλης. Και οι τρεις φιλόσοφοι συγκαταλέγονται μεταξύ των κορυφαίων προσωπικοτήτων όλων των εποχών.

Γύρω στο 387 π.Χ. ο Πλάτωνας ίδρυσε Σχολή στην Αθήνα κοντά στην Ακαδήμεια, μια περιοχή που ήταν αφιερωμένη στον ήρωα Ακάδημο, από το όνομα του οποίου και προήλθε η ονομασία της. Εκεί άρχισε να δίνει φιλοσοφικά και επιστημονικά μαθήματα.

Με την πάροδο του χρόνου το όνομα της περιοχής απλοποιήθηκε, μεταφέρθηκε στη Σχολή και τα μέλη της άρχισαν να αυτοαποκαλούνται Ακαδημαϊκοί. Έτσι γεννήθηκε η Ακαδημία, η πρώτη και μακροβιότερη φιλοσοφική σχολή στην Ελλάδα.

Η Ακαδημία του Πλάτωνα (ρωμαϊκό μωσαϊκό στην Πομπηία, 1ος αι. μ.Χ.)

Τους επόμενους αιώνες η παρουσία της Ακαδημίας συνεχίστηκε. Κατά καιρούς υπολειτουργούσε, παράκμαζε ή διέκοπτε για λίγο τη λειτουργία της (κυρίως λόγω πολέμων στην περιοχή). Ωστόσο κατάφερνε να ανανεώνεται και να συνεχίζει το έργο της.

Η έλευση του χριστιανισμού

Όταν ο χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (380 μ.Χ.), οι συνεχιστές της Ακαδημίας τον απέρριψαν και η Σχολή τους έγινε κέντρο πνευματικής αντίστασης στην κυρίαρχη θρησκεία.

Το 529 ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός απαγόρευσε κάθε είδους διδασκαλία «ειδωλολατρικής» γνώσης, δηλαδή τη μετάδοση των θρησκευτικών και φιλοσοφικών παραδόσεων των αρχαίων Ελλήνων. Με διάταγμά του επέβαλε το κλείσιμο της Ακαδημίας με την κατηγορία της «μη χριστιανικής δραστηριότητας».

Παράλληλα δήμευσε την περιουσία της (που προερχόταν από αφιερώματα όσων εκτιμούσαν το έργο της), ενώ οι δάσκαλοί της, εφόσον αρνούνταν να ασπαστούν τον χριστιανισμό, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη και να ζήσουν αλλού χωρίς το δικαίωμα να διδάσκουν.

Σήμερα

Σήμερα η Ακαδημία Πλάτωνος είναι μια συνοικία του Δήμου Αθηναίων. Οι ανασκαφές στον αρχαιολογικό της χώρο άρχισαν το 1929, ενώ από το 2015 λειτουργεί το Ψηφιακό Μουσείο, που προετοιμάζει τον επισκέπτη για τη γνωριμία του με τον Πλάτωνα και το έργο του.

Αρχαιολογικό Πάρκο Ακαδημίας Πλάτωνος

Ακαδημία Πλάτωνος: Ψηφιακό Μουσείο

Η εποχή του Ιουστινιανού 1. Η Στάση του Νίκα 2. Η Ακαδημία του Πλάτωνα 3. Η Αγία Σοφία

Αρχαία χρόνια

ΠΗΓΕΣ: el.wikipedia.org, de.wikipedia.org, diadrastika.com, eranistis.net, Ιστορία Ε΄ Δημοτικού
ΕΙΚΟΝΕΣ: lifo.gr, el.wikipedia.org

Η Αγία Σοφία

Το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης

Η Αγία Σοφία (ή Αγιά Σοφιά) βρισκόταν ανατολικά του Ιπποδρόμου και του Μεγάλου Παλατιού. Κατασκευάστηκε για πρώτη φορά τον 4ο αιώνα και εγκαινιάστηκε το 360 με το όνομα Μεγάλη Εκκλησία.

Το 404 καταστράφηκε από πυρκαγιά και ξαναχτίστηκε στην ίδια θέση. Μετά τo 430 ονομάστηκε Αγία Σοφία.

Το 532 πυρπολήθηκε κατά τη Στάση του Νίκα και άρχισε να ανοικοδομείται αμέσως μετά, αφού ο Ιουστινιανός τη συμπεριέλαβε στο οικοδομικό του πρόγραμμα. Επιθυμία του ήταν ο ναός «της Σοφίας του Θεού» να χτιστεί έτσι, ώστε να ζήσει αιώνες και όμοιός του να μην υπάρχει πουθενά.

Ο Ιουστινιανός (αριστερά) προσφέρει στη Θεοτόκο την Αγία Σοφία, ενώ ο Κωνσταντίνος τής προσφέρει την Κωνσταντινούπολη (ψηφιδωτό μωσαϊκό από τον ναό, περ. 1100 μ.Χ.)

Ο αυτοκράτορας ανέθεσε το χτίσιμό της σε δύο ονομαστούς αρχιτέκτονες που είχαν βαθιά γνώση των μαθηματικών και της φυσικής, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο. Τα εγκαίνιά της έγιναν το 537.

Ο πρωτοποριακός σχεδιασμός της επηρέασε την αρχιτεκτονική των ναών τόσο, ώστε ακόμη και στις μέρες μας πολλοί ναοί χτίζονται με αυτόν τον τρόπο.

Ο Ισίδωρος κρατά την Αγία Σοφία. Έργο του Τσέχου γλύπτη Ludwig Simek στη στέγη του Μουσείου Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη (19ος αιώνας)

Η Αγία Σοφία ξεχώριζε και για τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμό της. Δυστυχώς, σήμερα σώζεται μόνο ένα μέρος αυτής της διακόσμησης, διότι μετά το 1453 οι Οθωμανοί κατακτητές προκάλεσαν σοβαρές καταστροφές.

Το εσωτερικό του ναού όταν λειτουργούσε ως μουσείο:

Στους αιώνες που ακολούθησαν η Αγία Σοφία στέγασε όλες τις δόξες και όλες τις δοκιμασίες της Πόλης και της αυτοκρατορίας. Ο ναός έγινε το κέντρο της θρησκευτικής και εθνικής ζωής του Βυζαντίου.

• Εκεί στέφονταν οι αυτοκράτορες και οι πατριάρχες.
• Εκεί τελούνταν οι δοξολογίες των θριάμβων.
• Εκεί γίνονταν και οι παρακλήσεις του λαού προς την Παναγία για τη σωτηρία της Πόλης όποτε κινδύνευε από τους εχθρούς.

Η Αγία Σοφία το 1890

Για σχεδόν χίλια χρόνια, μέχρι την ολοκλήρωση του καθεδρικού ναού της Σεβίλης (Ισπανία, 1507), ήταν ο μεγαλύτερος χριστιανικός ναός που είχε φτιαχτεί ποτέ. Δεν είναι τυχαίο ότι προξένησε μεγάλο θαυμασμό στους Οθωμανούς κατακτητές και αποτέλεσε πρότυπο για την κατασκευή του Μπλε Τζαμιού.

Η Αγία Σοφία το 2005

Σήμερα η Αγία Σοφία λειτουργεί ως ισλαμικό τέμενος (τζαμί). Παραμένει ένα από τα πιο επιβλητικά κτίρια του κόσμου και συγκαταλέγεται στους σπουδαιότερους πολιτιστικούς και ιστορικούς χώρους της Τουρκίας.

Η Αγία Σοφία το 2019

Η τόσο σημαντική ιστορία της αποδεικνύεται και από το εντυπωσιακό γεγονός ότι οι Τούρκοι έχουν κρατήσει το χριστιανικό της όνομα: Aya Sofya.

Χρονολόγιο

537: Εγκαίνια του ναού από τον Ιουστινιανό.

1204: Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. Η Αγία Σοφία μετατρέπεται σε λατινικό (ρωμαιοκαθολικό) ναό.

1261: Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ανακτά την Πόλη και επαναφέρει την ορθόδοξη λατρεία στην εκκλησία.

1453: Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς. Ο ναός μετατρέπεται σε ισλαμικό τέμενος (τζαμί).

1935: Ο ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος της Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ μετατρέπει το τζαμί σε μουσείο. Γίνεται ένα από τα σημαντικότερα τουριστικά αξιοθέατα της χώρας.

1985: Το Μουσείο της Αγίας Σοφίας προστίθεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

2020: Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετατρέπει το μουσείο πάλι σε τζαμί. Διεθνείς αντιδράσεις από χριστιανικές χώρες και την UNESCO.

Περισσότερα

• Κτίρια της βυζαντινής Κωνσταντινούπολης (διαδραστικός χάρτης)
• Νίψον ανομήματα, μη μόναν όψιν
• Αγία Σοφία και Παρθενώνας (από την άσκηση στο τετράδιο Εργασιών)

Η εποχή του Ιουστινιανού 1. Η Στάση του Νίκα 2. Η Ακαδημία του Πλάτωνα 3. Η Αγία Σοφία

ΠΗΓΕΣ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, Ιστορία Β΄ Γυμνασίου, el.wikipedia.org, de.wikipedia.org, en.wikipedia.org, studyinghistory.gr
ΕΙΚΟΝΕΣ: studyinghistory.gr (1), fhw.gr (2), el.wikipedia.org (3), blog.naver.com/jrkimceo (4-6), de.wikipedia.org (7,9), en.wikipedia.org (8,10)

Νίψον ανομήματα, μη μόναν όψιν

Στο προαύλιο της Αγίας Σοφίας υπήρχε μία κρήνη, όπου αναγραφόταν η φράση «ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ» («Νίψον ανομήματα, μη μόναν όψιν») που σημαίνει «Ξέπλυνε τις αμαρτίες σου, όχι μόνο το πρόσωπό σου».

Η φράση αποδίδεται στον Άγιο Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό και είναι καρκινική, δηλαδή αν τη διαβάσουμε αντίστροφα, από δεξιά προς τα αριστερά, λέει το ίδιο πράγμα.

Να, δοκιμάστε το:

ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ

Πλάκα δεν έχει; Πατήσε στην εικόνα και παίξτε λίγο ακόμα με αυτή την κομψή φράση:

Η επιγραφή συναντάται και σήμερα σε κάποιους ναούς. Δείτε, για παράδειγμα, την κρήνη στη Μονή Μαλεβής (ΠΕ Αρκαδίας)...

...αλλά και στη Ζωοδόχο Πηγή του Μπαλουκλί, στην Κωνσταντινούπολη:

Μεσαιωνικά χρόνιαΠαιχνίδιαΦράσεις και Παροιμίες

ΠΗΓΕΣ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, en.wikipedia.org
ΠΑΙΧΝΙΔΙ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού
ΕΙΚΟΝΕΣ: 601.gr (1-2), taxidiaris.blogspot.com (3), KSpartiatis@twitter (4)