29 Νοε 2022

Τα αρσενικά σε -ας

Προσοχή στη γενική πληθυντικού!

Αγώνας

Αυτά τα αρσενικά είναι παροξύτονα και προπαροξύτονα.

α) Τα περισσότερα παροξύτονα διατηρούν τον τόνο σταθερό σε όλες τις πτώσεις, ακόμη και στη γενική πληθυντικού:
  • ο αγώνας, των αγώνων

β) Τα υπόλοιπα παροξύτονα και όλα τα προπαροξύτονα στη γενική πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση:
  • ο μήνας, των μηνών
  • ο ελέφαντας, των ελεφάντων

Φοίνικες

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Παροξύτονα

1 Τα περισσότερα διατηρούν τον τόνο σταθερό ακόμη και στη γενική πληθυντικού:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

αγώνας
αγώνα
αγώνα


οι
των
τους

αγώνες
αγώνων
αγώνες


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • αγκώνας, αιώνας, απορροφητήρας
  • ελαιώνας, ενεστώτας
  • ηγεμόνας, ιδρώτας, ιμάντας
  • κανόνας, κινητήρας, κρατήρας
  • λιμένας, μεγιστάνας
  • νιπτήρας, ξενώνας, οδοστρωτήρας
  • πατέρας, πυθμένας, πυρήνας
  • συνδετήρας, σωλήνας, σωτήρας
  • τηλεβόας, τυφώνας, τυχόντας
  • χαρακτήρας, χειμώνας, χιτώνας

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • αερο-λιμένας
  • εργατο-πατέρας

Απορροφητήρας

2 Τα δισύλλαβα παροξύτονα και όσα λήγουν σε -ίας και -ίστας κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στη γενική πληθυντικού:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

μήνας
μήνα
μήνα


οι
των
τους

μήνες
μηνών
μήνες


Έτσι κλίνονται τα δισύλλαβα:
  • άντρας (άνδρας)
  • βήχας, βλάκας, βόας
  • γύπας, δούκας
  • λίβας, λύγκας, πάπας

Όσα λήγουν σε -ίας:
  • αστερίας, γαλαξίας
  • εγκληματίας, επιχειρηματίας
  • καρχαρίας, κροταλίας
  • λοχίας, μανδύας, ξιφίας, σωσίας
  • ταμίας, τραυματίας, χαλαζίας

Και όσα λήγουν σε -ίστας:
  • ακορντεονίστας, αρσιβαρίστας
  • βολεϊμπολίστας, γραφίστας
  • μπασκετμπολίστας, νομπελίστας
  • πιανίστας, ρεσεψιονίστας
  • τενίστας, τουρίστας
  • φασίστας, χιουμορίστας

Μήνας

Προπαροξύτονα

Τα προπαροξύτονα κατεβάζουν επίσης τον τόνο μία θέση στη γενική πληθυντικού:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

ελέφαντας
ελέφαντα
ελέφαντα


οι
των
τους

ελέφαντες
ελεφάντων
ελέφαντες


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • άνθρακας, αυτοκράτορας, βίσονας
  • γείτονας, γέροντας, γίγαντας
  • δεξιόχειρας, δικτάτορας
  • Έλληνας, επιστήμονας
  • ήρωας, ισχυρογνώμονας, κώδικας
  • λάρυγγας, μάρτυρας, μάστορας
  • νάρθηκας, ορίζοντας
  • πίνακας, πρόσφυγας, ρήτορας
  • σίφουνας, συμβουλάτορας
  • τάπητας, τένοντας, τζίτζικας
  • υπερήλικας, φοίνικας, φύλακας
  • χάλυβας, χαμαιλέοντας, χάρακας

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • γαι-άνθρακας, τερματο-φύλακας
  • φιλ-έλληνας, ψευδο-μάρτυρας

Ελέφαντας

Δεύτερος πληθυντικός

α) Κάποια προπαροξύτονα παρουσιάζουν στον πληθυντικό και πιο λαϊκούς τύπους με τις καταλήξεις -οι, -ων, -ους και τον τόνο στην παραλήγουσα:
  • οι γείτονες, τους γείτονες
    αλλά και: οι γειτόνοι, τους γειτόνους
  • οι μάστορες, τους μάστορες
    αλλά και: οι μαστόροι, τους μαστόρους

Παρόμοια ζευγάρια:
  • γέροντες – γερόντοι
  • έμπορες – εμπόροι
  • κόκορες – κοκόροι
  • προφέσορες – προφεσόροι
  • χωροφύλακες – χωροφυλάκοι

β) Ο πατέρας και ο τσέλιγκας σχηματίζουν και έναν δεύτερο, ανισοσύλλαβο πληθυντικό σε -άδες:
  • πατέρες – πατεράδες
  • τσέλιγκες – τσελιγκάδες

Πατεράδες

Μόνο ανισοσύλλαβος πληθυντικός

α) Ο αέρας και ο μπαγάσας σχηματίζουν ανισοσύλλαβο πληθυντικό με την κατάληξη -ηδες:
  • αέρας → αέρηδες
  • μπαγάσας → μπαγάσηδες

β) Έτσι κλίνονται και τα αρσενικά σε -άκιας:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

τυχεράκιας
τυχεράκια
τυχεράκια


οι
των
τους

τυχεράκηδες
τυχεράκηδων
τυχεράκηδες


Παρόμοιες λέξεις:
  • γκατζετάκιας, εξυπνάκιας
  • καλοπερασάκιας, κομπιουτεράκιας
  • ολυμπιακάκιας, παναθηναϊκάκιας
  • τηλεορασάκιας, τσαντάκιας

Παλαιότεροι τύποι

α) Σε κάποιες εκφράσεις έχει καθιερωθεί η αρχαιόμορφη γενική σε -ος: ακτινογραφία θώρακος, κενά αέρος, όνομα πατρός, στα τέλη του μηνός  

β) Μερικά αρσενικά σε -ας προέρχονται από τις αρχαίες επιθετικές μετοχές σε -ας, -ασα, -αν και διατηρούν την παλαιά κλίση τους:
  • ο επιζήσας, του επιζήσαντος, τον επιζήσαντα
  • οι ψηφίσαντες, των ψηφισάντων, τους ψηφίσαντες


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Βικιλεξικό
ΕΚΟΝΕΣ: the-dots.com, wallpapersafari.com, theneffkitchen.com.au, politica.gr, itl.cat, hugelol.com

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα: