Τα ενεργητικά ρήματα της Α΄ συζυγίας στον παρατατικό και στον αόριστο τονίζονται στην προπαραλήγουσα:
σκουπίζω → σκούπιζα, σκούπισα
κλειδώνω → κλείδωνα, κλείδωσα
Αν τα ρήματα είναι δισύλλαβα, βάζουμε μια επιπλέον συλλαβή στην αρχή, ώστε να δημιουργήσουμε την προπαραλήγουσα που θα τονιστεί.
Η συλλαβή αυτή είναι το «έ-» και ονομάζεται αύξηση:
ντύνω → έντυνα, έντυσα
τρέχω → έτρεχα, έτρεξα
γράφω → έγραφα, έγραψα
Μόνο σε κάποια πρόσωπα
Η αύξηση είναι χρήσιμη μόνο όταν τονίζεται. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μόνο στα τρία πρόσωπα του ενικού αριθμού και στον επίσημο τύπο του γ΄ πληθυντικού:
Παρατατικός
έγραφα έγραφες έγραφε
γράφαμε γράφατε έγραφαν (γράφανε)
Αόριστος
έγραψα έγραψες έγραψε
γράψαμε γράψατε έγραψαν (γράψανε)
Στους υπόλοιπους τύπους του πληθυντικού τα ρήματα γίνονται τρισύλλαβα, οπότε η αύξηση είναι περιττή.
Διαφοροποιήσεις
α) Σε δύο ρήματα η αύξηση του παρατατικού σχηματίζεται με το ήτα:
θέλω → ήθελα
ξέρω → ήξερα
β) Σε τρία ρήματα η αύξηση του αορίστου σχηματίζεται με το ήτα ή το ει:
πίνω → ήπια
βλέπω → είδα
λέω → είπα
Σημαντικό
Η αύξηση, εάν χρειάζεται, παρουσιάζεται μόνο στον παρατατικό και στον αόριστο. Στους χρόνους και στις εγκλίσεις που δημιουργούνται από το αοριστικό θέμα απουσιάζει:
Η εσωτερική αύξηση υπάρχει μόνο στα ρήματα που έχουν λόγια προέλευση:
επιλέγω → επέλεξα
παραδίδω → παρέδωσα
Τα σύγχρονα ρήματα δεν παίρνουν αύξηση, οπότε τονίζονται κανονικά στην προπαραλήγουσα:
διαλέγω → διάλεξα
προδίδω → πρόδωσα
Αρκετά, ωστόσο, βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο και σχηματίζουν δύο τύπους· έναν με αύξηση και έναν χωρίς αύξηση:
αναλύω → ανέλυσα / ανάλυσα
καταθέτω → κατέθεσα / κατάθεσα
παραλείπω → παρέλειψα / παράλειψα
συνδέω → συνέδεσα / σύνδεσα
υπογράφω → υπέγραψα / υπόγραψα
Σημαντικό: Οι τύποι με αύξηση χρησιμοποιούνται σε περιστάσεις με επίσημο ύφος, ενώ οι τύποι χωρίς αύξηση σε περιστάσεις με καθημερινό ή ανεπίσημο ύφος.
Και κάτι ακόμη
α) Στα ρήματα που έχουν περισσότερες από μία προθέσεις η αύξηση μπαίνει μετά την τελευταία πρόθεση και πριν το ρήμα:
συν-εισ-φέρω → συνεισέφερα
προ-δια-γράφω → προδιέγραψα
επ-αν-εκ-δίδω → επανεξέδωσα
β) Η αύξηση δεν αποτελεί μέρος του αοριστικού θέματος. Κατά συνέπεια, στους χρόνους και στις εγκλίσεις που δημιουργούνται από αυτό απουσιάζει:
Από τον αόριστο (και το θέμα του) σχηματίζονται ο απλός μέλλοντας, οι συντελεσμένοι χρόνοι και οι αντίστοιχοι τύποι της υποτακτικής και της προστακτικής.
Αυτό συμβαίνει ακόμη και όταν ο αόριστος σχηματίζεται ανώμαλα:
πλένω / έπλυνα
θα πλύνω, έχω πλύνει
να πλύνω, να έχω πλύνει
πλύνε, πλύνετε
πλένομαι / πλύθηκα
θα πλυθώ, έχω πλυθεί
να πλυθώ, να έχω πλυθεί
πλύσου, πλυθείτε
Μερικά ρήματα, ωστόσο, παρουσιάζουν κάποιες ιδιομορφίες και χρειάζονται προσοχή:
λέω / είπα
θα πω, έχω πει
να πω, να έχω πει
πες, πείτε (πέστε)
έρχομαι / ήρθα
θα έρθω, έχω έρθει
να έρθω, να έχω έρθει
έλα, ελάτε
Περισσότερα μπορείτε να δείτε στις αναρτήσεις που ακολουθούν:
ΕΙΚΟΝΑ: podilato98.blogspot.com (το φόντο από vecteezy.com)