Λίγα και... ταλαιπωρημένα!
Το αρχαίο ρήμα άγω (= οδηγώ) έχει επιβιώσει ως δεύτερο συνθετικό σε μερικά πολύ όμορφα και χρήσιμα ρήματα:
- ανάγω, απάγω
- εισάγω, εξάγω (διεξάγω)
- παράγω (αναπαράγω)
- προάγω, προσάγω κ.ά.
Αν δεν είστε σίγουροι για τη σημασία τους, σκεφτείτε τα θηλυκά που σχηματίζουν: αναγωγή, απαγωγή, εισαγωγή κ.ο.κ.
Σχηματισμός των χρόνων
Η κλίση του «άγω» προέρχεται από τα αρχαία ελληνικά, κάτι που προκαλεί δυσκολίες και μπερδέματα.
Για παράδειγμα, το ενεστωτικό και το αοριστικό θέμα μοιάζουν πολύ:
- θα εισ-άγω (συνεχής μέλλοντας)
- θα εισ-αγάγω (απλός μέλλοντας)
- θα έχω εισ-αγάγει (συντελ. μέλλοντας)
Από την άλλη, η εσωτερική αύξηση είναι η αρχαία φωνηεντική αύξηση, όπου το «α-» γίνεται «η-»:
Αλλά ας τα δούμε από κοντά:
1 Το ενεστωτικό θέμα είναι το εύκολο «-άγ-». Στον παρατατικό γίνεται «-ήγ-»:
Ενεστώτας
εισ-άγεις
εισ-άγει
εισ-άγετε
εισ-άγουν
Παρατατικός
εισ-ήγες
εισ-ήγε
εισ-ήγατε
εισ-ήγαν
Συνεχής μέλλοντας
2 Το αοριστικό θέμα είναι το διπλασιασμένο «-αγάγ-». Στον αόριστο γίνεται «-ήγαγ-», αλλά μόνο στα πρόσωπα που η αύξηση τονίζεται:
Αόριστος
εισ-ήγαγες
εισ-ήγαγε
εισ-αγάγατε
εισ-ήγαγαν
Απλός μέλλοντας
θα εισ-αγάγεις
θα εισ-αγάγει
θα εισ-αγάγετε
θα εισ-αγάγουν
Συντελεσμένοι χρόνοι
ΘΥΜΑΜΑΙ
- Το μικρό -αγ- στους συνεχείς χρόνους (και εγκλίσεις)
- Το διπλασιασμένο -αγαγ- στους απλούς και συντελεσμένους χρόνους (και εγκλίσεις)
Συνηθισμένα λάθη
α) Ο ενεστώτας λήγει σε «-άγω». Όσο κι αν είναι διαδεδομένο, δεν υπάρχει «εγώ απαγάγω»· μόνο «εγώ απάγω».
Άλλα παραδείγματα:
- εισάγει αυτοκίνητα (εισαγάγει)
- παράγουμε προϊόντα (παραγάγουμε)
- διεξάγουν έρευνα (διεξαγάγουν)
β) Δεν υπάρχει αοριστικό θέμα «-αξ-». Οι προσεκτικοί ομιλητές λένε «θα παραγάγω» και «να παραγάγω», όχι «θα παράξω» και «να παράξω».
Με αυτήν τη λογική θα σχηματίζονταν και τα κακόηχα «θα εισάξω» ή «να εξάξω»!
(οι σωστοί τύποι, βέβαια, είναι «θα εισαγάγω» και «να εξαγάγω»)
γ) Οι συντελεσμένοι χρόνοι σχηματίζονται από το αοριστικό θέμα «-αγαγ-». Δεν υπάρχει «έχω εισάγει» ή «έχω παράγει»· οι σωστοί τύποι είναι «έχω εισαγάγει» και «έχω παραγάγει».
Άλλα παραδείγματα:
- έχουμε εξαγάγει χρήσιμα συμπεράσματα (εξάγει)
- έχουν προσαγάγει τους συλληφθέντες (προσάγει)
Μια βολική αντικατάσταση
Μερικές φορές όλα αυτά τα «-αγ-» και «-αγαγ-» μπορεί να μας μπερδέψουν και να μην είμαστε σίγουροι για τον χρόνο του ρήματος που θα χρησιμοποιήσουμε.
Ένα κολπάκι, που εφαρμόζουμε και σε άλλες περιπτώσεις, είναι να αντικαταστήσουμε το ρήμα σε «-άγω» με κάποιο άλλο που έχει παρόμοια ή και πιο μακρινή σημασία.
Πρώτο παράδειγμα
Τις τελευταίες δεκαετίες η χώρα μας __________ κάθε χρόνο πολλούς τόνους λάδι στην Ευρώπη.
Παρόμοια ρήματα σε παρατατικό και αόριστο:
Χρόνος που ταιριάζει: παρατατικός
Άρα ο σωστός τύπος είναι:
- εξήγε (παρατατικός) ή εξήγαγε (αόριστος);
- πουλούσε / πούλησε
- έστελνε / έστειλε
- πουλούσε
- έστελνε
- εξήγε
Δεύτερο παράδειγμα
Φέτος, λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας, __________ σημαντικά μικρότερη ποσότητα.
Παρόμοια ρήματα στους δύο μέλλοντες:
Χρόνος που ταιριάζει: απλός μέλλοντας
Άρα ο σωστός τύπος είναι:
- θα εξάγουμε (συνεχής μέλλοντας) ή θα εξαγάγουμε (απλός μέλλοντας);
- θα πουλούμε / θα πουλήσουμε
- θα στέλνουμε / θα στείλουμε
- θα πουλήσουμε
- θα στείλουμε
- θα εξαγάγουμε
ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της Ελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: protothema.gr, safeandsecure.gr, politic.gr
ΕΙΚΟΝΕΣ: protothema.gr, safeandsecure.gr, politic.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου