Φράσεις με αρχαιόμορφη προστακτική

Οι φράσεις με αρχαιόμορφη προστακτική αποτελούν «γλωσσικά απολιθώματα», είναι δηλαδή στερεότυπες ομάδες λέξεων (ή και μόνο μία λέξη) που κληρονομήσαμε από παλαιότερες περιόδους της γλώσσας μας.

Οι φράσεις αυτές εμπλουτίζουν τον λόγο μας, αλλά και υπενθυμίζουν τη μακραίωνη ιστορία των ελληνικών. Είναι σημαντικό να τις γνωρίζουμε, για να αποφεύγουμε και τυχόν λάθη.

Αρχαίες προστακτικές

αίρω
άρον άρον

άπτομαι
μη μου άπτου

βάζω
ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω

διαιρώ
διαίρει και βασίλευε

εγείρομαι
εγέρθητι (εσύ), εγέρθητε (εσείς)

είμαι
έσο έτοιμος — έστω

ελεώ
Κύριε, ελέησον

ζω
ζήτω

θέτω
θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου

λαμβάνω
μολών λαβέ

Άγαλμα του Σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα

πατάσσω, ακούω
πάταξον μεν, άκουσον δε

παύω
παύσατε πυρ

σώζω
σώσον, Κύριε

ταράζω
μη μου τους κύκλους τάραττε

φείδομαι
χρόνου φείδου

Και από αρχαία ρήματα

γιγνώσκω (= γνωρίζω)
γνώθι σαυτόν

γρηγορώ (= επαγρυπνώ)
φύλακες, γρηγορείτε

μιμνήσκομαι (= θυμάμαι)
μνήσθητί μου, Κύριε

ορώ (= βλέπω)
ιδού

ΡήματαΦράσεις και Παροιμίες

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΑ: poullis.com

Προστακτικές που χρειάζονται προσοχή

Απλή προστακτική

Η απλή προστακτική στην Α΄ συζυγία σχηματίζεται από το αοριστικό θέμα και τις καταλήξεις -ε, -τε:

• γράφω / έγραψα
  γράψε, γράψτε

Μερικά ρήματα, ωστόσο, παρουσιάζουν κάποιες ιδιομορφίες και χρειάζονται προσοχή.

Αλλαγή αοριστικού θέματος:

• παίρνω / πήρα
  πάρε, πάρτε
• τρώω / έφαγα
  φάε, φάτε
• πάω / πήγα
  πήγαινε (πάνε), πηγαίν(ε)τε (πάτε)

Καταλήξεις -ες, -είτε (-έστε):

• βλέπω / είδα
  δες, δείτε (δέστε)
• βρίσκω / βρήκα
  βρες, βρείτε (βρέστε)
• λέω / είπα
  πες, πείτε (πέστε)
• πίνω / ήπια
  πιες, πιείτε (πιέστε)
• μπαίνω / μπήκα
  μπες (έμπα), μπείτε (μπέστε)
• βγαίνω / βγήκα
  βγες (έβγα), βγείτε (βγέστε)

Καταλήξεις -α, -είτε:

• ανεβαίνω / ανέβηκα
  ανέβα, ανεβείτε
• κατεβαίνω / κατέβηκα
  κατέβα, κατεβείτε

Κατάληξη -α, -άστε:

• σωπαίνω / σώπασα
  σώπα, σωπάστε

Και με συγκεκομμένους τύπους:

• ακούω / άκουσα
  άκουσε (άκου), ακούστε
• αρπάζω / άρπαξα
  άρπαξε (άρπα), αρπάξτε
• αφήνω / άφησα
  άφησε (άσε), αφήστε (άστε)

— Άστε με ήσυχη!

Παθητική φωνή

Στην παθητική φωνή οι καταλήξεις είναι -ου και -είτε:

• γράφομαι / γράφτηκα
  γράψου, γραφτείτε

Εδώ τα ρήματα με ιδιομορφίες είναι λιγότερα.

Καταλήξεις -ε, -(ε)τε:

• γίνομαι / έγινα
  γίνε, γίνετε
• κάθομαι / κάθισα (έκατσα)
  κάθισε, καθίστε (κάτσε, κάτσετε)

Κατάληξη -α, -άτε:

• έρχομαι / ήρθα
  έλα, ελάτε

Με συγκεκομμένο τύπο:

• σηκώνομαι / σηκώθηκα
  σήκω, σηκωθείτε

— Έλα, σήκω!

Συνεχής προστακτική

Η συνεχής προστακτική στην Α΄ συζυγία σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα και τις καταλήξεις -ε, -ετε:

• ντύνω → ντύνε, ντύνετε

Κι εδώ υπάρχουν ρήματα με ιδιομορφίες που χρειάζονται προσοχή.

Καταλήξεις -α, -άτε:

• τρέχω → τρέχα, τρεχάτε
• φεύγω → φεύγα, φευγάτε

Συνηρημένα ρήματα:

• ακούω → άκου(γε), ακούτε
• καίω → καίγε, καίγετε
• κλαίω → κλαίγε, κλαίτε
• λέω → λέγε, λέγετε
• σκάω → σκάε, σκάτε
• σπάω → σπάε, σπάτε
• τρώω → τρώγε, τρώ(γε)τε
• φταίω → φταίτε
• φυλάω → φύλαγε, φυλά(γε)τε

Ρήματα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Οδός Γραμματικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: aconsciousrethink.com, spinavita.co.uk, philosophy.online@facebook

Pim Pam Pom

Μουσική: Pickel Nickel Orchestra
Δίσκος: Pim Pam Pom (1974)

Ορχηστρικά