Η Γη ολοκληρώνει μια πλήρη περιστροφή γύρω από τον άξονά της σε 24 ώρες. Σε αυτό το εικοσιτετράωρο φωτίζεται διαδοχικά μόνο η μισή της επιφάνεια, δηλαδή οι περιοχές που βρίσκονται απέναντι από τον Ήλιο.
Ο Ήλιος φωτίζει τη Γη όπως ο φακός φωτίζει την υδρόγειο
Το μέρος που φωτίζεται λέμε ότι έχει ημέρα. Το άλλο μισό, που δε φωτίζεται, λέμε ότι έχει νύχτα.
Μιας και η Γη δε σταματά να περιστρέφεται, σε κάθε περιοχή η ημέρα διαδέχεται τη νύχτα και η νύχτα την ημέρα. Η εναλλαγή αυτή είναι αδιάκοπη.
Η διάρκεια της ημέρας και της νύχτας, ωστόσο, δεν είναι πάντοτε ίδια στα διάφορα σημεία της Γης ή σε κάθε εποχή του χρόνου.
Στην περιοχή μας, για παράδειγμα, την άνοιξη και το καλοκαίρι η μέρα είναι μεγαλύτερη από τη νύχτα, ενώ το φθινόπωρο και τον χειμώνα μικρότερη.
Αιτία του φαινομένου αυτού είναι η μικρή κλίση (περίπου 23°) που έχει ο νοητός της άξονας.
* Η κλίση αυτή είναι και η βασική αιτία που δημιουργούνται οι εποχές.
Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά την υδρόγειο σφαίρα ή έναν χάρτη, διακρίνουμε οριζόντιες και κάθετες γραμμές. Οι πιο σημαντικές είναι ο Ισημερινός και ο Πρώτος Μεσημβρινός.
* Με τη βοήθειά τους χωρίζουμε τη Γη σε ημισφαίρια.
Οι οριζόντιες γραμμές
Οι οριζόντιες γραμμές είναι κυκλικές και ονομάζονται παράλληλοι κύκλοι ή απλώς «παράλληλοι».
Ο μεγαλύτερος παράλληλος είναι ο Ισημερινός, μια φανταστική γραμμή που χωρίζει τη Γη σε δύο ίσα ημισφαίρια: το βόρειο και το νότιο.
Οι υπόλοιποι παράλληλοι μικραίνουν όσο απομακρύνονται από τον Ισημερινό και πλησιάζουν στους πόλους.
Οι κάθετες γραμμές είναι επίσης κυκλικές και ονομάζονται μεσημβρινοί.
Οι μεσημβρινοί είναι ίσοι μεταξύ τους και συνδέουν σε νοητές γραμμές τους δύο πόλους της Γης, τον Βόρειο Πόλο και τον Νότιο Πόλο.
Ο μεσημβρινός που περνά από το αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς στο Λονδίνο έχει οριστεί ως Πρώτος Μεσημβρινός. Με βάση αυτόν ορίζουμε στη Γη το ανατολικό και το δυτικό ημισφαίριο.
Το Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα έξω από το κέντρο του Λονδίνου και είναι το παλαιότερο αγγλικό αστεροσκοπείο. Το 1884, σε ένα διεθνές συνέδριο Αστρονομίας, ορίστηκε ως Πρώτος Μεσημβρινός εκείνος που περνά από το συγκεκριμένο αστεροσκοπείο.
Αυτό συμφωνήθηκε επειδή τότε οι Βρετανοί αποτελούσαν πολύ μεγάλη ναυτική δύναμη, είχαν αποικίες σε όλο τον κόσμο και χρειάζονταν το αστεροσκοπείο τους για να μετρούν και να βρίσκουν διάφορες περιοχές στον πλανήτη.
Η Γη είναι ο μοναδικός πλανήτης στον οποίο γνωρίζουμε ότι υπάρχει ζωή. Σχηματίστηκε πριν από περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια και έχει έναν φυσικό δορυφόρο, τη Σελήνη.
* Το όνομά της προέρχεται από την αρχαιοελληνική θεά Γαία.
Η Γη μοιάζει με τέλεια σφαίρα, όμως στην πραγματικότητα είναι ελαφρώς διογκωμένη στον Ισημερινό και ελαφρώς συμπιεσμένη στους πόλους.
Αν μάλιστα ήταν πορτοκάλι, ώστε να την κόψουμε στη μέση, θα παρατηρούσαμε ότι η οριζόντια διάμετρος (αριστερά) είναι λίγο πιο μεγάλη από την κάθετη:
1 Η Γη, όπως και η υδρόγειος σφαίρα στην τάξη μας, περιστρέφεται γύρω από τον νοητό (φανταστικό) της άξονα. Η κίνηση αυτή γίνεται αντίστροφα από τους δείκτες του ρολογιού.
Μία πλήρης περιστροφή ολοκληρώνεται σε 24 ώρες.
2 Ταυτόχρονα, η Γη περιφέρεται και γύρω από τον Ήλιο. Η κίνηση αυτή γίνεται επίσης αντίστροφα από τους δείκτες του ρολογιού.
Μία πλήρης περιφορά ολοκληρώνεται σε 365 ημέρες και 6 ώρες.
Η τροχιά που διαγράφει η Γη καθώς κινείται γύρω από τον Ήλιο είναι ελλειπτική, με αποτέλεσμα άλλοτε να βρίσκεται λίγο πιο κοντά και άλλοτε λίγο πιο μακριά του.
Ημέρες και έτη
Μια ημέρα στον πλανήτη μας διαρκεί 24 ώρες (όσο μία περιστροφή) και ένα έτος 365 ημέρες και 6 ώρες (όσο μία περιφορά).
Τα έτη όμως, για να λειτουργούν σωστά τα ημερολόγια, πρέπει να αποτελούνται μόνο από ολόκληρες ημέρες. Έτσι, κάνουμε το εξής:
Θεωρούμε ότι τα ημερολογιακά έτη έχουν 365 ημέρες ακριβώς.
Κάθε τέσσερα χρόνια προσθέτουμε μία ημέρα, αυτήν που σχηματίζουν τα εξάωρα που παραλείψαμε (4 • 6 = 24).
Την επιπλέον ημέρα τη βάζουμε στον Φεβρουάριο, που έτσι κι αλλιώς είναι «Κουτσοφλέβαρος»:
Τα έτη με τις 366 ημέρες λέγονται δίσεκτα. Τα ξεχωρίζουμε επειδή τα δύο τελευταία τους ψηφία διαιρούνται ακριβώς με το 4.
* Το 2028, για παράδειγμα, θα είναι δίσεκτο γιατί το 28 διαιρείται ακριβώς με το 4.
Στα έτη που είναι πολλαπλάσια του 100 ο κανόνας αυτός δεν είναι αρκετός και χρειάζεται να κάνουμε κάτι ακόμα. Η πρώτη εξαίρεση που θα συναντήσουμε είναι το 2100· θα μπορούσε να είναι δίσεκτο, αλλά δεν είναι!
Και λίγη ορθογραφία
Όταν αναφερόμαστε στον πλανήτη, σημειώνουμε κεφαλαίο στην αρχή: Η Γη είναι ένα ουράνιο σώμα.
Στις άλλες περιπτώσεις ξεκινάμε κανονικά με μικρό: Η βροχή έπεσε στη γη.
Οι δορυφόροι είναι μικρά ουράνια σώματα που περιφέρονται γύρω από πλανήτες, νάνους πλανήτες ή άλλα αντικείμενα καθώς αυτά κινούνται γύρω από τον Ήλιο.
* Ο δορυφόρος του πλανήτη μας είναι η Σελήνη.
Γη και Σελήνη
Μέχρι στιγμής έχουν ανακαλυφθεί 288 δορυφόροι γύρω από τους πλανήτες και 9 γύρω από τους νάνους πλανήτες.
Πλανήτης
Ερμής
Αφροδίτη
Γη
Άρης
Δίας
Κρόνος
Ουρανός
Ποσειδώνας
Αριθμός δορυφόρων
—
—
1
2
95
146
28
16
Οι περισσότεροι δορυφόροι βρίσκονται γύρω από τους αέριους γίγαντες. Ο Ερμής, η Αφροδίτη και ο νάνος πλανήτης Δήμητρα δεν έχουν δορυφόρους.
Νάνος πλανήτης
Δήμητρα
Πλούτωνας
Χαουμέια
Μακεμάκε
Έρις
Αριθμός δορυφόρων
—
5
2
1
1
Μέγεθος
Οι εννέα από τους δέκα μεγαλύτερους δορυφόρους του ηλιακού μας συστήματος συναντώνται στους αέριους γίγαντες. Ο Γανυμήδης και ο Τιτάνας μάλιστα ξεπερνούν σε μέγεθος ακόμη και τον Ερμή!
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Όνομα δορυφόρου
Γανυμήδης
Τιτάνας
Καλλιστώ
Ιώ
Σελήνη
Ευρώπη
Τρίτωνας
Τιτάνια
Ρέα
Όμπερον
Πλανήτης που ανήκει
Δίας
Κρόνος
Δίας
Δίας
Γη
Δίας
Ποσειδώνας
Ουρανός
Κρόνος
Ουρανός
Κυλήστε οριζόντια την εικόνα:
Παρά το μικρό μέγεθος της Γης, η Σελήνη συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους δορυφόρους. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι πολύ μεγάλη σε σχέση με τον μητρικό της πλανήτη.
Κίνηση
Οι πλανήτες κινούνται τόσο γύρω από τον άξονά τους όσο και γύρω από τον Ήλιο. Με τον ίδιο τρόπο κινούνται και οι δορυφόροι:
Περιστρέφονται γύρω από τον άξονά τους.
Περιφέρονται γύρω από το σώμα με το οποίο είναι συνδεδεμένοι.
Η Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη και η Γη, μαζί με τη Σελήνη, περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο
Στους περισσότερους από τους μεγάλους δορυφόρους η περιστροφή και η περιφορά έχουν συντονιστεί και ολοκληρώνονται στον ίδιο χρόνο. Έτσι όμως παρουσιάζεται πάντα στο μητρικό τους σώμα μόνο η μία τους πλευρά.
Από τη Γη, για παράδειγμα, είναι ορατή μόνο η μία πλευρά του φεγγαριού. Η άλλη είναι η λεγόμενη «αθέατη πλευρά» της Σελήνης.
ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: science.nasa.gov, el.wikipedia.org
ΕΙΚΟΝΕΣ: podilato98.blogspot.com (η πρώτη από grade8science.com, η τρίτη από myriverside.sd43.bc.ca)
Ο Ήλιος δημιουργήθηκε πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια. Είναι ένα σχετικά μικρό άστρο, όμοια του οποίου υπάρχουν αναρίθμητα σε κάθε γαλαξία.
Για τα γήινα δεδομένα βέβαια είναι τεράστιος:
Ήλιος και Γη
Όπως όλα τα άστρα, ο Ήλιος δεν έχει στερεή επιφάνεια. Είναι μια γιγάντια σφαίρα που αποτελείται από διάφορα αέρια, κυρίως υδρογόνο και ήλιο, και ακτινοβολεί τεράστιες ποσότητες ενέργειας προς όλες τις κατευθύνσεις.
Η θερμοκρασία του είναι τόσο μεγάλη που θα μπορούσε να εξαερώσει ακόμη και μέταλλα. Στο κέντρο του, ιδίως, ξεπερνά τους 15 εκατομμύρια (15.000.000) βαθμούς Κελσίου!
Ο Ήλιος
Ο Ήλιος απέχει από τη Γη σχεδόν 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα, είναι ωστόσο το πιο κοντινό μας άστρο. Λόγω της μικρής του απόστασης φαίνεται 100 δισεκατομμύρια φορές πιο λαμπερός από οποιοδήποτε άλλο αστέρι.
Η φωτεινότητά του μάλιστα είναι τέτοια, ώστε κατά τη διάρκεια της ημέρας δεν μπορούμε να δούμε άλλα ουράνια σώματα, με εξαίρεση τη Σελήνη και σπανιότερα την Αφροδίτη.
Η σημασία του Ήλιου στην εξέλιξη και διατήρηση της ζωής στη Γη είναι καίρια, καθώς με τη θεμελιώδη διαδικασία της φωτοσύνθεσης προσφέρει την απαραίτητη ενέργεια για την ανάπτυξη των ζωντανών οργανισμών.
Παράλληλα, διατηρεί την επιφανειακή θερμοκρασία του πλανήτη μας σε ανεκτά για τη ζωή επίπεδα.
Οι αριθμοί του Ήλιου
Μέση διάμετρος: 1.391.400 km (109 φορές η μέση διάμετρος της Γης)
Μέση απόσταση από τη Γη: 149.598.262 km (1 αστρονομική μονάδα)
Πλανήτες: 8
Νάνοι πλανήτες: 5
Και λίγη ορθογραφία
Όταν αναφερόμαστε στο άστρο, σημειώνουμε κεφαλαίο στην αρχή: Ο Ήλιος είναι η καρδιά του ηλιακού μας συστήματος.
Στις άλλες περιπτώσεις ξεκινάμε κανονικά με μικρό: Το μπαλκόνι της κουζίνας το βλέπει ο ήλιος μόνο λίγες ώρες το πρωί.
Σχεδόν όλη η ύλη του ηλιακού μας συστήματος (99,86%) βρίσκεται συγκεντρωμένη στον Ήλιο. Η μάζα των πλανητών και των άλλων σωμάτων είναι αμελητέα.
Περιοχές
Το ηλιακό μας σύστημα διακρίνεται σε τέσσερις περιοχές:
1. Εσωτερικοί πλανήτες. Είναι τέσσερις (Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Άρης) και βρίσκονται πολύ κοντά στον Ήλιο.
2. Ζώνη των Αστεροειδών. Περιλαμβάνει τους περισσότερους αστεροειδείς του ηλιακού μας συστήματος. Στην περιοχή βρίσκεται και ο μικρότερος νάνος πλανήτης.
3. Εξωτερικοί πλανήτες. Είναι επίσης τέσσερις (Δίας, Κρόνος, Ουρανός, Ποσειδώνας) και έχουν πολύ μεγαλύτερο μέγεθος από τους εσωτερικούς.
4. Μεταποσειδώνια αντικείμενα. Εδώ συναντώνται οι υπόλοιποι αστεροειδείς, οι υπόλοιποι νάνοι πλανήτες και άλλα μικρά ουράνια σώματα.
Το ηλιακό μας σύστημα δεν τελειώνει με τον πλανήτη Ποσειδώνα. Πέρα από την τροχιά του βρίσκεται η Ζώνη του Κάιπερ αλλά και περιοχές, όπως ο Διασκορπισμένος Δίσκος, που ακόμη ερευνώνται από τους επιστήμονες.
Η Ζώνη οφείλει το όνομά της στον Ολλανδό αστρονόμο Γκέραρντ Κάιπερ. Περιλαμβάνει εκατομμύρια αντικείμενα, όμως η συνολική τους μάζα είναι πολύ μικρή (περίπου το 10% της μάζας της Γης).
Η Ζώνη του Κάιπερ βρίσκεται 30-50 αστρονομικές μονάδες μακριά από τον Ήλιο και είναι είναι 20 φορές πιο πλατιά από την Κύρια Ζώνη των Αστεροειδών.
Μέση απόσταση από τον Ήλιο
Γη
Ζώνη των Αστεροειδών
Ποσειδώνας
Ζώνη του Κάιπερ
Διασκορπισμένος Δίσκος
1 AU
2,3 - 3,3 AU
30 AU
30-50 AU
50-200; AU
Ο νάνος που ξεχωρίζει
Το μεγαλύτερο σώμα της Ζώνης είναι ο Πλούτωνας (Pluto), που έως το 2006 θεωρούνταν πλανήτης. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο νάνο πλανήτη από τους πέντε που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι στιγμής.
Ο Πλούτωνας (κάτω αριστερά) είναι πιο μικρός από τη Σελήνη:
