H μοναδική αυτοδιοικούμενη περιοχή της Ελλάδας
Το Άγιο Όρος βρίσκεται στην κεντρική Μακεδονία, στη χερσόνησο του Άθω. Πρόκειται για την ανατολικότερη και τραχύτερη χερσόνησο της Χαλκιδικής, η οποία καταλήγει στο ομώνυμο όρος (όρος Άθως) που έχει υψόμετρο 2.033 μέτρα.
Όρος Άθως
Στην Ιστορία μας συναντούμε την περιοχή για πρώτη φορά τα αρχαία χρόνια, όταν κατά τη διάρκεια της πρώτης περσικής εκστρατείας (492 π.Χ.) ο περσικός στόλος έπαθε μεγάλη καταστροφή σε θαλασσοταραχή που ξέσπασε κοντά στη χερσόνησο. Οι Πέρσες αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στη χώρα τους και η εκστρατεία ματαιώθηκε.
Στο Άγιο Όρος κατοικούν ορθόδοξοι μοναχοί διαφόρων εθνικοτήτων (Έλληνες, Ρώσοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι κ.ά.). Αποτελεί το παγκόσμιο κέντρο του ορθόδοξου χριστιανικού μοναχισμού, γι’ αυτό και είναι η μοναδική περιοχή της χώρας μας που αυτοδιοικείται με τους δικούς της θεσμούς.
Αυτό σημαίνει ότι δεν αποτελεί τμήμα κάποιας περιφέρειας, δε χωρίζεται σε περιφερειακές ενότητες και δεν έχει κανέναν δήμο. Υπάγεται πολιτικά στο Υπουργείο Εξωτερικών και θρησκευτικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Ο επικεφαλής της διοίκησής του λέγεται Πολιτικός Διοικητής του Αγίου Όρους.
Άγιο Όρος
Γεωγραφικό διαμέρισμα: Μακεδονία
Έκταση: 336 τ.χλμ.
(μεγαλύτερο από τη Λευκάδα και την Κάρπαθο, μικρότερο από την Άνδρο και τη Θάσο· μεγαλύτερο από τη Μάλτα και τις Μαλδίβες, μικρότερο από τη Γρενάδα και τις Αμερικανικές Παρθένους Νήσους)
(μεγαλύτερο από τη Λευκάδα και την Κάρπαθο, μικρότερο από την Άνδρο και τη Θάσο· μεγαλύτερο από τη Μάλτα και τις Μαλδίβες, μικρότερο από τη Γρενάδα και τις Αμερικανικές Παρθένους Νήσους)
Πληθυσμός: 1.746*
(περισσότεροι κάτοικοι από τον Δήμο Αγκιστρίου, λιγότεροι από τον Δήμο Ύδρας)
(περισσότεροι κάτοικοι από τον Δήμο Αγκιστρίου, λιγότεροι από τον Δήμο Ύδρας)
Πρωτεύουσα: Καρυές
* στην απογραφή του 2021
Το Άγιο Όρος, γνωστό και ως «Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία», χωρίζεται σε είκοσι αυτοδιοίκητες περιοχές. Κάθε περιοχή αποτελείται από μια μονή και διάφορους άλλους οικισμούς γύρω της.
Ο μοναχισμός
Ο μοναχισμός του Αγίου Όρους ξεκίνησε γύρω στον 8ο αιώνα κατά τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων. Έναν αιώνα μετά η περιοχή αποτελούσε ήδη το σημαντικότερο μοναστικό κέντρο της εποχής. Ο Άθως ήταν πλέον αποκλειστικός τόπος διαμονής των ασκητών, ενώ αποκλειόταν η παρουσία ακόμη και βοσκών ή γεωργών.
Εκείνη την εποχή απαγορεύτηκε και η είσοδος των γυναικών στη χερσόνησο. Αυτή η απαγόρευση, το λεγόμενο άβατο, από το 969 επεκτάθηκε και στα μικρά παιδιά (τους «αγένειους παίδες») και τα θηλυκά ζώα. Οι μόνες που εξαιρούνταν ήταν οι γάτες αλλά και τα άγρια ζώα, αφού οι μοναχοί δεν μπορούσαν να τα θέσουν υπό τον έλεγχό τους.
Η ενσωμάτωση στην Ελλάδα
Το Άγιο Όρος απελευθερώθηκε από τους Τούρκους τον Νοέμβριο του 1912 κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Το 1927, με την ψήφιση του νέου Συντάγματος της Ελλάδας, τέθηκε σε ισχύ ο Καταστατικός Χάρτης του Αγίου Όρους και επισημοποιήθηκε για πρώτη φορά η συνταγματική προστασία του καθεστώτος αυτοδιοίκησής του.
Τότε, σύμφωνα με αυτόν τον Καταστατικό Χάρτη, απαγορεύτηκε η είσοδος των γυναικών όχι μόνο στα αντρικά μοναστήρια (όπως συμβαίνει οπουδήποτε αλλού), αλλά σε ολόκληρη τη χερσόνησο. Η ποινή, μάλιστα, για τους (θηλυκούς) παραβάτες είναι φυλάκιση από δύο μήνες μέχρι ένα έτος, ευτυχώς εξαγοράσιμη.
Το θέμα του άβατου έχει προκαλέσει κατά καιρούς αντιδράσεις στη χώρα μας, αφού το Σύνταγμα σε άλλα άρθρα του θεωρεί ίσους όλους τους πολίτες ανεξαρτήτως φύλου και κατοχυρώνει την προσωπική ελευθερία και την ελεύθερη μετακίνησή τους σε ολόκληρη την επικράτεια. Επιπλέον, ως τμήμα του ελληνικού κράτους, το Άγιο Όρος επιχορηγείται και συντηρείται από το τελευταίο με χρήματα και των Ελληνίδων.
Παρόμοιες είναι και αντιδράσεις από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ευρωβουλευτές. Το θέμα έχει τεθεί αρκετές φορές με το σκεπτικό ότι αυτή η απαγόρευση παραβιάζει την παγκοσμίως αναγνωριζόμενη αρχή της ισότητας των δύο φύλων, τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενάντια στις διακρίσεις και υπέρ της ισότητας, καθώς και τις διατάξεις για την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών στο έδαφός της.
Οι υποστηρικτές του άβατου, από την άλλη πλευρά, αντιτείνουν ότι η άρση της απαγόρευσης παραβιάζει τη θρησκευτική ελευθερία των μοναχών, ότι η περιοχή είναι ιδιοκτησία τους και έχουν δικαίωμα να δέχονται μόνο όποιους επιθυμούν, ότι η απαγόρευση ισχύει πάνω από χίλια χρόνια, αλλά και ότι κατοχυρώνεται από το ελληνικό Σύνταγμα και έχει γίνει δεκτή από την Ε.Ε. κατά την προσχώρηση της χώρας μας το 1981.
Παγκόσμια κληρονομιά
Από το 1988 το Άγιο Όρος συγκαταλέγεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η τιμητική αυτή διάκριση οφείλεται στο ότι είναι εδώ και αιώνες πνευματικό κέντρο του ορθόδοξου χριστιανισμού, αλλά στηρίζεται και στην αξία του ως καλλιτεχνικό μνημείο, χάρη στην επιρροή που έχει ασκήσει η σχολή αγιογραφίας του στην Ιστορία της ορθόδοξης τέχνης.
Ελλάδα
ΕΙΚΟΝΕΣ: el.wikipedia.org (1-2,7-10), photodentro.edu.gr (3), monastiriaka.gr (4), solovki-monastyr.ru (5-6)