Όταν ένας ζωντανός οργανισμός αποτελείται από ένα μόνο κύτταρο, ονομάζεται μονοκύτταρος. Όταν αποτελείται από πολλά κύτταρα λέγεται πολυκύτταρος.
Οι πολυκύτταροι οργανισμοί είναι ιδιαίτερα
πολύπλοκοι. Διαθέτουν διάφορα συστήματα (πεπτικό σύστημα, αναπνευστικό σύστημα κ.ά.), καθένα από τα οποία είναι υπεύθυνο για συγκεκριμένο έργο.
Όλοι προέρχονται από ένα αρχικό κύτταρο, το
ζυγωτό, που στη συνέχεια πολλαπλασιάζεται. Οι «απόγονοί» του όμως διαφοροποιούνται. Τα κύτταρα, δηλαδή, δεν αυξάνονται μόνο σε αριθμό αλλά, παράλληλα,
- τροποποιούνται,
- οργανώνονται σε ομάδες (ιστούς) και
- εξειδικεύονται σε συγκεκριμένες λειτουργίες.
Τα επίπεδα οργάνωσης σε έναν ζωικό πολυκύτταρο οργανισμό είναι πέντε:
- Κύτταρο
- Ιστός
- Όργανο
- Σύστημα οργάνων
(στα φυτά απουσιάζουν τα συστήματα οργάνων γιατί έχουν απλούστερη οργάνωση από τα ζώα)
- Οργανισμός
Ας τα δούμε λίγο από κοντά
1. Κύτταρο
Ένας οργανισμός όπως ο άνθρωπος ή το πεύκο έχει αναρίθμητα κύτταρα, ωστόσο καταφέρνει να επιβιώνει χωρίς να «μπερδεύονται» οι λειτουργίες του. Αυτό συμβαίνει γιατί τα κύτταρα μοιάζουν με τα σπίτια μιας πόλης· το καθένα είναι ξεχωριστό, αλλά όλα επικοινωνούν με διάφορους τρόπους: με το τηλεφωνικό και ηλεκτρικό δίκτυο, τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης κ.ά.
Με άλλα λόγια, τα κύτταρα
- είναι αυτόνομα, δηλαδή διατηρούν την εσωτερική τους οργάνωση και εξασφαλίζουν ενέργεια που χρειάζονται, ενώ ταυτόχρονα
- επικοινωνούν με το περιβάλλον τους, συνεργάζονται και εξειδικεύονται.
2. Ιστός
Σε έναν πολυκύτταρο οργανισμό υπάρχουν κύτταρα που μοιάζουν και κύτταρα που διαφέρουν μεταξύ τους στο μέγεθος, στο σχήμα, αλλά και στις λειτουργίες που επιτελούν. Στα ζώα, π.χ., τα ερυθρά αιμοσφαίρια μεταφέρουν το οξυγόνο, τα νευρικά κύτταρα μεταφέρουν μηνύματα και τα μυϊκά κύτταρα βοηθούν στην κίνηση.
Κύτταρα που έχουν παρόμοια μορφή και λειτουργία συνήθως συνδέονται και αποτελούν έναν ιστό.
3. Όργανο
Οι ιστοί συνεργάζονται και δημιουργούν τα όργανα. Όργανα των φυτών, π.χ., είναι τα φύλλα και τα άνθη. Όργανα του ανθρώπου είναι ο εγκέφαλος και η καρδιά. Η τελευταία, για παράδειγμα, αποτελείται κυρίως από μυϊκό αλλά και νευρικό ιστό.
4. Σύστημα οργάνων
Ένα όργανο, όμως, δεν μπορεί να ολοκληρώσει μόνο του μια λειτουργία. Στην κυκλοφορία του αίματος, για παράδειγμα, η καρδιά έχει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, αλλά χρειάζεται να συνεργαστεί και με άλλα όργανα όπως είναι τα αγγεία.
Τα διάφορα όργανα που συνεργάζονται μεταξύ τους για την πραγματοποίηση μιας συγκεκριμένης λειτουργίας αποτελούν ένα σύστημα οργάνων. Έτσι, η καρδιά, οι αρτηρίες και οι φλέβες ενός ζωικού οργανισμού συμβάλλουν στην κυκλοφορία του αίματος και συναποτελούν το κυκλοφορικό σύστημα.
5. Οργανισμός
Ένας πολυκύτταρος οργανισμός, τέλος, αποτελείται από διάφορα συστήματα οργάνων (κυκλοφορικό, αναπνευστικό, νευρικό κ.ά.), τα οποία συνεργάζονται και λειτουργούν συντονισμένα με τη βοήθεια του νευρικού συστήματος και των ορμονών. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο οργανισμός λειτουργεί αρμονικά ως ένα ενιαίο σύνολο και όχι σαν άθροισμα πολλών ανεξάρτητων κυττάρων.
Οι σπουδαιότεροι πολυκύτταροι οργανισμοί, που θεωρούνται ανώτεροι, είναι τα
ζώα και τα
φυτά.
Η οργάνωση των κυττάρων στα ζώα...
...και στα φυτά
