14 Σεπ 2022

Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες

Όμορφα μεν, αρχαιόκλιτα δε!

Τα επίθετα αυτά θέλουν προσοχή, γιατί μας έρχονται από τα αρχαία ελληνικά. Ευτυχώς, έχουν τις ίδιες καταλήξεις στο αρσενικό και στο θηλυκό γένος.

Επιπλέον:

1 Η γενική του ενικού αριθμού λήγει σε -ους και είναι ίδια και στα τρία γένη:
  • του διεθνούς οργανισμού
  • της διεθνούς οργάνωσης
  • του διεθνούς αεροδρομίου

Ο ΟΗΕ είναι ο μεγαλύτερος διεθνής οργανισμός στον κόσμο


2 Τα περισσότερα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις —και στη γενική πληθυντικού. Εδώ συναντούμε όλα τα οξύτονα και λίγα παροξύτονα:
  • ο/η διεθνής, το διεθνές → των διεθνών
  • ο/η αυθάδης, το αυθάδες → των αυθάδων

Τα πιο πολλά παροξύτονα, ωστόσο, στη γενική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση. Ευτυχώς, είναι εύκολο να τα θυμόμαστε· όλα λήγουν σε -ώδης:
  • ο/η βραχώδης, το βραχώδες → των βραχωδών
  • ο/η μανιώδης, το μανιώδες → των μανιωδών

Βραχώδης ακτή

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Σταθερός τόνος

Όλα τα οξύτονα και λίγα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

διεθνής
διεθνούς
διεθνή


οι
των
τους

διεθνείς
διεθνών
διεθνείς


η
της
τη

διεθνής
διεθνούς
διεθνή


οι
των
τις

διεθνείς
διεθνών
διεθνείς


το
του
το

διεθνές
διεθνούς
διεθνές


τα
των
τα

διεθνή
διεθνών
διεθνή


Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο διεθνής οργανισμός, η διεθνής οργάνωση, το διεθνές αεροδρόμιο)

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:
  • ακριβής, ασφαλής, αυθάδης, αυτάρκης
  • βραδυφλεγής
  • δημοφιλής, διαρκής, δυστυχής
  • ελλιπής, επιεικής, επιρρεπής
  • ισοσκελής
  • κατηφής, κλινήρης, κοινωφελής
  • νομοταγής
  • οικειοθελής, οξυδερκής
  • πλήρης, πολυτελής, πρωτοφανής
  • σαφής, συμπαγής, συνεπής, συνεχής
  • υγιής
  • ψευδής  
Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

α) Τα σύνθετα που σχηματίζονται από τα προηγούμενα επίθετα: αν-ακριβής, α-⁠σαφής, υπερ-πλήρης

β) Τα σύνθετα επίθετα των οποίων το δεύτερο συνθετικό λήγει σε:
  • -γενής (πρωτογενής, σεισμογενής)
  • -εθνής (διεθνής, πολυεθνής)
  • -ειδής (αμφιβληστροειδής, ομοειδής)
  • -ετής (δεκαετής, μονοετής)
  • -μανής (μυθομανής, τελειομανής)
  • -μελής (αρτιμελής, τριμελής)
  • -μερής (διμερής, λεπτομερής)
  • -παθής (ευπαθής, ωραιοπαθής)
  • -πρεπής (αξιοπρεπής, μεγαλοπρεπής)
  • -σκεπής (ασκεπής, νεφοσκεπής)
  • -φυής (ευφυής, μεγαλοφυής)
  • -χαρής (περιχαρής, πολεμοχαρής)

Πλήρεις!

Μετακίνηση τόνου

Τα όμορφα επίθετα σε -ώδης στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

βραχώδης
βραχώδους
βραχώδη


οι
των
τους

βραχώδεις
βραχωδών
βραχώδεις


η
της
τη

βραχώδης
βραχώδους
βραχώδη


οι
των
τις

βραχώδεις
βραχωδών
βραχώδεις


το
του
το

βραχώδες
βραχώδους
βραχώδες


τα
των
τα

βραχώδη
βραχωδών
βραχώδη


Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο βραχώδης τόπος, η βραχώδης ακτή, το βραχώδες έδαφος)

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:
  • αγχώδης, αλματώδης, αμμώδης
  • βλακώδης, δηλητηριώδης
  • ενθουσιώδης, ενστικτώδης
  • θεμελιώδης, θορυβώδης, θυελλώδης
  • καταρρακτώδης
  • μανιώδης, μυστηριώδης, μυώδης
  • ογκώδης, ομιχλώδης, ουσιώδης
  • παιδαριώδης, περιπετειώδης
  • σκανδαλώδης, στοιχειώδης
  • ταραχώδης, τερατώδης, τρικυμιώδης
  • φλεγματώδης, φλεγμονώδης


Ειδική περίπτωση

Κάποια παροξύτονα (πολύ λίγα) μετακινούν τον τόνο κατά τον σχηματισμό του ουδετέρου:
  • ο/η συνήθης — το σύνηθες (φαινόμενο)
  • ο/η υπερμεγέθης — το υπερμέγεθες (κτίριο)
  • ο/η επιμήκης — το επίμηκες (σχήμα)

Η μετακίνηση αφορά μόνο την ονομαστική του ενικού και τις πτώσεις που της μοιάζουν (αιτιατική, κλητική):
  • το σύνηθες, του συνήθους – τα συνήθη, των συνήθων

Τα επίθετα αυτά λήγουν σε:
  • -ήθης (κακοήθης, συνήθης)
  • -μεγέθης (ισομεγέθης)
  • -μήκης (διαμήκης, ισομήκης)

Και κάτι ακόμη

α) Όπως πολλά επίθετα γενικώς, έτσι και κάποια από αυτά τα επίθετα γίνονται ουσιαστικά (ουσιαστικοποιούνται).

Τότε η γενική του ενικού αριθμού απλοποιείται στα αρσενικά, ενώ παραμένει ίδια στα θηλυκά και στα ουδέτερα:
  • ο ασθενής → του ασθενή  
  • η ασθενής → της ασθενούς  
  • το αιλουροειδές → του αιλουροειδούς  

β) Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες δε σχηματίζουν επιρρήματα σε -α, όπως τα περισσότερα επίθετα, αλλά σε -ως:
  • ακριβής → ακριβώς
  • διαρκής → διαρκώς
  • διεθνής → διεθνώς
  • δυστυχής → δυστυχώς
  • ιλιγγιώδης → ιλιγγιωδώς
  • προφανής → προφανώς
  • σαφής → σαφώς
  • συνεπής → συνεπώς
  • συνεχής → συνεχώς
  • συνήθης → συνήθως

Αλλά:
  • ειλικρινής → ειλικρινά
  • ολοτελής → ολότελα


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους
ΕΙΚΟΝΕΣ: naftemporiki.gr, pixabay.com, metropol.hu, pluspapageorgiou@facebook

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα: