Όμορφα μεν, αρχαιόκλιτα δε!
Τα επίθετα αυτά θέλουν προσοχή, γιατί μας έρχονται από τα αρχαία ελληνικά. Ευτυχώς, έχουν τις ίδιες καταλήξεις στο αρσενικό και στο θηλυκό γένος.
Επιπλέον:
1 Η γενική του ενικού αριθμού λήγει σε -ους και είναι ίδια και στα τρία γένη:
- του διεθνούς οργανισμού
- της διεθνούς οργάνωσης
- του διεθνούς αεροδρομίου
2 Τα περισσότερα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις —και στη γενική πληθυντικού. Εδώ συναντούμε όλα τα οξύτονα και λίγα παροξύτονα:
- ο/η διεθνής, το διεθνές → των διεθνών
- ο/η αυθάδης, το αυθάδες → των αυθάδων
Τα πιο πολλά παροξύτονα, ωστόσο, στη γενική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση. Ευτυχώς, είναι εύκολο να τα θυμόμαστε· όλα λήγουν σε -ώδης:
- ο/η βραχώδης, το βραχώδες → των βραχωδών
- ο/η μανιώδης, το μανιώδες → των μανιωδών
Πάμε να τα δούμε από κοντά:
Σταθερός τόνος
Όλα τα οξύτονα και λίγα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
ο
του
τον
διεθνής
διεθνούς
διεθνή
οι
των
τους
διεθνείς
διεθνών
διεθνείς
η
της
τη
διεθνής
διεθνούς
διεθνή
οι
των
τις
διεθνείς
διεθνών
διεθνείς
το
του
το
διεθνές
διεθνούς
διεθνές
τα
των
τα
διεθνή
διεθνών
διεθνή
Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο διεθνής οργανισμός, η διεθνής οργάνωση, το διεθνές αεροδρόμιο)
Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:
Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:
α) Τα σύνθετα που σχηματίζονται από τα προηγούμενα επίθετα: αν-ακριβής, α-σαφής, υπερ-πλήρης
β) Τα σύνθετα επίθετα των οποίων το δεύτερο συνθετικό λήγει σε:
- -γενής (πρωτογενής, σεισμογενής)
- -εθνής (διεθνής, πολυεθνής)
- -ειδής (αμφιβληστροειδής, ομοειδής)
- -ετής (δεκαετής, μονοετής)
- -μανής (μυθομανής, τελειομανής)
- -μελής (αρτιμελής, τριμελής)
- -μερής (διμερής, λεπτομερής)
- -παθής (ευπαθής, ωραιοπαθής)
- -πρεπής (αξιοπρεπής, μεγαλοπρεπής)
- -σκεπής (ασκεπής, νεφοσκεπής)
- -φυής (ευφυής, μεγαλοφυής)
- -χαρής (περιχαρής, πολεμοχαρής)
Μετακίνηση τόνου
Τα όμορφα επίθετα σε -ώδης στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα:
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
ο
του
τον
βραχώδης
βραχώδους
βραχώδη
οι
των
τους
βραχώδεις
βραχωδών
βραχώδεις
η
της
τη
βραχώδης
βραχώδους
βραχώδη
οι
των
τις
βραχώδεις
βραχωδών
βραχώδεις
το
του
το
βραχώδες
βραχώδους
βραχώδες
τα
των
τα
βραχώδη
βραχωδών
βραχώδη
Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο βραχώδης τόπος, η βραχώδης ακτή, το βραχώδες έδαφος)
Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:
- αγχώδης, αλματώδης, αμμώδης
- βλακώδης, δηλητηριώδης
- ενθουσιώδης, ενστικτώδης
- θεμελιώδης, θορυβώδης, θυελλώδης
- καταρρακτώδης
- μανιώδης, μυστηριώδης, μυώδης
- ογκώδης, ομιχλώδης, ουσιώδης
- παιδαριώδης, περιπετειώδης
- σκανδαλώδης, στοιχειώδης
- ταραχώδης, τερατώδης, τρικυμιώδης
- φλεγματώδης, φλεγμονώδης
Ειδική περίπτωση
Κάποια παροξύτονα (πολύ λίγα) μετακινούν τον τόνο κατά τον σχηματισμό του ουδετέρου:
- ο/η συνήθης — το σύνηθες (φαινόμενο)
- ο/η υπερμεγέθης — το υπερμέγεθες (κτίριο)
- ο/η επιμήκης — το επίμηκες (σχήμα)
Η μετακίνηση αφορά μόνο την ονομαστική του ενικού και τις πτώσεις που της μοιάζουν (αιτιατική, κλητική):
- το σύνηθες, του συνήθους – τα συνήθη, των συνήθων
Τα επίθετα αυτά λήγουν σε:
- -ήθης (κακοήθης, συνήθης)
- -μεγέθης (ισομεγέθης)
- -μήκης (διαμήκης, ισομήκης)
Και κάτι ακόμη
α) Όπως πολλά επίθετα γενικώς, έτσι και κάποια από αυτά τα επίθετα γίνονται ουσιαστικά (ουσιαστικοποιούνται).
Τότε η γενική του ενικού αριθμού απλοποιείται στα αρσενικά, ενώ παραμένει ίδια στα θηλυκά και στα ουδέτερα:
β) Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες δε σχηματίζουν επιρρήματα σε -α, όπως τα περισσότερα επίθετα, αλλά σε -ως:
- ακριβής → ακριβώς
- διαρκής → διαρκώς
- διεθνής → διεθνώς
- δυστυχής → δυστυχώς
- ιλιγγιώδης → ιλιγγιωδώς
- προφανής → προφανώς
- σαφής → σαφώς
- συνεπής → συνεπώς
- συνεχής → συνεχώς
- συνήθης → συνήθως
- ειλικρινής → ειλικρινά
- ολοτελής → ολότελα
ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους
ΕΙΚΟΝΕΣ: naftemporiki.gr, pixabay.com, metropol.hu, pluspapageorgiou@facebook
ΕΙΚΟΝΕΣ: naftemporiki.gr, pixabay.com, metropol.hu, pluspapageorgiou@facebook
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου