Όμορφα μεν, αρχαιόκλιτα δε!
Τα επίθετα αυτά θέλουν προσοχή, γιατί μας έρχονται από τα αρχαία ελληνικά. Ευτυχώς, έχουν τις
ίδιες καταλήξεις στο αρσενικό και στο θηλυκό γένος.
Επιπλέον:
1 Η γενική του ενικού αριθμού λήγει σε -ους και είναι ίδια και στα τρία γένη:
του διεθνούς οργανισμού της διεθνούς οργάνωσης του διεθνούς αεροδρομίου
Ο ΟΗΕ είναι ο μεγαλύτερος διεθνής οργανισμός στον κόσμο
2 Τα περισσότερα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις —και στη γενική πληθυντικού. Εδώ συναντούμε όλα τα οξύτονα και λίγα παροξύτονα:
ο/η διεθνής , το διεθνές → των διεθνών ο/η αυθά δης, το αυθά δες → των αυθά δων
Τα πιο πολλά παροξύτονα, ωστόσο, στη γενική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση. Ευτυχώς, είναι εύκολο να τα θυμόμαστε· όλα λήγουν σε
-ώδης :
ο/η βραχώ δης, το βραχώ δες → των βραχωδών ο/η μανιώ δης, το μανιώ δες → των μανιωδών
Πάμε να τα δούμε από κοντά:
Σταθερός τόνος
Όλα τα οξύτονα και λίγα παροξύτονα διατηρούν
σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:
ής ούς ή
είς ών είς
ής ούς ή
είς ών είς
ές ούς ές
ή ών ή
Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο διεθνής οργανισμός, η διεθνής οργάνωση, το διεθνές αεροδρόμιο)
Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:
ακριβής, ασφαλής, αυθάδης, αυτάρκης βραδυφλεγής δημοφιλής, διαρκής, δυστυχής ελλιπής, επιεικής, επιρρεπής ισοσκελής κατηφής, κλινήρης, κοινωφελής νομοταγής οικειοθελής, οξυδερκής πλήρης, πολυτελής, πρωτοφανής σαφής, συμπαγής, συνεπής, συνεχής υγιής ψευδής
Μετακίνηση τόνου
Τα όμορφα επίθετα σε
-ώδης στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη
λήγουσα :
ης ους η
εις βραχωδών εις
ης ους η
εις βραχωδών εις
ες ους ες
η βραχωδών η
Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο βραχώδης τόπος, η βραχώδης ακτή, το βραχώδες έδαφος)
Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:
αγχώδης, αλματώδης, αμμώδης βλακώδης, δηλητηριώδης ενθουσιώδης, ενστικτώδης θεμελιώδης, θορυβώδης, θυελλώδης καταρρακτώδης μανιώδης, μυστηριώδης, μυώδης ογκώδης, ομιχλώδης, ουσιώδης παιδαριώδης, περιπετειώδης σκανδαλώδης, στοιχειώδης ταραχώδης, τερατώδης, τρικυμιώδης φλεγματώδης, φλεγμονώδης
Ειδική περίπτωση
Κάποια παροξύτονα (πολύ λίγα) μετακινούν τον τόνο κατά τον σχηματισμό του ουδετέρου:
ο/η συνή θης — το σύ νηθες (φαινόμενο) ο/η υπερμεγέ θης — το υπερμέ γεθες (κτίριο) ο/η επιμή κης — το επί μηκες (σχήμα)
Η μετακίνηση αφορά μόνο την ονομαστική του ενικού και τις πτώσεις που της μοιάζουν (αιτιατική, κλητική):
το σύνηθες , του συνήθους – τα συνήθη, των συνήθων
Τα επίθετα αυτά λήγουν σε:
-ήθης (κακοήθης, συνήθης) -μεγέθης (ισομεγέθης) -μήκης (διαμήκης, ισομήκης)
Και κάτι ακόμη
α) Όπως πολλά επίθετα γενικώς, έτσι και κάποια από αυτά τα επίθετα γίνονται ουσιαστικά (ουσιαστικοποιούνται).
Τότε η γενική του ενικού αριθμού
απλοποιείται στα
αρσενικά , ενώ παραμένει ίδια στα θηλυκά και στα ουδέτερα:
ο ασθενής → του ασθενή η ασθενής → της ασθενούς το αιλουροειδές → του αιλουροειδούς
β) Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες δε σχηματίζουν επιρρήματα σε -α, όπως τα περισσότερα επίθετα, αλλά σε
-ως :
ακριβής → ακριβώς διαρκής → διαρκώς διεθνής → διεθνώς δυστυχής → δυστυχώς ιλιγγιώδης → ιλιγγιωδώς προφανής → προφανώς σαφής → σαφώς συνεπής → συνεπώς συνεχής → συνεχώς συνήθης → συνήθως
Αλλά:
ειλικρινής → ειλικρινά ολοτελής → ολότελα
Η κλίση των επιθέτων
1. Τα επίθετα σε -ος, -η, -ο
2. Τα επίθετα σε -ος, -α, -ο
3. Τα επίθετα σε -ος, -ος, -ο
4. Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες
5. Τα επίθετα σε -ης, -α, -ικο
6. Τα επίθετα σε -άς, -ού, -άδικο
7. Τα επίθετα σε -ής, -ού, -ίδικο
8. Τα επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον
9. Τα επίθετα σε -είς, -είσα, -έν
10. Τα επίθετα σε -ας, -ασα, -αν
11. Τα επίθετα σε -ών, -ούσα, -ούν
12. Τα επίθετα σε -ών, -ώσα, -ών
13. Τα επίθετα σε -ων, -ων, -ον
14. Τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί
15. Τα επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ
16. Τα επίθετα σε -ύς, -εία, -ύ
17. Το επίθετο «πολύς»
18. Επίθετα με άλλες καταλήξεις
► Τα άκλιτα επίθετα
ΠΑΙΧΝΙΔΙ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού
ΕΙΚΟΝΕΣ: 601.gr (1-2), taxidiaris.blogspot.com (3), KSpartiatis@twitter (4)