Ο αόριστος φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα έγινε στο παρελθόν:
Διάβασα ένα πολύ ωραίο βιβλίο.
Ο παρατατικός φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα δεν έγινε απλά στο παρελθόν (όπως στον αόριστο), αλλά και ότι γινόταν με τρόπο συνεχή ή επαναλαμβανόμενο:
Το διάβαζα κάθε βράδυ πριν κοιμηθώ.
Σχηματισμός
1 Ο αόριστος σχηματίζεται από το αοριστικό θέμα και έχει παρόμοιες καταλήξεις σε κάθε συζυγία:
2 Ο παρατατικός σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα και έχει διαφορετικές καταλήξεις σε κάθε συζυγία και τάξη συζυγίας:
Αύξηση
Κάποιες φορές οι δισύλλαβοι τύποι του αορίστου και του παρατατικού παίρνουν σε κάποια πρόσωπα μια επιπλέον συλλαβή πριν το θέμα τους, την αύξηση:
Ο απλός μέλλοντας φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα θα γίνει στο μέλλον:
Ωραίο βιβλίο! Θα το διαβάσω.
Ο συνεχής μέλλοντας φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα δε θα γίνει απλά στο μέλλον (όπως στον απλό μέλλοντα), αλλά και ότι θα γίνεται με τρόπο συνεχή ή επαναλαμβανόμενο:
Θα το διαβάζω κάθε μέρα πριν κοιμηθώ.
Σχηματισμός
1 Ο απλός μέλλοντας σχηματίζεται με το μόριο «θα» και το αοριστικό θέμα. Έχει παρόμοιες καταλήξεις σε κάθε συζυγία:
2 Ο συνεχής μέλλοντας σχηματίζεται με το μόριο «θα» και τον ενεστώτα, οπότε έχει διαφορετικές καταλήξεις σε κάθε συζυγία και τάξη συζυγίας:
Οι συντελεσμένοι χρόνοι (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας) δηλώνουν ότι αυτό που σημαίνει το ρήμα έχει ολοκληρωθεί.
Ο παρακείμενος φανερώνει κάτι που έγινε στο παρελθόν και έχει τελειώσει την ώρα που μιλάμε:
Το έχω διαβάσει αυτό το βιβλίο.
Ο υπερσυντέλικος φανερώνει κάτι που είχε τελειώσει στο παρελθόν πριν αρχίσει κάτι άλλο:
Το είχα διαβάσει πριν το καλοκαίρι.
Ο συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα έχει τελειώσει στο μέλλον πριν αρχίσει κάτι άλλο:
Μέχρι αύριο θα έχω διαβάσει και αυτό που μου χάρισες.
Σχηματισμός
1 Ο παρακείμενος σχηματίζεται με τον ενεστώτα του βοηθητικού ρήματος «έχω», το αοριστικό θέμα και την άκλιτη κατάληξη «-ει» ή «-εί» (ανάλογα με τη φωνή του ρήματος).
Οι άκλιτες καταλήξεις είναι παρόμοιες σε κάθε συζυγία:
2 Ο υπερσυντέλικος σχηματίζεται όπως ο παρακείμενος, μόνο που χρησιμοποιούμε τον παρατατικό τού «έχω»:
3 Ο συντελεσμένος μέλλοντας σχηματίζεται επίσης όπως ο παρακείμενος, μόνο που χρησιμοποιούμε τον μέλλοντα του «έχω»:
Όπως φαίνεται από τους προηγούμενους πίνακες, η οριστική δε δείχνει μόνο πώς δηλώνουμε αυτό που σημαίνει το ρήμα, αλλά και πότε γίνεται αυτό. Με άλλα λόγια, διακρίνεται και σε χρόνους.
Οι χρόνοι της οριστικής είναι οκτώ και χωρίζονται σε τρεις ομάδες:
Ως προς τον τρόπο (πώς δηλώνουμε αυτό που σημαίνει το ρήμα) είναι συνεχείς, απλοί και συντελεσμένοι.
Ως προς τη χρονική βαθμίδα (πότε γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα) είναι παροντικοί, παρελθοντικοί και μελλοντικοί.
Η οριστική δηλώνει κάτι πραγματικό ή βέβαιο. Αντίθετα όμως από τις άλλες εγκλίσεις, δε δείχνει μόνο πώς δηλώνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα, αλλά και πότε γίνεται αυτό.
Ως προς τον τρόπο (το «πώς») διακρίνεται σε συνεχή, απλή και συντελεσμένη οριστική:
γράφω, έγραφα, θα γράφω
έγραψα, θα γράψω
έχω γράψει, είχα γράψει, θα έχω γράψει
Ως προς τον χρόνο (το «πότε») ταυτίζεται με τους οκτώ χρόνους των ρημάτων, οι οποίοι αναφέρονται στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον:
έγραφα, έγραψα, είχα γράψει
γράφω, έχω γράψει
θα γράφω, θα γράψω, θα έχω γράψει
Έτσι, για παράδειγμα, όταν λέμε ότι το «έγραφα» βρίσκεται στον παρατατικό, εννοούμε ότι βρίσκεται στη συνεχή οριστική και στο παρελθόν.
— Γράφω
Μορφές της οριστικής (χρόνοι)
Συνδυάζοντας τα παραπάνω, μπορούμε να πούμε ότι οι χρόνοι των ρημάτων βρίσκονται πάντοτε σε οριστική έγκλιση και διακρίνονται σε συνεχείς, απλούς και συντελεσμένους.
α) Οι συνεχείς χρόνοι έχουν την έννοια της συνέχειας, της διάρκειας ή της επανάληψης. Είναι τρεις και σχηματίζονται από το ενεστωτικό θέμα:
Ενεστώτας (γράφ-ω)
Παρατατικός (έ-γραφ-α)
Συνεχής μέλλοντας (θα γράφ-ω)
β) Οι απλοί χρόνοι φανερώνουν αυτό που σημαίνει το ρήμα απλά ή στιγμιαία. Είναι δύο και σχηματίζονται από το αοριστικό θέμα:
Αόριστος (έ-γραψ-α)
Απλός μέλλοντας (θα γράψ-ω)
Πριν το θέμα του παρατατικού και του αορίστου μπορεί να υπάρχει αύξηση: έγραφα / έγραψα, αλλά: γράφαμε / γράψαμε
γ) Οι συντελεσμένοι χρόνοι φανερώνουν ότι αυτό που σημαίνει το ρήμα έχει ολοκληρωθεί. Είναι τρεις και σχηματίζονται επίσης από το αοριστικό θέμα:
Παρακείμενος (έχω γράψ-ει)
Υπερσυντέλικος (είχα γράψ-ει)
Συντελεσμένος μέλλοντας (θα έχω γράψ-ει)
Οι τύποι της ενεργητικής φωνής
Οι απλοί και οι συντελεσμένοι χρόνοι έχουν παρόμοιες καταλήξεις και στις δύο συζυγίες.
* Η διαφορά είναι ότι στη Β΄ συζυγία, που δεν έχει αοριστικό θέμα, οι καταλήξεις ξεκινούν με «ησ-».
Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Οριστική
Απλή Οριστική
Συντελεσμένη Οριστική
ντύνω (ενεστώτας)
έντυνα (παρατατικός)
θα ντύνω (συνεχής μέλλοντας)
ντύσω (τύπος υποτακτικής)
έντυσα (αόριστος)
θα ντύσω (απλός μέλλοντας)
έχω ντύσει (παρακείμενος)
είχα ντύσει (υπερσυντέλικος)
θα έχω ντύσει (συντελ. μέλλοντας)
Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Οριστική
Απλή Οριστική
Συντελεσμένη Οριστική
αγαπώ*
αγαπούσα*
θα αγαπώ*
αγαπήσω
αγάπησα
θα αγαπήσω
έχω αγαπήσει
είχα αγαπήσει
θα έχω αγαπήσει
ενοχλώ
ενοχλούσα
θα ενοχλώ
ενοχλήσω
ενόχλησα
θα ενοχλήσω
έχω ενοχλήσει
είχα ενοχλήσει
θα έχω ενοχλήσει
* Αλλά και: αγαπάω, αγάπαγα, θα αγαπάω
— Αγαπώ
Οι τύποι της παθητικής φωνής
Οι απλοί και οι συντελεσμένοι χρόνοι έχουν παρόμοιες καταλήξεις και στις δύο συζυγίες.
* Η διαφορά είναι ότι στη Β΄ συζυγία, που δεν έχει αοριστικό θέμα, οι καταλήξεις ξεκινούν με «ηθ-».
Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Οριστική
Απλή Οριστική
Συντελεσμένη Οριστική
ντύνομαι (ενεστώτας)
ντυνόμουν (παρατατικός)
θα ντύνομαι (συνεχής μέλλοντας)
ντυθώ (τύπος υποτακτικής)
ντύθηκα (αόριστος)
θα ντυθώ (απλός μέλλοντας)
έχω ντυθεί (παρακείμενος)
είχα ντυθεί (υπερσυντέλικος)
θα έχω ντυθεί (συντελ. μέλλοντας)
Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Οριστική
Απλή Οριστική
Συντελεσμένη Οριστική
αγαπιέμαι
αγαπιόμουν
θα αγαπιέμαι
αγαπηθώ
αγαπήθηκα
θα αγαπηθώ
έχω αγαπηθεί
είχα αγαπηθεί
θα έχω αγαπηθεί
ενοχλούμαι
ενοχλούμουν
θα ενοχλούμαι
ενοχληθώ
ενοχλήθηκα
θα ενοχληθώ
έχω ενοχληθεί
είχα ενοχληθεί
θα έχω ενοχληθεί
Άρνηση
Η άρνηση στην οριστική σχηματίζεται με το απαγορευτικό μόριο δε(ν):
Σε αντίθεση με την οριστική, που δηλώνει κάτι πραγματικό ή βέβαιο, η υποτακτική δηλώνει κάτι επιθυμητό ή αβέβαιο, αλλά και παρεμφερείς έννοιες, όπως δυνατότητα, πιθανότητα, απορία ή ευχή.
Στους τύπους της υποτακτικής, και πριν από το ρήμα, υπάρχει συνήθως το μόριο να:
Δε θέλω να ταξιδέψω με αυτόν τον καιρό.
Δεν πιστεύω να με ξέχασες!
Κάποιες φορές αντί για το «να» χρησιμοποιούμε άλλες μικρές λέξεις:
Ας πει ο κόσμος ό,τι θέλει, δε με νοιάζει.
Όταν έρθει η Μαρία, πες της ότι την ψάχνω.
Πριν φύγεις, θέλω μια χάρη.
Όποιος απαντήσει σωστά θα κερδίσει ένα δώρο.
Αν τους μιλήσεις εσύ, θα σ’ ακούσουν.
Φοβάμαι μήπως πάθεις τίποτα.
Ίσως παίξουμε περισσότερο την άλλη φορά.
Μια ακόμη τέτοια λέξη είναι το μόριο θα. Το «θα» δε συναντάται μόνο στους μελλοντικούς χρόνους της οριστικής, αλλά και στην υποτακτική:
Τέτοια ώρα θα διαβάζει (ίσως διαβάζει).
Θα ήθελα ένα παγωτό.
Μορφές της υποτακτικής
Η υποτακτική διακρίνεται κυρίως σε συνεχή, απλή και συντελεσμένη. Όπως φανερώνει το όνομά της, συχνότερα χρησιμοποιείται η απλή υποτακτική.
α) Η συνεχής υποτακτική έχει την έννοια της συνέχειας, της διάρκειας ή της επανάληψης και σχηματίζεται από τους τύπους του ενεστώτα ή του συνεχούς μέλλοντα:
γράφω → θα γράφω → να γράφω
β) Η απλή υποτακτική φανερώνει αυτό που σημαίνει το ρήμα απλά ή στιγμιαία και σχηματίζεται από τους τύπους του απλού μέλλοντα:
έ-γραψα → θα γράψω → να γράψω
Σε κάποια ρήματα η απλή υποτακτική σχηματίζεται από τους τύπους ενός απλού μέλλοντα που χρειάζεται προσοχή:
παίρνω / πήρα → θα πάρω → να πάρω
βλέπω / είδα → θα δω → να δω
γ) Η συντελεσμένη υποτακτική φανερώνει ότι αυτό που σημαίνει το ρήμα έχει ολοκληρωθεί και σχηματίζεται από τους τύπους του παρακειμένου:
έχω γράψει → να έχω γράψει
Οι υπόλοιπες μορφές της υποτακτικής σχηματίζονται από τους τύπους των παρελθοντικών χρόνων (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος):
έγραφα → να έγραφα
έγραψα → να έγραψα
είχα γράψει → να είχα γράψει
— Μπορώ να τα γράψω σωστά!
Οι τύποι της ενεργητικής φωνής
Όλοι οι τύποι της υποτακτικής κλίνονται όπως οι οι χρόνοι από τους οποίους προήλθαν: να ντύνεις, να ντύσεις, να έχεις ντύσει κ.ο.κ.
Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Υποτακτική
Απλή Υποτακτική
Συντελεσμένη Υποτακτική
να ντύνω
να ντύσω
να έχω ντύσει
Άλλοι τύποι: να έντυνα – να έντυσα – να είχα ντύσει
Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Υποτακτική
Απλή Υποτακτική
Συντελεσμένη Υποτακτική
να αγαπώ/-άω
να αγαπήσω
να έχω αγαπήσει
να ενοχλώ
να ενοχλήσω
να έχω ενοχλήσει
Άλλοι τύποι:
να αγαπούσα/αγάπαγα – να αγάπησα – να είχα αγαπήσει
να ενοχλούσα – να ενόχλησα – να είχα ενοχλήσει
Οι τύποι της παθητικής φωνής
Όλοι οι τύποι της υποτακτικής κλίνονται όπως οι οι χρόνοι από τους οποίους προήλθαν: να ντύνεσαι, να ντυθείς, να έχεις ντυθεί κ.ο.κ.
Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Υποτακτική
Απλή Υποτακτική
Συντελεσμένη Υποτακτική
να ντύνομαι
να ντυθώ
να έχω ντυθεί
Άλλοι τύποι: να ντυνόμουν – να ντύθηκα – να είχα ντυθεί
Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Υποτακτική
Απλή Υποτακτική
Συντελεσμένη Υποτακτική
να αγαπιέμαι
να αγαπηθώ
να έχω αγαπηθεί
να ενοχλούμαι
να ενοχληθώ
να έχω ενοχληθεί
Άλλοι τύποι:
να αγαπιόμουν – να αγαπήθηκα – να είχα αγαπηθεί
να ενοχλούμουν – να ενοχλήθηκα – να είχα ενοχληθεί
Άρνηση
Όταν η υποτακτική εισάγεται με το «να» και το «ας», η άρνηση σχηματίζεται με το απαγορευτικό μόριο μη(ν):
Μπορεί να μη χιονίσει τελικά.
Ας μην αργούσες. Τώρα δεν προλαβαίνουμε.
Όταν εισάγεται με άλλες λέξεις (π.χ. θα, αν, μήπως), η άρνηση σχηματίζεται με το απαγορευτικό μόριο δε(ν):
Δε θα ήθελα να ήμουν στη θέση του.
Αν δε βρέξει, θα πάμε για μπάσκετ.
Ανησυχεί μήπως δεν του ξαναμιλήσεις.
Στη θέση της προστακτικής
Η υποτακτική αντικαθιστά την προστακτική όταν οι τύποι της σχηματίζονται δύσκολα (ή και καθόλου), αλλά και όταν τη χρειαζόμαστε στα άλλα πρόσωπα:
να ενοχλείς, να ντύνεσαι
να φύγει (αυτός), ας φάμε (εμείς)
Πολλές φορές, μάλιστα, χρησιμοποιείται για να μετριάσει τον τόνο της προσταγής ή να δηλώσει ευγένεια:
ΕΙΚΟΝΕΣ: podilato98.blogspot.com