Η οικογένεια του «ίσταμαι»

Το αρχαίο ρήμα ίσταμαι (= στέκομαι) έχει επιβιώσει ως δεύτερο συνθετικό σε μερικά ρήματα που κλίνονται με ιδιαίτερο τρόπο:

• ανθίσταμαι, καθίσταμαι, παρίσταμαι
• προΐσταμαι, συμπαρίσταμαι, υφίσταμαι
• συνίσταται, διίστανται  

Στα αρχαία ελληνικά το αρχικό «ι» του «ίσταμαι» είχε δασεία προφορά, κάτι που επηρέασε τη σύνθεση με κάποιες προθέσεις:

• αντί  + ίσταμαι → αντ-ίσταμαι → ανθίσταμαι
• κατά  + ίσταμαι → κατ-ίσταμαι → καθίσταμαι
• υπό  + ίσταμαι → υπ-ίσταμαι → υφίσταμαι

Σχηματισμός των χρόνων

1 Στους συνεχείς χρόνους που έχουν ίδιες καταλήξεις (ενεστώτα, συνεχή μέλλοντα) τα περισσότερα πρόσωπα λήγουν κανονικά σε «-⁠αι».

Ενεστώτας

υφ-ίσταμαι
υφ-ίστασαι
υφ-ίσταται

υφ-ιστάμεθα
υφ-ίστασθε
υφ-ίστανται

Παρατατικός

—
—
υφ-ίστατο

—
—
υφ-ίσταντο

Συνεχής μέλλοντας

θα υφ-ίσταμαι

Ο παρατατικός συναντάται συνήθως μόνο στο γ΄ πρόσωπο με αρχαίες καταλήξεις που χρειάζονται προσοχή.

2 Στον αόριστο τα περισσότερα πρόσωπα σχηματίζονται με εσωτερική αύξηση και τις λόγιες καταλήξεις -ην/-ης:

Αόριστος

υπ-έστην
υπ-έστης
υπ-έστη

υπο-στήκαμε
υπο-στήκατε
υπ-έστησαν

Απλός μέλλοντας

θα υπο-στώ
θα υπο-στείς
θα υπο-στεί

θα υπο-στούμε
θα υπο-στείτε
θα υπο-στούν

Συντελεσμένοι χρόνοι

έχω / είχα / θα έχω υπο-στεί

3 Οι υπόλοιποι χρόνοι κλίνονται ομαλά, χωρίς αύξηση και με τις προθέσεις στην αρχική τους μορφή: θα καταστώ, θα παραστώ

— Χριστός Ανέστη!
— Αληθώς Ανέστη!

Το «ανέστη» (= αναστήθηκε) προέρχεται από τον
αόριστο του αρχαίου ρήματος «ανίσταμαι»

❮ ❯

Διαφοροποιήσεις

α) Μερικά ρήματα (π.χ. προΐσταμαι) σχηματίζουν τύπους μόνο στους συνεχείς χρόνους.

β) Κάποια άλλα (ανθίσταμαι, συμπαρίσταμαι) σχηματίζουν επίσης τύπους μόνο στους συνεχείς χρόνους, ωστόσο όλο και πιο συχνά αντικαθίστανται από τα σύγχρονα ρήματα αντιστέκομαι και συμπαραστέκομαι.

γ) Τα σύνθετα του «καθίσταμαι» βρίσκονται σε… καλό δρόμο. Στους απλούς και συντελεσμένους χρόνους έχουν και αυτά τις σύγχρονες κατάλήξεις του στέκομαι:

αντικαθίσταμαι / αντικαταστάθηκα

• θα αντικατασταθώ
• έχω αντικατασταθεί

εγκαθίσταμαι / εγκαταστάθηκα

• θα εγκατασταθώ
• έχω εγκατασταθεί

Επιπλέον

Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται (μόνο στους συνεχείς χρόνους) τα ρήματα δύναμαι και ίπταμαι.

► Η κλίση των ρημάτων  1.  Τα ρήματα σε -ω  2.  Τα συνηρημένα ρήματα σε -ω  3.  Τα ρήματα σε -λλω  4.  Τα σύνθετα του «άγω»  5.  Τα σύνθετα του «βαίνω»  6.  Το ρήμα «έχω»  7.  Τα ρήματα σε -ώ/-άς  8.  Τα ρήματα σε -ώ/-είς  9.  Τα ρήματα σε -ομαι 10. Ρήματα σε -ομαι με λόγιο αόριστο 11. Τα ρήματα σε -ιέμαι 12. Τα ρήματα σε -ούμαι 13. Ο παρατατικός των ρημάτων σε -ούμαι 14. Τα ρήματα σε -άμαι 15. Τα ρήματα σε -ώμαι 16. Η οικογένεια του «τίθεμαι» 17. Η οικογένεια του «ίσταμαι» 18. Αρχαιόκλιτα ρήματα σε -μαι 19. Το ρήμα «είμαι» ► Οι λόγιοι αόριστοι σε -ην/-ης ► Οι εναλλακτικές καταλήξεις των ρημάτων

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της Ελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: typosthes.gr, agonaskritis.gr