Οι φράσεις με αρχαιόμορφη γενική αποτελούν «γλωσσικά απολιθώματα», είναι δηλαδή στερεότυπες ομάδες λέξεων που κληρονομήσαμε από παλαιότερες περιόδους της γλώσσας μας.
Οι περισσότερες περιλαμβάνουν ουσιαστικά, και μάλιστα
θηλυκά, τα οποία συνήθως σχηματίζουν τη γενική πτώση του ενικού αριθμού
- είτε κατεβάζοντας τον τόνο
(η άδεια, της άδειας – αλλά: επίδομα αδείας)
- είτε με παλαιότερη κατάληξη
(η κόπωση, της κόπωσης – αλλά: τεστ κοπώσεως)
Την αρχαιόμορφη γενική τη συναντούμε σε καθιερωμένα ζεύγη ουσιαστικών (π.χ. ασκήσεις ακρι
βείας, λεωφόρος Θησ
έως), αλλά και ύστερα από τις παρακάτω προθέσεις:
- από
(από κτίσεως κόσμου)
- διά
(διά θαλάσσης)
- εκ / εξ
(εκ πρώτης όψεως, εξ αποστάσεως)
- εκτός
(εκτός πόλεως)
- επί
(επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου)
- λόγω
(λόγω ασθενείας)
- μεταξύ
(μεταξύ σφύρας και άκμονος)
- μέχρι
(μέχρι τελικής πτώσεως)
- περί
(περί ορέξεως)
- προ
(προ μηνός)
- υπέρ
(υπέρ πίστεως και πατρίδος)
Περί ορέξεως... κολοκυθόπιτα!
Οι φράσεις αυτές
εμπλουτίζουν τον λόγο μας, αλλά και υπενθυμίζουν τη μακραίωνη ιστορία των ελληνικών. Είναι σημαντικό να τις γνωρίζουμε, για να αποφεύγουμε και τυχόν λάθη.
Ας έχουμε κατά νου, ωστόσο, ότι μερικές γενικές σιγά σιγά «κανονικοποιούνται», δηλαδή αρχίζουν να χρησιμοποιούνται με τον σύγχρονο τύπο τους.
*
Για παράδειγμα, κάποιοι λένε ψωμί «ολικής αλέσεως», ενώ άλλοι προτιμούν το «ολικής άλεσης».
Δείτε περισσότερα στις αναρτήσεις που ακολουθούν. Αν δε γνωρίζετε κάποιες λέξεις (ή φράσεις), μπορείτε να τις αναζητήσετε στο «
Λεξικό της κοινής νεοελληνικής».
ΑφιερώματαΟυσιαστικάΦράσεις και παροιμίες
