Μία από τις τρεις εγκλίσεις των ρημάτων
Η προστακτική φανερώνει προσταγή, παράκληση και παρεμφερείς έννοιες, όπως οδηγία, παρακίνηση ή συμβουλή.
Παραδείγματα:
- Τηλεφώνησέ του τώρα!
- Μίλα πιο σιγά, κοιμάται το μωρό.
- Προσθέστε το κακάο και ανακατέψτε.
- Έλα να φάμε παρέα!
- Φόρεσε το μπουφάν σου, κάνει κρύο.
Στο δεύτερο πρόσωπο
Η προστακτική έχει ξεχωριστό τύπο μόνο στο β΄ πρόσωπο, που είναι και το πιο συνηθισμένο: φύγε (εσύ), φύγετε (εσείς)
Όταν δε σχηματίζονται τύποι στο β΄ πρόσωπο, δανειζόμαστε τους αντίστοιχους τύπους της υποτακτικής: να ενοχλείς, να γράφεσαι, να αγαπιέσαι
Το ίδιο κάνουμε και όταν τη χρειαζόμαστε στα άλλα πρόσωπα:
- να φύγει (αυτός), να φύγουν (αυτές)
- ας λέει ό,τι θέλει, ας φάμε (εμείς)
Σε μερικές περιπτώσεις για το α΄ πρόσωπο του πληθυντικού δανειζόμαστε τον αντίστοιχο τύπο του ενεστώτα: Πάμε! Φεύγουμε!
Μορφές της προστακτικής
Η προστακτική διακρίνεται σε συνεχή και απλή. Όπως φανερώνει το όνομά της, συχνότερα χρησιμοποιείται η απλή προστακτική.
α) Η συνεχής προστακτική έχει την έννοια της συνέχειας, της διάρκειας ή της επανάληψης και σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα:
- γράφ-ω → γράφ-ε
β) Η απλή προστακτική φανερώνει αυτό που σημαίνει το ρήμα απλά ή στιγμιαία και σχηματίζεται από το αοριστικό θέμα:
- έ-γραψ-α → γράψ-ε
Πιο σπάνια είναι η συντελεσμένη προστακτική (με τους αντίστοιχους τύπους της συντελεσμένης υποτακτικής): να έχεις διαβάσει μέχρι τις έξι, να έχεις ντυθεί μέχρι να γυρίσω
Οι τύποι της ενεργητικής φωνής
Οι καταλήξεις της απλής προστακτικής είναι ίδιες και στις δύο συζυγίες.
Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Προστακτική
Απλή Προστακτική
(γράφ-ω)
γράφε
γράφετε
(έ-γραψ-α)
γράψε
γράψτε
Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Προστακτική
Απλή Προστακτική
(αγαπ-ώ)
αγάπα
αγαπάτε
(αγάπ-ησα)
αγάπησε
αγαπήστε
(ενοχλ-ώ)
να ενοχλείς
ενοχλείτε
(ενόχλ-ησα)
ενόχλησε
ενοχλήστε
Σε κάποια συχνόχρηστα ρήματα η συνεχής προστακτική μπορεί να έχει και την έννοια της απλής.
(α΄ συζυγία)
(β΄ συζυγία)
- λέω → πες, λέγε
- προσέχω → πρόσεξε, πρόσεχε
- τρώω → φάε, τρώγε
- κοιτώ → κοίταξε, κοίτα
- κρατώ → κράτησε, κράτα
- μιλώ → μίλησε, μίλα
- περνώ → πέρασε, πέρνα
- προχωρώ → προχώρησε, προχώρα
- ρωτώ → ρώτησε, ρώτα
- σταματώ → σταμάτησε, σταμάτα
Οι τύποι της παθητικής φωνής
Στην απλή προστακτική υπάρχει μια ιδιομορφία. Ο ενικός αριθμός σχηματίζεται από την ενεργητική φωνή, ενώ ο πληθυντικός από την παθητική:
- έγραψα → γράψου
- γράφτηκα → γραφτείτε
Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Προστακτική
Απλή Προστακτική
(γράφ-ομαι)
να γράφεσαι
να γράφεστε
(γράφτ-ηκα)
γράψου
γραφτείτε
Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ
Συνεχής Προστακτική
Απλή Προστακτική
(αγαπ-ιέμαι)
να αγαπιέσαι
να αγαπιέστε
(αγαπ-ήθηκα)
αγαπήσου
αγαπηθείτε
(ενοχλ-ούμαι)
να ενοχλείσαι
να ενοχλείστε
(ενοχλ-ήθηκα)
ενοχλήσου
ενοχληθείτε
Άρνηση
Η προστακτική δεν έχει τύπους για την άρνηση, οπότε δανειζόμαστε τους αντίστοιχους της υποτακτικής:
- μη μιλάς, μην του μιλάς
- μην ντραπείς, μη με ντραπείς
Δεύτερος τόνος
Όταν οι προστακτικές ακολουθούνται από μονοσύλλαβες αντωνυμίες εμφανίζεται και ένας δεύτερος τόνος. Αυτό συμβαίνει:
Στις προπαροξύτονες: διάβασέ το, μίλησέ μου, κάλεσέ τον, πήγαινέ τους
Στις παροξύτονες που ακολουθούνται από δύο τέτοιες αντωνυμίες: στείλε μού το, δώσε τού το (αλλά: στείλ’ το μου, δώσ’ του το)
Περισσότερα για την προστακτική μπορείτε να δείτε στις αναρτήσεις που ακολουθούν:
1. Τα [ i ] της απλής προστακτικής (ορθογραφία)
2. Η προστακτική δεν παίρνει αύξηση!
3. Προστακτικές που χρειάζονται προσοχή
4. Φράσεις με αρχαιόμορφη προστακτική
Αφιερώματα
ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους, Οδός Γραμματικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: mirror.co.uk, dandelionlearning.co.uk, MariosMazaris@facebook
ΕΙΚΟΝΕΣ: mirror.co.uk, dandelionlearning.co.uk, MariosMazaris@facebook
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου