10 Νοε 2022

Τα θηλυκά σε -ά/-άδες

Οξύτονα και ανισοσύλλαβα


Αυτά τα ουσιαστικά, όπως όλα τα ανισοσύλλαβα θηλυκά, έχουν δύο θέματα:
Ένα για τις πτώσεις του ενικού αριθμού: μαμ-ά, μαμ-άς
Και ένα για τις πτώσεις του πληθυντικού: μαμάδ-ες, μαμάδ-ων

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
τη

μαμά
μαμάς
μαμά


οι
των
τις

μαμάδες
μαμάδων
μαμάδες


Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:
  • γιαγιά, θεια
  • κυρά, μαμά
  • νονά, νταντά
  • οκά

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • προ-γιαγιά
  • χαζο-μαμά


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού
ΕΙΚΟΝΑ: healthstories.gr

Τα θηλυκά σε -ης

Προσοχή στη γενική!

Αυτά οι λέξεις φανερώνουν κάποια ιδιότητα, κυρίως επάγγελμα, και τις συναντούμε και σε αρσενικό γένος:
  • η βουλευτής – ο βουλευτής
  • η ολυμπιονίκης – ο ολυμπιονίκης
  • η περιφερειάρχης – ο περιφερειάρχης


Κλίνονται όπως τα αντίστοιχα αρσενικά, εκτός από τη γενική του ενικού, η οποία λήγει σε -ου:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
τη

βουλευτής
βουλευτού
βουλευτή


οι
των
τις

βουλευτές
βουλευτών
βουλευτές


Έτσι κλίνονται τα θηλυκά σε -τής:
  • δικαστής, θεατής
  • κριτής, πρεσβευτής

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • ευρω-βουλευτής
  • ιατρο-δικαστής

Μετακίνηση τόνου

Στα παροξύτονα η γενική του ενικού δεν είναι πάντα εύχρηστη και κάποιες φορές μας ξενίζει.

Επίσης, στη γενική του πληθυντικού ο τόνος κατεβαίνει στη λήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

πρωτοδίκης
πρωτοδίκου
πρωτοδίκη


οι
των
τις

πρωτοδίκες
πρωτοδικών
πρωτοδίκες


Έτσι κλίνονται τα θηλυκά που λήγουν σε:
  • -άρχης (θιασάρχης, περιφερειάρχης)
  • -δίκης (ειρηνοδίκης, πρωτοδίκης)
  • -νίκης (βαλκανιονίκης, ολυμπιονίκης)
  • -της (διπλωμάτης, εφέτης, πολίτης)



ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους, Μείζον Ελληνικό Λεξικό Τεγόπουλου-⁠Φυτράκη (1997)
ΕΙΚΟΝΕΣ: Timelinegr@youtube, ertnews.gr

9 Νοε 2022

Τα αρσενικά σε -άς/-άδες

Οξύτονα και ανισοσύλλαβα

Μπαμπάς

Αυτά τα ουσιαστικά, όπως όλα τα ανισοσύλλαβα αρσενικά, έχουν δύο θέματα:
Ένα για τις πτώσεις του ενικού αριθμού: μπαμπ-άς, μπαμπ-ά
Και ένα για τις πτώσεις του πληθυντικού: μπαμπάδ-ες, μπαμπάδ-⁠ων

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

μπαμπάς
μπαμπά
μπαμπά


οι
των
τους

μπαμπάδες
μπαμπάδων
μπαμπάδες


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • ανανάς, αρακάς, αχταρμάς
  • βοριάς, βορράς, βραχνάς
  • γιακάς, γιαρμάς, γολγοθάς
  • ζητάς, ιαχωβάς
  • καβγάς, κομπιουτεράς, κουβάς
  • λουκουμάς, μπελάς
  • νταλκάς, ντολμάς
  • παπάς, παράς, πιτσιρικάς
  • ροκάς, σαματάς, σοβάς
  • ταμπλάς, ταραμάς, τραχανάς
  • φουκαράς, φυγάς, χαλβάς
  • ψαράς, ψαροντουφεκάς  
Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

α) Τα σύνθετα που σχηματίζονται από τα προηγούμενα αρσενικά:
  • λαχανο-ντολμάς, σκυλο-καβγάς
  • φορο-φυγάς, χαζο-μπαμπάς

β) Τα αρσενικά που λήγουν σε:
  • -αράς (κλειδαράς, παικταράς)
  • -ιάς (βασιλιάς, χιονιάς)

γ) Τα κύρια ονόματα σε -άς. Τα περισσότερα τα συναντούμε μόνο στον ενικό αριθμό:
  • Γαλατάς, Γολγοθάς, Θωμάς
  • Καναδάς, Κοσμάς, Κουβαράς
  • Λαγκαδάς, Λουκάς
  • Μηνάς, Μοριάς, Μυστράς
  • Παναμάς, Παρασκευάς, Πειραιάς
  • Σκαραμαγκάς, Σχοινιάς

δ) Το αρσενικό των επιθέτων σε -άς, -ού, -άδικο:
  • γλωσσάς, καλοφαγάς
  • πολυλογάς, υπναράς

Ψαράς

Παροξύτονα και προπαροξύτονα

Τα παροξύτονα και προπαροξύτονα αρσενικά σε -ας/-αδες είναι ελάχιστα:
  • δέσποτας → δεσποτάδες
  • κάλφας → καλφάδες
  • μπάρμπας → μπαρμπάδες
  • ρήγας → ρηγάδες
  • χότζας → χοτζάδες

Εξάσκηση

Πατήστε στην εικόνα και ελέγξτε τις γνώσεις σας:



ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: northcoastcourier.co.za, voyagechallenge.com
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: inschool.gr

8 Νοε 2022

Τα ουδέτερα σε -ας

Λίγα και καλά!

Αυτά τα όμορφα ουσιαστικά, όπως όλα τα ανισοσύλλαβα ουδέτερα, έχουν δύο θέματα:
Το ένα σχηματίζει τις όμοιες πτώσεις του ενικού: τέρ-ας
Το άλλο σχηματίζει τη γενική του ενικού και όλες τις πτώσεις του πληθυντικού: τέρατ-ος, τέρατ-α, τεράτ-ων

Τέρας

Αυτό το δεύτερο θέμα χρησιμοποιείται κατά κανόνα και για τον σχηματισμό νέων (παράγωγων ή σύνθετων) λέξεων: τερατ-⁠άκι, τερατ-⁠ό⁠-μορφος

Επίσης, στη γενική του πληθυντικού ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

τέρας
τέρατος
τέρας


τα
των
τα

τέρατα
τεράτων
τέρατα


Παρόμοια ουδέτερα:
  • άλας, κρέας
  • πάγκρεας, πέρας
  • σέλας

Ειδικές περιπτώσεις

Το γήρας και το σέβας σχηματίζουν τον πληθυντικό με διαφορετικό τρόπο:
  • το γήρας → τα γηρατειά
  • το σέβας → τα σέβη (και τα δύο χωρίς γενική)



ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: herculesparkgreece@facebook, opentvgr@youtube

7 Νοε 2022

Τα αρσενικά σε -έας/-είς

Προσοχή στον πληθυντικό!

Συγγραφέας

Αυτά τα όμορφα ουσιαστικά σχηματίζουν τις όμοιες πτώσεις του πληθυντικού σε -είς. Η σύγχρονη κατάληξη σε «-⁠ες» δε θα ηχούσε ωραία:
  • ο συγγραφέας → οι συγγραφέες συγγραφείς

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

συγγραφέας
συγγραφέα
συγγραφέα


οι
των
τους

συγγραφείς
συγγραφέων
συγγραφείς


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • αλιέας, απαγωγέας, αποστολέας
  • βασιλέας
  • γονέας, γραμματέας, γραφέας
  • διανομέας, διερμηνέας, δρομέας
  • εισαγγελέας, εισβολέας, εκσκαφέας
  • ιερέας, ιππέας
  • καταστροφέας, κουρέας
  • μετατροπέας, προβολέας
  • σκαπανέας, σπορέας, σφαγέας
  • τομέας, φορέας  
Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

α) Τα σύνθετα που σχηματίζονται από τα προηγούμενα αρσενικά:
  • αμ-φορέας, αντ-εισαγγελέας
  • αντι-βασιλέας, απο-γραφέας
  • αρχ-ιερέας, κατα-δρομέας
  • τραυματιο-φορέας

β) Τα κύρια ονόματα σε -έας. Συνήθως τα συναντούμε μόνο στον ενικό αριθμό:
  • Ανδρέας (Αντρέας), Αχιλλέας
  • Θησέας, Ιδομενέας
  • Καρέας, Καφηρέας
  • Mορφέας, Νηρέας
  • Οδυσσέας, Ορφέας
  • Περσέας, Προμηθέας, Πρωτέας

Εκσκαφέας

Ειδική περίπτωση

Ο ψηλέας σχηματίζει τον πληθυντικό όπως τα περισσότερα αρσενικά σε -ας: οι ψηλέες, των ψηλέων


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Αντίστροφο Λεξικό (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη)
ΕΙΚΟΝΕΣ: maleviziotis.gr, commons.wikimedia.org

5 Νοε 2022

Τα θηλυκά σε -ας

Προσοχή στη γενική!

Αυτά οι λέξεις φανερώνουν κάποια ιδιότητα, κυρίως επάγγελμα, και τις συναντούμε και σε αρσενικό γένος:
  • η εισαγγελέας – ο εισαγγελέας
  • η κηδεμόνας – ο κηδεμόνας
  • η συγγραφέας – ο συγγραφέας
  • η τραυματίας – ο τραυματίας

Συγγραφέας

Κλίνονται όπως τα αντίστοιχα αρσενικά, αλλά χρειάζονται προσοχή στη γενική του ενικού αριθμού. Γι’ αυτό τις χωρίζουμε σε τρεις κατηγορίες:
  • Θηλυκά σε -έας
    (η συγγραφέας, της συγγραφέως)
  • Θηλυκά σε -ίας
    (η ταμίας, της ταμία)
  • Υπόλοιπα θηλυκά σε -ας
    (η επιστήμονας, της επιστήμονος)

Θηλυκά σε -έας

Η γενική του ενικού λήγει σε -έως. Στον πληθυντικό ακολουθούν την κλίση των αρσενικών σε -έας:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
τη

συγγραφέας
συγγραφέως
συγγραφέα


οι
των
τις

συγγραφείς
συγγραφέων
συγγραφείς


Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:
  • απογραφέας, αποστολέας
  • γραμματέας
  • διανομέας, διερμηνέας, δρομέας
  • εισαγγελέας, εισβολέας, εντολέας
  • ιππέας

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • αντ-εισαγγελέας
  • εκ-δρομέας

Δρομέας

Θηλυκά σε -ίας

Η γενική του ενικού λήγει σε -ία, αλλά δεν είναι πάντα εύχρηστη και συχνά μας ξενίζει.

Επίσης, στη γενική του πληθυντικού ο τόνος κατεβαίνει στη λήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

ταμίας
ταμία
ταμία


οι
των
τις

ταμίες
ταμιών
ταμίες


Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:
  • αισθηματίας, εγκληματίας
  • επαγγελματίας, επιχειρηματίας
  • κτηματίας, λοχίας
  • σωσίας, τραυματίας

Επιχειρηματίας

Υπόλοιπα θηλυκά σε -ας

Η γενική του ενικού λήγει σε -ος, ενώ στη γενική του πληθυντικού ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

επιστήμονας
επιστήμονος
επιστήμονα


οι
των
τις

επιστήμονες
επιστημόνων
επιστήμονες


Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:
  • αριστερόχειρας, αρχιτέκτονας
  • δεξιόχειρας, διδάκτορας, δόκτορας
  • είρωνας, εκλέκτορας
  • κηδεμόνας, κοσμήτορας
  • λέκτορας, μάρτυρας
  • πραγματογνώμονας, πρόσφυγας

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • ιερο-μάρτυρας
  • οσιο-μάρτυρας
  • ψευδο-μάρτυρας

Eπιστήμονας


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: mommyjammi.gr, verywellfit.com, thenexthint.com, diplomaticourier.com

4 Νοε 2022

Τα αρσενικά σε -ρ

Λίγα και καλά!

Αυτά τα αρχαιόκλιτα ουσιαστικά λήγουν σε -ωρ, αλλά το ωμέγα υπάρχει μόνο στην ονομαστική του ενικού.

Επίσης, στη γενική του πληθυντικού ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

διδάκτωρ
διδάκτορος
διδάκτορα


οι
των
τους

διδάκτορες
διδακτόρων
διδάκτορες


Κλητική ενικού: διδάκτορ

Παρόμοια αρσενικά:
  • δόκτωρ
  • φιλίστωρ

Πατήρ και πάτερ

Η αρχαία λέξη για τον πατέρα ήταν πατήρ και κλινόταν ως εξής: ο πατήρ, του πατρός, τον πατέρα, πάτερ

Σήμερα η ονομαστική και η κλητική χρησιμοποιούνται ως τίτλοι ιερέων ή μοναχών: ο πατήρ Γεώργιος, ο πάτερ Γεώργιος


Επιπλέον, το πάτερ είναι προτακτικό, δηλαδή άκλιτη λέξη: ο πάτερ Γεώργιος, του πάτερ Γεώργιου


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΑ: tvopen.gr

Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα: