Η περιφέρεια αποτελείται από το κεντρικό τμήμα του γεωγραφικού διαμερίσματος της Μακεδονίας, με εξαίρεση το Άγιο Όρος που είναι αυτοδιοικούμενη περιοχή.
Είναι η πρώτη σε έκταση περιφέρεια της Ελλάδας και η δεύτερη σε πληθυσμό.
* Έχει μικρότερη έκταση από τη Σλοβενία και μεγαλύτερη από τα Φίτζι.
* Έχει λιγότερο πληθυσμό από τη Βόρεια Μακεδονία και περισσότερο από τη Γουινέα–Μπισάου.
Μόνο τρία από τα εννέα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας μας ταυτίζονται με τις διοικητικές περιφέρειες της περιοχής τους. Τα περισσότερα μοιράζονται σε δύο ή τρεις περιφέρειες.
1 Με τις ομώνυμες περιφέρειες ταυτίζονται η Ήπειρος, η Θεσσαλία και η Κρήτη.
2 Σε δύο περιφέρειες μοιράζονται τα Νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου Πελάγους.
3 Σε τρεις περιφέρειες μοιράζονται τα εδάφη της Μακεδονίας, της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου.
4 Η Θράκη, αντίθετα με τα άλλα διαμερίσματα, αποτελεί τμήμα περιφέρειας.
Αυτές οι διαφοροποιήσεις είναι αναμενόμενες, αφού τα διαμερίσματα έχουν ιστορικά και γεωγραφικά χαρακτηριστικά, ενώ οι περιφέρειες σχετίζονται με τη διοίκηση του σύγχρονου κράτους και δημιουργήθηκαν με βάση τις ανάγκες των κατοίκων τους.
Περισσότερα μπορείτε να παρατηρήσετε στους χάρτες που ακολουθούν:
Μόνο τρεις από τις δεκατρείς περιφέρειες της χώρας μας ταυτίζονται με το γεωγραφικό διαμέρισμα της περιοχής τους. Οι περισσότερες είναι μικρότερες από τα αντίστοιχα διαμερίσματα, ενώ κάποιες έχουν δημιουργηθεί από εδάφη δύο ή και τριών γεωγραφικών διαμερισμάτων.
1 Με τα ομώνυμα γεωγραφικά διαμερίσματα ταυτίζονται οι Περιφέρειες Ηπείρου, Θεσσαλίας και Κρήτης.
2 Από εδάφη δύο διαμερισμάτων έχουν δημιουργηθεί οι Περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης και Δυτικής Ελλάδας.
3 Από εδάφη τριών διαμερισμάτων έχει δημιουργηθεί η Περιφέρεια Αττικής.
4 Τέλος, μικρότερες από το γεωγραφικό τους διαμέρισμα είναι οι Περιφέρειες Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, Στερεάς Ελλάδας, Ιονίων Νήσων, Πελοποννήσου, Βορείου και Νοτίου Αιγαίου.
Αυτές οι διαφοροποιήσεις είναι αναμενόμενες, αφού οι περιφέρειες σχετίζονται με τη διοίκηση του κράτους και έχουν συγκροτηθεί με βάση τις ανάγκες των κατοίκων τους.
Περισσότερα μπορείτε να παρατηρήσετε στους χάρτες που ακολουθούν:
Νησιά Αιγαίου – Κρήτη: Βόρειο Αιγαίο, Νότιο Αιγαίο, Κρήτη
Κοινά χαρακτηριστικά
Οι περιφέρειες δημιουργήθηκαν με βάση τα κοινά γεωμορφολογικά, κλιματικά, κοινωνικά και άλλα στοιχεία που επικρατούν σε συγκεκριμένες περιοχές, αλλά και σύμφωνα με τις οικονομικές ιδιαιτερότητες καθεμιάς.
Με τον τρόπο αυτό αντιμετωπίζονται καλύτερα παρόμοια προβλήματα και διευκολύνεται η διοίκησή τους:
1 Η δυτική Μακεδονία, για παράδειγμα, είναι πολύ ορεινή, τα καλλιεργήσιμα εδάφη λιγοστά, το ανάγλυφο δυσκολεύει τις συγκοινωνίες και οι πόλεις είναι μικρές σε πληθυσμό.
Η κεντρική Μακεδονία, αντίθετα, είναι πεδινή, έχει πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αρκετές πόλεις με σημαντικό πληθυσμό, καλό οδικό δίκτυο και σημαντική βιομηχανική ανάπτυξη.
Οι 13 περιφέρειες της Ελλάδας
2 Τα νησιά του Ιονίου Πελάγους βρίσκονται στην ίδια θαλάσσια περιοχή, έχουν παρόμοιο κλίμα και οι κάτοικοί τους ασχολούνται με παρεμφερείς οικονομικές δραστηριότητες (π.χ. τον τουρισμό).
3 Στο νότιο Αιγαίο (Κυκλάδες, Δωδεκάνησα) ένα πολύ σοβαρό ζήτημα μπορεί να είναι η ρύθμιση της τακτικής ακτοπλοϊκής κάλυψης όλων των νησιών, ενώ στην Αττική η αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Η τελευταία είναι χωριστή περιφέρεια, παρά τη μικρή της έκταση, γιατί εκεί ζει το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού της χώρας και αναπτύσσονται σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες.
4 Στην Κρήτη οι κάτοικοι έχουν κοινά πολιτιστικά στοιχεία (διάλεκτο, έθιμα, μουσική) και παρόμοιες επαγγελματικές ασχολίες (π.χ. γεωργία, κτηνοτροφία, τουρισμό).
Αρμοδιότητες
Σε γενικές γραμμές, λοιπόν, οι περιφέρειες φροντίζουν για την ομαλή λειτουργία των υπηρεσιών προς τους πολίτες και ασχολούνται με ζητήματα που δεν μπορούν να επιλυθούν μεμονωμένα από τους δήμους της περιοχής τους.
Ειδικότερα, είναι αρμόδιες για τον προγραμματισμό και την εκτέλεση ποικίλων έργων σε διάφορους τομείς της ζωής μας:
τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία·
τους φυσικούς πόρους, την ενέργεια και τη βιομηχανία·
την απασχόληση, το εμπόριο και τον τουρισμό·
τις μεταφορές και τις επικοινωνίες·
την υγεία και την παιδεία·
τον αθλητισμό και τον πολιτισμό κ.ο.κ.
Από το 1987
Οι περιφέρειες ιδρύθηκαν το 1987 και αποτελούν το δεύτερο επίπεδο διοίκησης της χώρας μας, βρίσκονται δηλαδή πάνω από τους δήμους.
Τα όργανά τους στην αρχή διορίζονταν από το κράτος, όμως πλέον εκλέγονται κάθε πέντε χρόνια από τους πολίτες στις λεγόμενες περιφερειακές εκλογές.
* Οι περιφερειακές εκλογές διεξάγονται μαζί με τις δημοτικές.
Το μοναδικό τμήμα της Ελλάδας που δεν υπάγεται σε κάποια περιφέρεια είναι το Άγιο Όρος. Η περιοχή αυτοδιοικείται με τους δικούς της θεσμούς από το 1927.
Οι περιφερειακές ενότητες
Κάθε περιφέρεια υποδιαιρείται σε περιφερειακές ενότητες (ΠΕ) που έχουν επικεφαλής έναν αντιπεριφερειάρχη.
Οι ΠΕ είναι συνολικά 74 και ιδρύθηκαν το 2011. Οι περισσότερες ταυτίζονται με τους παλαιούς νομούς που βλέπουμε στους χάρτες του σχολείου και αλλού.
Οι 13 περιφέρειες και οι περιφερειακές τους ενότητες (από τον χάρτη απουσιάζουν οι 8 ΠΕ της Αττικής)
Έκταση και πληθυσμός
Οι μεγαλύτερες σε έκταση περιφέρειες είναι η Κεντρική Μακεδονία, η Στερεά Ελλάδα και η Πελοπόννησος.
Τη μικρότερη έκταση καταλαμβάνουν τα Ιόνια Νησιά, ενώ η περιφέρεια με τους περισσότερους κατοίκους, η Αττική, είναι προτελευταία.
Η έκταση των περιφερειών*
* σε τετραγωνικά χιλιόμετρα
Η μεγαλύτερη σε πληθυσμό περιφέρεια είναι η «μικρούλα» Αττική, επειδή περιλαμβάνει την πυκνοκατοικημένη περιοχή της πρωτεύουσας. Ο πληθυσμός της είναι διπλάσιος από την Κεντρική Μακεδονία, τη μεγαλύτερη σε έκταση περιφέρεια, που ακολουθεί.
Οι λιγότεροι κάτοικοι συναντώνται στο Βόρειο Αιγαίο και στα Ιόνια Νησιά.
Ο πληθυσμός των περιφερειών*
* στην απογραφή του 2021
Περιφέρειες και γεωγραφικά διαμερίσματα
Οι περιφέρειες στις οποίες διαιρείται η χώρα μας για λόγους διοικητικούς δεν πρέπει να μπερδεύονται με τα γεωγραφικά διαμερίσματα, αν και σε τρεις περιπτώσεις (στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία και στην Κρήτη) ταυτίζονται:
Οι αποκεντρωμένες διοικήσεις είναι εφτά, αποτελούν βαθμίδα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης και δημιουργήθηκαν το 2011.
Σκοπός τους είναι η εφαρμογή των κυβερνητικών πολιτικών σε περιφερειακό επίπεδο και η καλύτερη συνεργασία του κράτους με την τοπική αυτοδιοίκηση.
Οι αποκεντρωμένες διοικήσεις είναι αρμόδιες για τις κρατικές υποθέσεις της περιοχής τους, δηλαδή για ζητήματα που είτε λόγω του χαρακτήρα τους είτε λόγω διατάξεων του Συντάγματος δεν έχουν περάσει στην τοπική αυτοδιοίκηση και παραμένουν στην ευθύνη της πολιτείας.
* Τέτοιες υποθέσεις είναι, για παράδειγμα, ο πολεοδομικός σχεδιασμός, η περιβαλλοντική πολιτική, η δασική πολιτική και η μεταναστευτική πολιτική.
Γι’ αυτόν τον λόγο δεν αποτελούν θεσμό αυτοδιοίκησης αλλά διοικητικής αποκέντρωσης του κράτους. Ο επικεφαλής τους μάλιστα, ο Γενικός Γραμματέας, διορίζεται από την εκάστοτε κυβέρνηση και οφείλει να ενεργεί σύμφωνα με τις οδηγίες της.
Οι περισσότερες αποκεντρωμένες διοικήσεις εκτείνονται στα όρια δύο ή τριών περιφερειών. Εξαίρεση αποτελούν οι Διοικήσεις Αττικής και Κρήτης που ταυτίζονται εδαφικά με τις ομώνυμες περιφέρειες.
Νησιωτικά διαμερίσματα: Νησιά Ιονίου Πελάγους, Νησιά Αιγαίου Πελάγους, Κρήτη
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
Τα γεωγραφικά διαμερίσματα έχουν ιδιαίτερα ιστορικά αλλά και γεωγραφικά χαρακτηριστικά.
Αν μελετήσουμε τον γεωμορφολογικό χάρτη που ακολουθεί, θα διαπιστώσουμε ότι ανάμεσα στα περισσότερα υπάρχουν μεγάλες οροσειρές, ποτάμια και θάλασσες, που αποτελούν τα φυσικά τους σύνορα.
Ο ποταμός Νέστος, για παράδειγμα, χωρίζει τη Θράκη από τη Μακεδονία, ενώ η οροσειρά της Πίνδου χωρίζει την Ήπειρο από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία.
Η τελευταία έχει ως επίκεντρο τον ομώνυμο κάμπο, ενώ ο ισθμός της Κορίνθου (και η διώρυγα που έχει διανοιχθεί σε αυτόν) διακρίνει την Πελοπόννησο από τη Στερεά.
Στο Αιγαίο Πέλαγος, όπου βρίσκονται τα περισσότερα νησιά μας, η Κρήτη δεν ξεχωρίζει μόνο για ιστορικούς λόγους αλλά και για το μέγεθός της.
Έκταση και πληθυσμός
Το μεγαλύτερο σε έκταση γεωγραφικό διαμέρισμα είναι η Μακεδονία. Είναι περίπου 2,5 φορές μεγαλύτερη από τη Θεσσαλία και 4 φορές μεγαλύτερη από τη Θράκη ή την Κρήτη!
Ακολουθούν η Στερεά Ελλάδα και η Πελοπόννησος, ενώ τη μικρότερη έκταση καταλαμβάνουν τα νησιά του Ιονίου Πελάγους.
Η έκταση των γεωγραφικών διαμερισμάτων*
* σε τετραγωνικά χιλιόμετρα
Το μεγαλύτερο σε πληθυσμό γεωγραφικό διαμέρισμα είναι η Στερεά Ελλάδα, επειδή περιλαμβάνει την πυκνοκατοικημένη περιοχή της πρωτεύουσας.
Ακολουθούν η Μακεδονία και η Πελοπόννησος, ενώ οι λιγότεροι κάτοικοι συναντώνται πάλι στα νησιά του Ιονίου Πελάγους.
Ο πληθυσμός των γεωγραφικών διαμερισμάτων*
* στην απογραφή του 2021
Διαμερίσματα και περιφέρειες
Τα γεωγραφικά διαμερίσματα δεν πρέπει να μπερδεύονται με τις περιφέρειες, στις οποίες διαιρείται η Ελλάδα για λόγους διοικητικούς, αν και σε τρεις περιπτώσεις (στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και την Κρήτη) ταυτίζονται:
Η χώρα μας αποτελείται από ένα μεγάλο τμήμα στεριάς στο νότιο άκρο της Βαλκανικής Χερσονήσου και πολυάριθμα νησιά.
Το ηπειρωτικό τμήμα (το 80% της έκτασής της) ονομάζεται ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ τα νησιά (το υπόλοιπο 20%) είναι η λεγόμενη νησιωτική Ελλάδα.
Η χώρα μας διακρίνεται και σε εννέα ιστορικές περιοχές που ονομάζονται γεωγραφικά διαμερίσματα.
1 Τα έξι από αυτά συγκροτούν την ηπειρωτική Ελλάδα: Θράκη και Μακεδονία, Ήπειρος και Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησος.
* Στα ηπειρωτικά διαμερίσματα περιλαμβάνονται και μερικά νησιά που έχουν ισχυρούς δεσμούς με τη γειτονική στεριά (π.χ. Θάσος και Σαμοθράκη, Σποράδες και Εύβοια, νησιά Αργοσαρωνικού).
2 Τα υπόλοιπα τρία διαμερίσματα συγκροτούν τη νησιωτική Ελλάδα. Πρόκειται για τα Νησιά του Ιονίου Πελάγους, τα Νησιά του Αιγαίου Πελάγους και την Κρήτη.
Λόγω του πολύμορφου ανάγλυφου της χώρας μας (οροσειρές, βουνά, οροπέδια, πεδιάδες κλπ.) πολλές περιοχές βρίσκονται σε διαφορετικό υψόμετρο και παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στις βροχοπτώσεις και στη θερμοκρασία. Αυτό δε συμβάλλει μόνο στη μικρή ή μεγάλη ανάπτυξη των φυτών κάθε τόπου, αλλά καθορίζει και το είδος της βλάστησης που μπορεί να αναπτυχθεί.
Στην Ελλάδα διακρίνουμε πέντε ζώνες βλάστησης. Πατήστε στις εικόνες και δείτε σύντομες πληροφορίες για καθεμιά, καθώς και μερικά χαρακτηριστικά φυτά της:
Πατήστε στην εικόνα και γνωρίστε τα μεγαλύτερα ποτάμια της χώρας μας. Στο κουμπάκι των πληροφοριών μάλιστα κρύβεται κι ένας ενδιαφέρων πίνακας με τα αριθμητικά δεδομένα τους!
Πατήστε στην εικόνα και γνωρίστε τις μεγαλύτερες λίμνες της χώρας μας. Στο κουμπάκι των πληροφοριών μάλιστα κρύβεται κι ένας ενδιαφέρων πίνακας με τα αριθμητικά δεδομένα τους!
Η Ελλάδα έχει πολύπλοκο ανάγλυφο. Οι μεγάλες οροσειρές, τα οροπέδια, οι πεδιάδες, τα ποτάμια και τα υπόλοιπα γεωμορφολογικά στοιχεία διαμορφώνουν ειδικές τοπικές συνθήκες που επηρεάζουν το κλίμα πολλών περιοχών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η οροσειρά της Πίνδου, η οποία διασχίζει τη χώρα μας από βορειοδυτικά προς νοτιοανατολικά, χωρίζοντάς τη σε δυτική και ανατολική Ελλάδα.
Οι υγροί άνεμοι που έρχονται από το Ιόνιο Πέλαγος με μεγάλες ποσότητες υδρατμών προσκρούουν στην Πίνδο και ανεβαίνουν ψηλά, με αποτέλεσμα οι υδρατμοί να ψύχονται και να μετατρέπονται σε σταγόνες βροχής.
Έτσι στη δυτική Ελλάδα παρατηρούνται πολλές βροχοπτώσεις, σε αντίθεση με την ανατολική, όπου οι άνεμοι φτάνουν με λίγους υδρατμούς και δίνουν λιγότερες βροχές.
Η Πίνδος, επίσης, εμποδίζει τους ψυχρούς βορειοανατολικούς ανέμους να περάσουν δυτικά, προσφέροντας στη δυτική Ελλάδα ηπιότερους χειμώνες.
Πατήστε στην εικόνα και παρατηρήστε το φαινόμενο σε μια ενδιαφέρουσα προσομοίωση του Ψηφιακού Σχολείου:
