Η προστακτική

Μία από τις τρεις εγκλίσεις των ρημάτων

Η προστακτική φανερώνει προσταγή, παράκληση και παρεμφερείς έννοιες, όπως οδηγία, παρακίνηση ή συμβουλή.

Παραδείγματα:

• Τηλεφώνησέ του τώρα!
• Μίλα πιο σιγά, κοιμάται το μωρό.
• Προσθέστε το κακάο και ανακατέψτε.
• Έλα να φάμε παρέα!
• Φόρεσε το μπουφάν σου, κάνει κρύο.

Στο δεύτερο πρόσωπο

Η προστακτική έχει ξεχωριστό τύπο μόνο στο β΄ πρόσωπο, που είναι και το πιο συνηθισμένο: φύγε (εσύ), φύγετε (εσείς)

Όταν δε σχηματίζονται τύποι στο β΄ πρόσωπο, δανειζόμαστε τους αντίστοιχους τύπους της υποτακτικής: να ενοχλείς, να γράφεσαι, να αγαπιέσαι

Το ίδιο κάνουμε και όταν τη χρειαζόμαστε στα άλλα πρόσωπα:

• να φύγει (αυτός), να φύγουν (αυτές)
• ας λέει ό,τι θέλει, ας φάμε (εμείς)

Σε μερικές περιπτώσεις για το α΄ πρόσωπο του πληθυντικού δανειζόμαστε τον αντίστοιχο τύπο του ενεστώτα: Πάμε! Φεύγουμε!

Μορφές της προστακτικής

Η προστακτική διακρίνεται σε συνεχή και απλή. Όπως φανερώνει το όνομά της, συχνότερα χρησιμοποιείται η απλή προστακτική.

α) Η συνεχής προστακτική έχει την έννοια της συνέχειας, της διάρκειας ή της επανάληψης και σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα:

• γράφ-ω → γράφ-ε

β) Η απλή προστακτική φανερώνει αυτό που σημαίνει το ρήμα απλά ή στιγμιαία και σχηματίζεται από το αοριστικό θέμα:

• έ-⁠γραψ-α → γράψ-ε

Πιο σπάνια είναι η συντελεσμένη προστακτική (με τους αντίστοιχους τύπους της συντελεσμένης υποτακτικής): να έχεις διαβάσει μέχρι τις έξι, να έχεις ντυθεί μέχρι να γυρίσω

Οι τύποι της ενεργητικής φωνής

Οι καταλήξεις της απλής προστακτικής είναι ίδιες και στις δύο συζυγίες.

* Η διαφορά είναι ότι στη Β΄ συζυγία, που δεν έχει αοριστικό θέμα, οι καταλήξεις ξεκινούν με «ησ-».

Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

Συνεχής Προστακτική

Απλή Προστακτική

(ντύν-ω)
ντύνε
ντύνετε

(έ-ντυσ-α)
ντύσε
ντύστε

Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

Συνεχής Προστακτική

Απλή Προστακτική

(αγαπ-ώ)
αγάπα
αγαπάτε

(αγάπ-ησα)
αγάπησε
αγαπήστε

(ενοχλ-ώ)
να ενοχλείς
ενοχλείτε

(ενόχλ-ησα)
ενόχλησε
ενοχλήστε

Σε κάποια συχνόχρηστα ρήματα η συνεχής προστακτική μπορεί να έχει και την έννοια της απλής.  

(α΄ συζυγία)

• λέω → πες, λέγε
• προσέχω → πρόσεξε, πρόσεχε
• τρώω → φάε, τρώγε

(β΄ συζυγία)

• κοιτώ → κοίταξε, κοίτα
• κρατώ → κράτησε, κράτα
• μιλώ → μίλησε, μίλα
• περνώ → πέρασε, πέρνα
• προχωρώ → προχώρησε, προχώρα
• ρωτώ → ρώτησε, ρώτα
• σταματώ → σταμάτησε, σταμάτα

Οι τύποι της παθητικής φωνής

Στην απλή προστακτική υπάρχει μια ιδιομορφία. Ο ενικός αριθμός σχηματίζεται από την ενεργητική φωνή, ενώ ο πληθυντικός από την παθητική:

• έντυσα → ντύσου
• ντύθηκα → ντυθείτε

Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

Συνεχής Προστακτική

Απλή Προστακτική

(ντύν-ομαι)
να ντύνεσαι
να ντύνεστε

(ντύθ-ηκα)
ντύσου
ντύθείτε

Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

Συνεχής Προστακτική

Απλή Προστακτική

(αγαπ-ιέμαι)
να αγαπιέσαι
να αγαπιέστε

(αγαπ-ήθηκα)
αγαπήσου
αγαπηθείτε

(ενοχλ-ούμαι)
να ενοχλείσαι
να ενοχλείστε

(ενοχλ-ήθηκα)
ενοχλήσου
ενοχληθείτε

Άρνηση

Η προστακτική δεν έχει τύπους για την άρνηση, οπότε δανειζόμαστε τους αντίστοιχους της υποτακτικής:

• μη μιλάς, μην του μιλάς
• μην ντραπείς, μη με ντραπείς

Δεύτερος τόνος

Όταν οι προστακτικές ακολουθούνται από μονοσύλλαβες αντωνυμίες εμφανίζεται και ένας δεύτερος τόνος. Αυτό συμβαίνει:

Στις προπαροξύτονες: διάβασέ το, μίλησέ μου, κάλεσέ τον, πήγαινέ τους

Στις παροξύτονες που ακολουθούνται από δύο τέτοιες αντωνυμίες: στείλε μού το, δώσε τού το (αλλά: στείλ’ το μου, δώσ’ του το)

Περισσότερα για την προστακτική μπορείτε να δείτε στις αναρτήσεις που ακολουθούν:

1. Τα [ i ] της απλής προστακτικής (ορθογραφία)
2. Η προστακτική δεν παίρνει αύξηση!
3. Προστακτικές που χρειάζονται προσοχή
4. Φράσεις με αρχαιόμορφη προστακτική

Οι μορφές των ρημάτων ► Τα πρόσωπα των ρημάτων ► Οι φωνές των ρημάτων ► Οι συζυγίες των ρημάτων ► Οι εγκλίσεις των ρημάτων  1.  Η οριστική  2.  Η υποτακτική  3.  Η προστακτική ► Οι χρόνοι των ρημάτων

Αφιερώματα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους, Οδός Γραμματικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: mirror.co.uk, dandelionlearning.co.uk, MariosMazaris@facebook

Η προστακτική δεν παίρνει αύξηση!

Οι δισύλλαβοι τύποι του αορίστου παίρνουν σε κάποια πρόσωπα μια επιπλέον συλλαβή, την αύξηση:

• γράφω → έγραψα
• λαμβάνω → έλαβα

Αν τα ρήματα αυτά είναι σύνθετα με κάποια πρόθεση, η αύξηση (εφόσον είναι αναγκαία) μπαίνει και πάλι πριν το θέμα τους:

• υπο-γράφω → υπο -έγραψα → υπ-έγραψα
• ανα-λαμβάνω → ανα -έλαβα → αν-έλαβα

Στην περίπτωση αυτή οι προθέσεις μπορεί να χάσουν το τελικό τους φωνήεν για λόγους ευφωνίας.

Λίγη προσοχή

Η απλή προστακτική σχηματίζεται από το αοριστικό θέμα, το οποίο δεν περιλαμβάνει την αύξηση:

• έγραψα → γράψε
• έλαβα → λάβε

Στα σύνθετα ρήματα, ωστόσο, παρατηρούνται μερικές φορές λάθη. Κάποιοι φτιάχνουν την προστακτική από ολόκληρο τον αόριστο, μαζί με την αύξηση, αλλάζοντας απλώς τις καταλήξεις.

Αυτό δημιουργεί γλωσσικά... τερατάκια και καλό είναι να το αποφεύγουμε:

• υπ-έγραψα → υπέγραψε (!)
• αν-έλαβα → ανέλαβε (!)

Το σωστό, βέβαια, είναι να αφαιρούμε την αύξηση και να χρησιμοποιούμε μόνο το αοριστικό θέμα:

• υπ-έγραψα → υπό-γραψε
• αν-έλαβα → ανά-λαβε

Με την αφαίρεση της αύξησης, μάλιστα, οι προθέσεις επανακτούν το τελικό τους φωνήεν.

Ουπς! Κόκκινο τερατάκι!

Μικρός κατάλογος

Ορίστε μερικά ακόμη σύνθετα ρήματα με τη σωστή προστακτική τους:

• ανέβαλα → ανάβαλέ το
  (όχι ανέβαλε)
• ανέφερα → ανάφερέ το
  (όχι ανέφερε)
• αντέγραψα → αντίγραψέ το
  (όχι αντέγραψε)
• αντικατέστησα → αντικατάστησέ το
  (όχι αντικατέστησε)
• απέδειξα → απόδειξέ μου
  (όχι απέδειξε)
• επανέλαβα → επανάλαβέ το
  (όχι επανέλαβε)
• επέστρεψα → επίστρεψέ το
  (όχι επέστρεψε)
• επέτρεψα → επίτρεψέ μου
  (όχι επέτρεψε)
• παρήγγειλα → παράγγειλε
  (όχι παρήγγειλε)

Σε κάθε περίπτωση, αν η προστακτική μάς φαίνεται παράξενη, μπορούμε πάντα να δανειζόμαστε τον αντίστοιχο τύπο της υποτακτικής:

• επ-έμεινα → επί-μεινε στην άποψή σου (να επιμείνεις)

Και λίγη εξάσκηση

Ρήματα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, in.gr
ΕΙΚΟΝΕΣ: wordwall.net (Ιφιγένεια Σταμούλη), pentapostagma.gr

Φράσεις με αρχαιόμορφη προστακτική

Οι φράσεις με αρχαιόμορφη προστακτική αποτελούν «γλωσσικά απολιθώματα», είναι δηλαδή στερεότυπες ομάδες λέξεων (ή και μόνο μία λέξη) που κληρονομήσαμε από παλαιότερες περιόδους της γλώσσας μας.

Οι φράσεις αυτές εμπλουτίζουν τον λόγο μας, αλλά και υπενθυμίζουν τη μακραίωνη ιστορία των ελληνικών. Είναι σημαντικό να τις γνωρίζουμε, για να αποφεύγουμε και τυχόν λάθη.

Αρχαίες προστακτικές

αίρω
άρον άρον

άπτομαι
μη μου άπτου

βάζω
ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω

διαιρώ
διαίρει και βασίλευε

εγείρομαι
εγέρθητι (εσύ), εγέρθητε (εσείς)

είμαι
έσο έτοιμος — έστω

ελεώ
Κύριε, ελέησον

ζω
ζήτω

θέτω
θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου

λαμβάνω
μολών λαβέ

Άγαλμα του Σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα

πατάσσω, ακούω
πάταξον μεν, άκουσον δε

παύω
παύσατε πυρ

σώζω
σώσον, Κύριε

ταράζω
μη μου τους κύκλους τάραττε

φείδομαι
χρόνου φείδου

Και από αρχαία ρήματα

γιγνώσκω (= γνωρίζω)
γνώθι σαυτόν

γρηγορώ (= επαγρυπνώ)
φύλακες, γρηγορείτε

μιμνήσκομαι (= θυμάμαι)
μνήσθητί μου, Κύριε

ορώ (= βλέπω)
ιδού

ΡήματαΦράσεις και Παροιμίες

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΑ: poullis.com

Προστακτικές που χρειάζονται προσοχή

Απλή προστακτική

Η απλή προστακτική στην Α΄ συζυγία σχηματίζεται από το αοριστικό θέμα και τις καταλήξεις -ε, -τε:

• ντύνω / έντυσα
  ντύσε, ντύστε

Μερικά ρήματα, ωστόσο, παρουσιάζουν κάποιες ιδιομορφίες και χρειάζονται προσοχή.

Αλλαγή αοριστικού θέματος:

• παίρνω / πήρα
  πάρε, πάρτε
• τρώω / έφαγα
  φάε, φάτε
• πάω / πήγα
  πήγαινε (πάνε), πηγαίν(ε)τε (πάτε)

Καταλήξεις -ες, -είτε (-έστε):

• βλέπω / είδα
  δες, δείτε (δέστε)
• βρίσκω / βρήκα
  βρες, βρείτε (βρέστε)
• λέω / είπα
  πες, πείτε (πέστε)
• πίνω / ήπια
  πιες, πιείτε (πιέστε)
• μπαίνω / μπήκα
  μπες (έμπα), μπείτε (μπέστε)
• βγαίνω / βγήκα
  βγες (έβγα), βγείτε (βγέστε)

Καταλήξεις -α, -είτε:

• ανεβαίνω / ανέβηκα
  ανέβα, ανεβείτε
• κατεβαίνω / κατέβηκα
  κατέβα, κατεβείτε

Κατάληξη -α, -άστε:

• σωπαίνω / σώπασα
  σώπα, σωπάστε

Και με συγκεκομμένους τύπους:

• ακούω / άκουσα
  άκουσε (άκου), ακούστε
• αρπάζω / άρπαξα
  άρπαξε (άρπα), αρπάξτε
• αφήνω / άφησα
  άφησε (άσε), αφήστε (άστε)

— Άστε με ήσυχη!

Παθητική φωνή

Στην παθητική φωνή οι καταλήξεις είναι -ου και -είτε:

• ντύνομαι / ντύθηκα
  ντύσου, ντυθείτε

Εδώ τα ρήματα με ιδιομορφίες είναι λιγότερα.

Καταλήξεις -ε, -(ε)τε:

• γίνομαι / έγινα
  γίνε, γίνετε
• κάθομαι / κάθισα (έκατσα)
  κάθισε, καθίστε (κάτσε, κάτσετε)

Κατάληξη -α, -άτε:

• έρχομαι / ήρθα
  έλα, ελάτε

Με συγκεκομμένο τύπο:

• σηκώνομαι / σηκώθηκα
  σήκω, σηκωθείτε

— Έλα, σήκω!

Συνεχής προστακτική

Η συνεχής προστακτική στην Α΄ συζυγία σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα και τις καταλήξεις -ε, -ετε:

• ντύνω → ντύνε, ντύνετε

Κι εδώ υπάρχουν ρήματα με ιδιομορφίες που χρειάζονται προσοχή.

Καταλήξεις -α, -άτε:

• τρέχω → τρέχα, τρεχάτε
• φεύγω → φεύγα, φευγάτε

Συνηρημένα ρήματα:

• ακούω → άκου(γε), ακούτε
• καίω → καίγε, καίγετε
• κλαίω → κλαίγε, κλαίτε
• λέω → λέγε, λέγετε
• σκάω → σκάε, σκάτε
• σπάω → σπάε, σπάτε
• τρώω → τρώγε, τρώ(γε)τε
• φταίω → φταίτε
• φυλάω → φύλαγε, φυλά(γε)τε

Ρήματα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Οδός Γραμματικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: aconsciousrethink.com, spinavita.co.uk, philosophy.online@facebook

Pim Pam Pom

Μουσική: Pickel Nickel Orchestra
Δίσκος: Pim Pam Pom (1974)

Ορχηστρικά

Tattoo

Μια όμορφη ορχηστρική διασκευή του ομότιτλου τραγουδιού που ερμηνεύει η Σουηδή τραγουδίστρια Loreen.

Το τραγούδι εκπροσώπησε τη χώρα στον Διαγωνισμό της Eurovision το 2023, κερδίζοντας μάλιστα την πρώτη θέση.

Διασκευή: Vidar Arvidsson
Κυκλοφορία: 2023

Ορχηστρικά

Οι δήμοι της Ελλάδας

Οι δήμοι της Ελλάδας είναι 332 και αποτελούν βαθμίδα της δημόσιας διοίκησης.

❮ ❯

Οι περισσότεροι βρίσκονται στις Περιφέρειες Αττικής (66), Κεντρικής Μακεδονίας (38) και Νοτίου Αιγαίου (34).

Οι λιγότεροι βρίσκονται στις Περιφέρειες Ιονίων Νήσων (11), Βορείου Αιγαίου (11) και Δυτικής Μακεδονίας (13).

Σε αντίθεση με τις περιφέρειες, οι δήμοι επιλύουν ζητήματα τοπικής εμβέλειας. Για παράδειγμα, φροντίζουν για

• την καθαριότητα των κοινόχρηστων χώρων·
• τη συντήρηση των σχολικών κτιρίων·
• την επισκευή του οδικού δικτύου σε μια γειτονιά·
• τη δεντροφύτευση σε μια πλατεία·
• την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών κ.ο.κ.

Για την καλύτερη λειτουργία τους:

α) Υποδιαιρούνται σε μία ή περισσότερες δημοτικές ενότητες, ενώ και αυτές μπορεί να υποδιαιρούνται σε μία ή περισσότερες δημοτικές κοινότητες.

β) Έχουν μία διοικητική έδρα, δηλαδή μια πόλη (ή έναν οικισμό) όπου βρίσκονται συγκεντρωμένες οι κεντρικές υπηρεσίες τους.

Ο Δήμος Διονύσου έχει έδρα τον Άγιο Στέφανο

Μερικοί δήμοι έχουν και μια ιστορική έδρα, προκειμένου να τιμήσουν έναν οικισμό τους που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αρχαία ή νεότερη ιστορία ή αποτελεί σύμβολο του τοπικού πολιτισμού, του αρχιτεκτονικού κάλλους της περιοχής κ.ο.κ.

Ο δήμος Άργους–Μυκηνών έχει έδρα το Άργος και ιστορική έδρα τις Μυκήνες

Διοίκηση

Οι δήμοι αποτελούν το πρώτο επίπεδο διοίκησης της χώρας μας, βρίσκονται δηλαδή κάτω από τις περιφέρειες.

Τα όργανά τους (ο/η δήμαρχος και το δημοτικό συμβούλιο) εκλέγονται από τους πολίτες κάθε πέντε χρόνια στις λεγόμενες δημοτικές εκλογές.

* Οι δημοτικές εκλογές διεξάγονται μαζί με τις περιφερειακές.

Επιλέξτε τις περιφέρειες που σας ενδιαφέρουν και δείτε σύντομες πληροφορίες για τους δήμους που τις απαρτίζουν:

► Η διοικητική διαίρεση της Ελλάδας ► Οι αποκεντρωμένες διοικήσεις της Ελλάδας ► Οι περιφέρειες της Ελλάδας ► Οι περιφερειακές ενότητες της Ελλάδας ► Οι δήμοι της Ελλάδας  1.  Ανατολική Μακεδονία – Θράκη  2.  Κεντρική Μακεδονία  3.  Δυτική Μακεδονία  4.  Ήπειρος  5.  Θεσσαλία  6.  Στερεά Ελλάδα  7.  Ιόνια Νησιά  8.  Δυτική Ελλάδα  9.  Πελοπόννησος 10. Αττική 11. Βόρειο Αιγαίο 12. Νότιο Αιγαίο 13. Κρήτη

ΑφιερώματαΕλλάδα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Υπουργείο Εσωτερικών, el.wikipedia.org, Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης
ΕΙΚΟΝΕΣ: podilato98.blogspot.com (1-3), aftodioikisi.gr (4)