Ουσιαστικά με αρχαιόμορφη γενική

Τα περισσότερα είναι θηλυκά, ενώ ειδική κατηγορία αποτελούν τα ονόματα δρόμων και πλατειών.

Αρσενικά

ο αέρας (του αέρα)
κενά αέρος, πύραυλος αέρος αέρος, πύραυλος εδάφους αέρος, σαλάμι αέρος

ο άκμονας (του άκμονα)
βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος

ο ήλιος (του ήλιου)
ανατολή / δύση του ηλίου, γυαλιά ηλίου, έκλειψη ηλίου, είναι ηλίου φαεινότερον

Γυαλιά ηλίου

ο θώρακας (του θώρακα)
ακτινογραφία θώρακος, κέντρο νοσημάτων θώρακος

ο καίσαρας (του καίσαρα)
τα του καίσαρος τω καίσαρι

ο κόκκυγας (του κόκκυγα)
κύστη κόκκυγος

ο λιμένας (του λιμένα)
Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς

ο μήνας (του μήνα)
αρχές / μέσα / τέλη του μηνός, διάρκεια ενός μηνός, προ μηνός

ο νυμφώνας (του νυμφώνα)
έμεινε εκτός νυμφώνος

ο όνυχας (του όνυχα)
εξ όνυχος τον λέοντα

ο πατέρας (του πατέρα)
αγνώστου πατρός, όνομα πατρός

ο σπλήνας (του σπλήνα)
ρήξη σπληνός

ο σωτήρας (του σωτήρα)
η Μεταμόρφωση του Σωτήρος, σήμερα είναι του Σωτήρος

ο χάρτης (του χάρτη)
ασκήσεις επί χάρτου

Θηλυκά

η άδεια (της άδειας)
αριθμός αδείας, επίδομα αδείας

η αίτηση (της αίτησης)
έντυπο αιτήσεως

η ακρίβεια (της ακρίβειας)
ασκήσεις ακριβείας, βολή ακριβείας, επέμβαση ακριβείας, ζυγαριά ακριβείας, μεζούρα ακριβείας, μέτρηση ακριβείας, ρίψη ακριβείας, ρολόι ακριβείας

Ασκήσεις ακριβείας

η άλεση (της άλεσης)
ψωμί ολικής αλέσεως

η αλήθεια (της αλήθειας)
λόγος αληθείας

η άμαξα (της άμαξας)
του είπε / του έσυρε / του έψαλε τα εξ αμάξης, ο τελευταίος τροχός της αμάξης

η αμέλεια (της αμέλειας)
έγκλημα / φόνος εξ αμελείας

η ανακαίνιση (της ανακαίνισης)
κλειστόν λόγω ανακαινίσεως

η ανάπαυση (της ανάπαυσης)
ημέρα αναπαύσεως, τόπος αναπαύσεως

η ανάφλεξη (της ανάφλεξης)
σημείο αναφλέξεως, σύστημα αναφλέξεως

η απόδειξη (της απόδειξης)
αθώος μέχρι αποδείξεως του εναντίου

η απόσταση (της απόστασης)
τον γνωρίζω μόνο εξ αποστάσεως

η αρέσκεια (της αρέσκειας)
δεν είναι της αρεσκείας μου

η ασθένεια (της ασθένειας)
βιβλιάριο ασθενείας, απουσιάζει λόγω ασθενείας

η ασφάλεια (της ασφάλειας)
αερόσακος ασφαλείας, αίσθημα ασφαλείας, απόσταση ασφαλείας, αρχές ασφαλείας, βαθμός ασφαλείας, βαλβίδα ασφαλείας, διαφορά ασφαλείας, Διεύθυνση Ασφαλείας, δικλίδα ασφαλείας, δίχτυ ασφαλείας, δυνάμεις ασφαλείας, ζώνη ασφαλείας, κανόνες ασφαλείας, καπάκι ασφαλείας, καρφίτσα ασφαλείας, κλειδαριά ασφαλείας, λόγοι ασφαλείας, λουκέτο ασφαλείας, μέτρα ασφαλείας, νησίδα ασφαλείας, όριο ασφαλείας, Παράρτημα Ασφαλείας, πόρτα ασφαλείας, προδιαγραφές ασφαλείας, προσωπικό ασφαλείας, σπίρτα ασφαλείας, στηθαίο ασφαλείας, Συμβούλιο Ασφαλείας, συνθήκες ασφαλείας, σύστημα ασφαλείας, σώματα ασφαλείας, Τάγματα Ασφαλείας, Τμήμα Ασφαλείας, υπεύθυνος ασφαλείας, υπηρεσία ασφαλείας, θέμα υψίστης ασφαλείας, φυλακές υψίστης ασφαλείας, φωτισμός ασφαλείας

Κλειδαριά ασφαλείας

η βοήθεια (της βοήθειας)
δίνω χείρα βοηθείας, χέρι βοηθείας, χρήζω βοηθείας

η διάνοια (της διάνοιας)
να μην προτρέχει η γλώσσα της διανοίας

η διάρκεια (της διάρκειας)
άδεια διαρκείας, αναταραχή διαρκείας, βία διαρκείας, γυάλισμα διαρκείας, διακοπές διαρκείας, δράμα διαρκείας, εισιτήριο διαρκείας, κρίση διαρκείας, στιλό διαρκείας, σχέση διαρκείας, φλερτ διαρκείας

η διασταύρωση (της διασταύρωσης)
φώτα διασταυρώσεως

η διάταξη (της διάταξης)
δυνάμει της διατάξεως του άρθρου 22

η δύναμη (της δύναμης)
επίδειξη δυνάμεως

η εμφάνιση (της εμφάνισης)
σειρά εμφανίσεως

η επικράτεια (της επικράτειας)
βουλευτής επικρατείας, Συμβούλιο της Επικρατείας, ψηφοδέλτιο επικρατείας

η έριδα (της έριδας)
το μήλον της έριδος

η ευγένεια (της ευγένειας)
πληθυντικός ευγενείας, τίτλος ευγενείας

η ζάχαρη (της ζάχαρης)
βιομηχανία ζαχάρεως, εργοστάσιο ζαχάρεως

η θάλασσα (της θάλασσας)
άμμος θαλάσσης, γυαλιά θαλάσσης, διά θαλάσσης, μάσκα θαλάσσης, μέσω θαλάσσης, μηχανή θαλάσσης, πετσέτα θαλάσσης, σκάφος ανοιχτής θαλάσσης, στρώμα θαλάσσης

η θέληση (της θέλησης)
η δύναμη της θελήσεως, άνθρωπος / επίσκεψη / χειρονομία καλής θελήσεως

η Θέμιδα (της Θέμιδας)
οι λειτουργοί της Θέμιδος, ο Ναός της Θέμιδος

η θέση (της θέσης)
φώτα θέσεως

η θύελλα (της θύελλας)
δελτίο θυέλλης, λάμπα θυέλλης, φανός θυέλλης

η ίδρυση (της ίδρυσης)
έτος ιδρύσεως

η καθοσίωση (της καθοσίωσης)
έγκλημα καθοσιώσεως

η καταδίωξη (της καταδίωξης)
μανία καταδιώξεως, σύνδρομο καταδιώξεως

η κατανάλωση (της κατανάλωσης)
προϊόντα ευρείας καταναλώσεως, φόρος καταναλώσεως

η καύση (της καύσης)
ενέργεια καύσεως

η κίνηση (της κίνησης)
Γραφείο Κινήσεως, έξοδα κινήσεως

η κόλαση (της κόλασης)
πέτρα της κολάσεως, οι πύλες της κολάσεως

η κόπωση (της κόπωσης)
τεστ κοπώσεως

η κρίση (της κρίσης)
ερώτηση κρίσεως, η ημέρα / η ώρα της Κρίσεως, προτάσεις κρίσεως

η κρούση (της κρούσης)
δυνάμεις κρούσεως, μονάδες κρούσεως

η κτίση (της κτίσης)
από κτίσεως κόσμου

η κυβέρνηση (της κυβέρνησης)
επί κυβερνήσεως Καραμανλή, η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως

η λήξη (της λήξης)
ημερομηνία λήξεως

η μάθηση (της μάθησης)
είναι ανεπίδεκτος μαθήσεως, επανάληψις μήτηρ πάσης μαθήσεως

η μετάνοια (της μετάνοιας)
δάκρυα μετανοίας, δήλωση μετανοίας

η μέτρηση (της μέτρησης)
διαίρεση μετρήσεως

η μητέρα (της μητέρας)
όνομα μητρός

η μόλυνση (της μόλυνσης)
εστία μολύνσεως, πηγή μολύνσεως

η νύχτα (της νύχτας)
δοχείο νυκτός, εν τω μέσω της νυκτός, κρέμα νυκτός, όνειρο θερινής νυκτός, φωτάκι νυκτός

Φωτάκι νυκτός

η οικογένεια (της οικογένειας)
αυτός είναι της οικογενείας

η όρεξη (της όρεξης)
περί ορέξεως κολοκυθόπιτα, περί ορέξεως ουδείς λόγος

η όψη (της όψης)
εκ πρώτης όψεως, τον γνωρίζω εξ όψεως, λογαριασμός όψεως

η παράσταση (της παράστασης)
έξοδα παραστάσεως

η πατρίδα (της πατρίδας)
υπέρ πίστεως και πατρίδος

η πέδηση (της πέδησης)
φώτα πεδήσεως

η πήξη (της πήξης)
θερμοκρασία πήξεως, σημείο πήξεως

η πίστη (της πίστης)
το Σύμβολο της Πίστεως, Τράπεζα Πίστεως, πήγε υπέρ πίστεως, υπέρ πίστεως και πατρίδος

η πόλη (της πόλης)
Αστυνομία Πόλεως, εκτός πόλεως, σχέδιο πόλεως

η πολυτέλεια (της πολυτέλειας)
αντικείμενα πολυτελείας, αυτοκίνητο πολυτελείας, βίλα πολυτελείας, είδη πολυτελείας, κατηγορία πολυτελείας, ξενοδοχείο πολυτελείας, προϊόντα πολυτελείας, φόρος πολυτελείας, χαρτί πολυτελείας, ψωμί πολυτελείας

η πρόθεση (της πρόθεσης)
τον χτύπησε εκ προθέσεως

η προίκα (της προίκας)
είδη προικός

η πρόνοια (της πρόνοιας)
Ταμείο Προνοίας

η πτώση (της πτώσης)
μέχρι τελικής πτώσεως

η πυράκτωση (της πυράκτωσης)
λαμπτήρας πυρακτώσεως

η σίκαλη (της σίκαλης)
φρυγανιές σικάλεως, ψωμί σικάλεως

Ψωμί σικάλεως

η στήριξη (της στήριξης)
σημείο στηρίξεως

η σύμπλεξη (της σύμπλεξης)
θέση συμπλέξεως

η συνείδηση (της συνείδησης)
απώλεια συνειδήσεως, κρίση συνειδήσεως, τύψεις συνειδήσεως

η τάξη (της τάξης)
είναι ηθοποιός πρώτης τάξεως

η τήξη (της τήξης)
σημείο τήξεως

η τράπεζα (της τράπεζας)
βιβλιάριο τραπέζης, μέσω τραπέζης, Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης, συζήτηση στρογγυλής τραπέζης

η τριάδα (της τριάδας)
σήμερα είναι της Αγίας Τριάδος

η υπόσταση (της υπόστασης)
οι διαδόσεις αυτές στερούνται υποστάσεως

η φύση (της φύσης)
θέματα γενικής φύσεως, εκ φύσεως, πάσης φύσεως, υποχρεώσεις κοινωνικής / οικογενειακής φύσεως

η χρήση (της χρήσης)
οδηγίες χρήσεως, προϊόντα μίας χρήσεως

η ωφέλεια (της ωφέλειας)
έργα κοινής ωφελείας

Ουδέτερα

το γάλα (του γάλατος)
αρνάκι / γουρουνάκι / μοσχαράκι γάλακτος, βιομηχανία γάλακτος, κρέμα γάλακτος, σοκολάτα γάλακτος

το μέλι (του μελιού)
μήνας του μέλιτος, ταξίδι του μέλιτος

Ταξίδι του μέλιτος

το ταξίδι (του ταξιδιού, των ταξιδιών)
σάκος ταξιδίου, γραφείο ταξιδίων

Ειδική κατηγορία

ο Ερμής (του Ερμή)
οδός Ερμού

Με παρόμοιο τρόπο πήραν το όνομά τους οι οδοί Ακροπόλεως, Ελπίδος, Ιπποκράτους, Φωκίδος κ.ά.

η Κηφισιά (της Κηφισιάς)
λεωφόρος Κηφισίας

Με παρόμοιο τρόπο πήραν το όνομά τους οι λεωφόροι Θησέως, Μαραθώνος, Ποσειδώνος κ.ά.

η ομόνοια (της ομόνοιας)
Πλατεία Ομονοίας

Με παρόμοιο τρόπο πήραν το όνομά τους οι πλατείες Αριστοτέλους, Βικτωρίας, Εθνικής Αντιστάσεως κ.ά.

Πλατεία Αριστοτέλους

Φράσεις με αρχαιόμορφη γενική 1. Ουσιαστικά με αρχαιόμορφη γενική 2. Επίθετα με αρχαιόμορφη γενική

ΕΙΚΟΝΕΣ: cnet.com, youtube@kozman68, blog.vrisko.gr, alphafreepress.gr, pearlandbear.com, onmed.gr, gamos-portal.gr, reader.gr

Επίθετα με αρχαιόμορφη γενική

Τα επίθετα με αρχαιόμορφη γενική συνηθίζονται σε λόγο με επίσημο ύφος ή σε κάποιες καθιερωμένες φράσεις.

Οι τύποι των προπαροξύτονων τονίζονται στην παραλήγουσα, ενώ άλλα έχουν κάποια παλαιότερη κατάληξη.

Μετακίνηση τόνου

άγριος -α -ο (των άγριων)
καταφύγιο αγρίων ζώων

ανθρώπινος -η -ο (των ανθρώπινων)
καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

αόριστος -η -ο (του αόριστου)
σύμβαση αορίστου χρόνου

διάφοροι -ες -α (των διάφορων)
η επίλυση διαφόρων προβλημάτων

δημόσιος -α -ο (του δημόσιου, των δημόσιων)
Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, οργανισμός δημοσίου δικαίου, Υπουργείο Δημοσίων Έργων, των δημοσίων υπαλλήλων

εμφύλιος -α -ο (του εμφύλιου)
η λήξη του εμφυλίου πολέμου

ένοπλος -η -ο (των ένοπλων)
η προσφορά των Ενόπλων Δυνάμεων

μέτριος -α -ο (του μέτριου)
άτομο μετρίου αναστήματος

παγκόσμιος -α -ο (του παγκόσμιου)
του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

πλάγιος -α -ο (της πλάγιας)
διά της πλαγίας οδού

συμπεριλαμβανόμενος -η -ο (της συμπεριλαμβανόμενης)
συμπεριλαμβανομένης της αδερφής του

τεράστιος -α -ο (των τεράστιων)
σκάνδαλο τεραστίων διαστάσεων

ύψιστος -η -ο (της ύψιστης)
φυλακές υψίστης ασφαλείας, θέμα υψίστης σημασίας

χείριστος -η -ο (του χείριστου)
άνθρωπος χειρίστου είδους

χρόνιος -α -ο (των χρόνιων)
θεραπευτήριο χρονίων παθήσεων

Διαφορετική κατάληξη

αδρός -ή -ό (της αδρής)
έναντι αδράς αμοιβής

ακαθόριστος -η -ο (της ακαθόριστης)
είναι ακαθορίστου ηλικίας

βαθύς -ιά -ύ (των βαθιών)
εκ βαθέων

Επίθετα με αρχαιόμορφο θηλυκό

Φράσεις με αρχαιόμορφη γενική 1. Ουσιαστικά με αρχαιόμορφη γενική 2. Επίθετα με αρχαιόμορφη γενική

Επίθετα

ΕΙΚΟΝΕΣ: evros24.gr, paramythia-online.gr

Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο

Όμορφα και ανισοσύλλαβα

Αυτά τα ουσιαστικά, όπως όλα τα ανισοσύλλαβα ουδέτερα, έχουν δύο θέματα:

Το ένα σχηματίζει τις όμοιες πτώσεις του ενικού: τρέξιμ-ο

Το άλλο σχηματίζει τη γενική του ενικού και όλες τις πτώσεις του πληθυντικού: τρεξίματ-ος, τρεξίματ-α, τρεξιμάτ-ων

Τρέξιμο

Στη γενική του πληθυντικού, η οποία δεν είναι ιδιαιτέρως εύχρηστη, ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

τρέξιμο
τρεξίματος
τρέξιμο

τα
των
τα

τρεξίματα
τρεξιμάτων
τρεξίματα

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:

• βάψιμο, βήξιμο, βράσιμο
• γδάρσιμο, γράψιμο
• δέσιμο, διώξιμο, δόσιμο
• κάψιμο, κλάψιμο, κλείσιμο
• λιώσιμο, λούσιμο, λύσιμο
• νοιάξιμο, ντύσιμο
• παίξιμο, πλέξιμο, πλύσιμο, πρήξιμο
• ράψιμο
• σβήσιμο, σπρώξιμο, στρώσιμο
• τρίξιμο, τρίψιμο, τσούξιμο
• φέρσιμο, φταίξιμο, φτιάξιμο
• χτίσιμο, ψήσιμο

Ψήσιμο

Παρατήρηση

Κατά την κλίση αυτών των ουσιαστικών ο τόνος μετακινείται και αλλού: στη γενική του ενικού και στις όμοιες πτώσεις του πληθυντικού.

Αυτό όμως είναι αναμενόμενο, εφόσον οι συλλαβές πριν την προπαραλήγουσα δεν τονίζονται ποτέ:

• το γράψιμο → του γράψιματος γραψίματος
• το γράψιμο → τα γράψιματα γραψίματα

Γράψιμο

Και λίγη ορθογραφία

Αυτά τα ουδέτερα παράγονται από ρήματα της πρώτης συζυγίας (-⁠ω), και συγκεκριμένα από το θέμα του αορίστου τους.

Αυτό, βέβαια, μας βοηθά και στην ορθογραφία:

• έπεσα → πέσιμο
• έφταιξα → φταίξιμο
• έβηξα → βήξιμο
• έσκισα → σκίσιμο
• έσκυψα → σκύψιμο
• έκλεισα → κλείσιμο
• έστρωσα → στρώσιμο

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΠΗΓH: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού
ΕΙΚΟΝΕΣ: momjunction.com, vocal.media, fajnegotowanie.pl

Τα ουδέτερα σε -υ

Λίγα και καλά!

Τρία από αυτά τα ουσιαστικά κλίνονται όπως τα ουδέτερα σε -ι (π.χ. χέρι), αλλά χρειάζονται λίγη προσοχή στην ορθογραφία.

1 Το βράδυ κρατάει το ύψιλον μόνο στις όμοιες πτώσεις του ενικού (ονομαστική, αιτιατική):

• το βράδυ, του βραδιού — τα βράδια, των βραδιών

2 Το δίχτυ και το στάχυ διατηρούν το ύψιλον σε όλες τις πτώσεις:

• το δίχτυ, του διχτυού — τα δίχτυα, των διχτυών
• το στάχυ, του σταχυού — τα στάχυα, των σταχυών

Δίχτυα

Τα υπόλοιπα μας έρχονται από τα αρχαία ελληνικά και κλίνονται με διάφορους τρόπους.

3 Το δάκρυ (μαζί με το ψευτοδάκρυ) διατηρεί το ύψιλον σε όλες τις πτώσεις:

• το δάκρυ, του δακρύου ή δάκρυου
• τα δάκρυα, των δακρύων

4 Το δόρυ κλίνεται όπως το ύδωρ. Στη γενική του πληθυντικού μετακινεί τον τόνο μία θέση:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

δόρυ
δόρατος
δόρυ

τα
των
τα

δόρατα
δοράτων
δόρατα

5 Το οξύ (μαζί με το αμινοξύ) θέλει όμικρον στη γενική του ενικού αριθμού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

οξύ
οξέος
οξύ

τα
των
τα

οξέα
οξέων
οξέα

6 Το άστυ και το θήλυ τα συναντούμε πλέον σπάνια στον λόγο μας:

• το άστυ, του άστεως — τα άστη, των άστεων
• το θήλυ, του θήλεος — τα θήλεα, των θηλέων

Εξάσκηση

Πατήστε στην εικόνα και ελέγξτε τις γνώσεις σας:

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: actimon.blogspot.com, TaStaxuaTouParnassou@facebook
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: inschool.gr

Τα ουδέτερα σε -ος

Ήτα στον πληθυντικό!

Δάσος

Τα περισσότερα ουδέτερα σε -ος είναι παροξύτονα. Όλα, όμως, στη γενική του πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα.

Μερικά δεν έχουν πληθυντικό, αλλά ακόμη και όταν έχουν, η γενική πτώση μπορεί να είναι δύσχρηστη ή να μη σχηματίζεται καν.

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

δάσος
δάσους
δάσος

τα
των
τα

δάση
δασών
δάση

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:

• άγχος, αίσχος, άλσος, Άργος
• βάθος, βάρος, βέλος, βρέφος
• γένος, δέος
• έθνος, είδος, έλος, έτος
• θάρρος, θέρος, θράσος
• κέρδος, κήτος, κράνος, κράτος
• λάθος, Λάος, λίπος
• μάκρος, μέλος, μέρος, μήκος
• πάθος, πάχος, πλάτος, πλήθος
• σκάφος, σκεύος, σμήνος, στήθος
• τείχος, τέλος, τεύχος
• ψεύδος, ψύχος

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:

• αερο-σκάφος, πευκο-δάσος
• υπερ-κέρδος, ψευδο-κράτος

Τα λίγα προπαροξύτονα

Στα προπαροξύτονα ο τόνος κατεβαίνει μία θέση στη γενική του ενικού αριθμού και στον πληθυντικό.

Στη γενική του πληθυντικού, ωστόσο, ακολουθείται ο γενικός κανόνας και τονίζονται στη λήγουσα:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

έδαφος
εδάφους
έδαφος

τα
των
τα

εδάφη
εδαφών
εδάφη

Έτσι κλίνονται τα ουδέτερα:

• ελατόδασος, έλεος
• κέλυφος, μέγεθος
• όνειδος, όφελος
• πέλαγος, στέλεχος, τέμενος

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:

• αρχι-πέλαγος
• υπ-έδαφος

Δεύτερος πληθυντικός

Το θάρρος, το σκέλος και το στήθος σχηματίζουν και έναν δεύτερο, πιο λαϊκό τύπο στον πληθυντικό:

• τα θάρρη – τα θάρρητα
• τα σκέλη – τα σκέλια
• τα στήθη – τα στήθια

Το πάχος, μάλιστα, σχηματίζει δύο τέτοιους τύπους:

• τα πάχη – τα πάχια – τα πάχητα

Ειδικές περιπτώσεις

α) Το άνθος, το όρος και το χείλος σχηματίζουν τη γενική του πληθυντικού με την κατάληξη «-έων»:

• τα άνθη → των ανθέων
  (αλλά: ο ανθός → των ανθών)
• τα όρη → των ορέων
  (αλλά: ο ορός → των ορών)
• τα χείλη → των χειλέων
  (αλλά: το χείλι → των χειλιών)

β) Το πέλαγος σχηματίζει και τον τύπο πέλαγο:

• το πέλαγο, του πελάγου ή πέλαγου
• τα πέλαγα, των πελάγων

γ) Τα στίφη (των εχθρών) και τα Τέμπη έχουν μόνο πληθυντικό αριθμό.

Η Κοιλάδα των Τεμπών

δ) Τα οξύτονα σε -ος είναι ελάχιστα. Το βιος (= περιουσία) είναι άκλιτο, ενώ το γεγονός κλίνεται όπως τα ουδέτερα σε -ως:

• το γεγονός, του γεγονότος
• τα γεγονότα, των γεγονότων

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: esseskincare.se, opentvgr@youtube, lagonika.gr, gotempi.gr

Τα ουδέτερα σε -ως

Λίγα και καλά!

Φως

Αυτά τα όμορφα ουσιαστικά, όπως όλα τα ανισοσύλλαβα ουδέτερα, έχουν δύο θέματα:

Το ένα σχηματίζει τις όμοιες πτώσεις του ενικού: καθεστ-ώς

Το άλλο σχηματίζει τη γενική του ενικού και όλες τις πτώσεις του πληθυντικού: καθεστώτ-ος, καθεστώτ-α, καθεστώτ-ων

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

καθεστώς
καθεστώτος
καθεστώς

τα
των
τα

καθεστώτα
καθεστώτων
καθεστώτα

Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

1 Το γεγονός, παρόλο που δεν έχει ωμέγα στην κατάληξη:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

γεγονός
γεγονότος
γεγονός

τα
των
τα

γεγονότα
γεγονότων
γεγονότα

2 Οι λέξεις που έχουν ως δεύτερο συνθετικό το φως. Συνήθως τις συναντούμε μόνο στον ενικό αριθμό:

• το ημίφως, του ημίφωτος
• το λυκόφως, του λυκόφωτος
• το σεληνόφως, του σεληνόφωτος

Λυκόφως

Ειδική περίπτωση

Το φως σε κάποιες πτώσεις είναι μονοσύλλαβο, άρα άτονο. Επίσης, θέλει προσοχή στη γενική του ενικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

φως
φωτός
φως

τα
των
τα

φώτα
φώτων
φώτα

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: physiquiz.gr, fortsalefkada.gr

Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες

Μπόλικα και ανισοσύλλαβα

Μπακάλης

Αυτά τα ουσιαστικά, όπως όλα τα ανισοσύλλαβα αρσενικά, έχουν δύο θέματα:

Ένα για τις πτώσεις του ενικού αριθμού: μπακάλ-ης, μπακάλ-η

Και ένα για τις πτώσεις του πληθυντικού: μπακάληδ-ες, μπακάληδ-ων

Σχεδόν όλα είναι οξύτονα ή παροξύτονα:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

μπακάλης
μπακάλη
μπακάλη

οι
των
τους

μπακάληδες
μπακάληδων
μπακάληδες

Έτσι κλίνονται τα αρσενικά:

• ακαμάτης, ατζαμής, ατζέντης
• γιάπης, γιωταχής, γκιαούρης, γόης
• δερβίσης, εργένης, ιμάμης
• καουμπόης, κουτσομπόλης, κύρης
• μανάβης, μπεκρής, μπέμπης
• νταής, ντελάλης, ξεκούτης
• πεντοζάλης, πεταλωτής
• ρεζίλης, σεΐχης, σερίφης
• τσιφούτης, τσοπάνης
• φασουλής, φαφούτης
• χαλίφης, χασάπης, χασομέρης  

Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

α) Τα αρσενικά που λήγουν σε:

• -άρης (βαρκάρης, τριαντάρης)
• -έρης (νταλικέρης, τιμονιέρης)
• -ίρης (βεζίρης, μουσαφίρης)
• -λής (μουστακαλής)
• -ούλης (αδελφούλης, παππούλης)
• -τζής (καφετζής, χιμπατζής)

β) Πολλά κύρια ονόματα. Τα περισσότερα τα συναντούμε και στον πληθυντικό αριθμό:

• Αντώνης, Βαγγέλης, Βασίλης
• Γενάρης, Γιάννης, Δημήτρης
• Ηρακλής, Θανάσης, Ιορδάνης
• Καραγκιόζης, Κωστής, Λευτέρης
• Μιχάλης, Παναγιώτης, Περικλής
• Σωτήρης, Φώτης, Ωνάσης

γ) Το αρσενικό των επιθέτων σε -ης, -α, -ικο και -ής, -ού, -ίδικο:

• ζαβολιάρης, τεμπέλης
• γκαφατζής, πλακατζής

Μπέμπης

Τα λίγα προπαροξύτονα

Ο κοτζάμπασης και ο φούρναρης στον πληθυντικό κατεβάζουν τον τόνο μία θέση, εφόσον ποτέ δεν μπαίνει τόνος πριν την προπαραλήγουσα:

• κοτζάμπασης → κοτζαμπάσηδες
• φούρναρης → φουρνάρηδες

Δεύτερος πληθυντικός

Μερικά από αυτά τα αρσενικά παρουσιάζουν στον πληθυντικό και πιο λαϊκούς τύπους με τις καταλήξεις -αίοι, -αίων, -αίους:

• κατεργάρηδες – κατεργαραίοι
• Κολοκοτρώνηδες – Κολοκοτρωναίοι
• μουσαφίρηδες – μουσαφιραίοι
• νοικοκύρηδες – νοικοκυραίοι
• τσοπάνηδες – τσοπαναραίοι

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Βικιλεξικό
ΕΚΟΝΕΣ: fotocommunity.de, pronews.gr, podilato98.blogspot.com