10 Μαρ 2023

Επίθετα με αρχαιόμορφο θηλυκό

Τα αρχαιόμορφα θηλυκά συνηθίζονται σε λόγο με επίσημο ύφος ή σε κάποιες καθιερωμένες φράσεις.

Οι τύποι των προπαροξύτονων τονίζονται στην παραλήγουσα, ενώ άλλα έχουν κάποια παλαιότερη κατάληξη.

Μετακίνηση τόνου

άγιος -α -ο (η άγια)
Αγία Αικατερίνη, Αγία Γραφή, Αγία Τριάδα

αιώνιος -α -ο (η αιώνια)
αιωνία του η μνήμη

ένατος -η -ο (η ένατη)
η Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν

έσχατος -η -ο (η έσχατη)
η εσχάτη των ποινών, εσχάτη προδοσία

κόσμιος -α -ο (η κόσμια)
διαγωγή κοσμία

όσιος -α -ο (η όσια)
παριστάνει την οσία Mαρία

τέταρτος -η -ο (η τέταρτη)
τετάρτη τάξη

χειμέριος -α -ο (η χειμέρια)
χειμερία νάρκη


Διαφορετική κατάληξη

ανώτερος -η -ο (η ανώτερη)
ανωτέρα βία

αχίλλειος -α -ο (η αχίλλεια)
η αχίλλειος πτέρνα

δεύτερος -η -ο (η δεύτερη)
φρούτα δευτέρας διαλογής, Δευτέρα Παρουσία, δευτέρα τάξη

ερυθρός -ή -ό (η ερυθρή)
Ερυθρά Hμισέληνος, Ερυθρά Θάλασσα

ιερός -ή -ό (η ιερή)
Ιερά Εξέταση, Ιερά Οδός, Ιερά Συμμαχία, Ιερά Σύνοδος

καθαρός -ή -ό (η καθαρή)
Kαθαρά Δευτέρα

μεσόγειος -α -ο (η μεσόγεια)
Μεσόγειος Θάλασσα

Μεσόγειος Θάλασσα

μικρός -ή -ό (η μικρή)
Μικρά Ασία

νεκρός -ή -ό (η νεκρή)
Νεκρά Θάλασσα

στερεός -ή -ό (η στερεή)
στερεά γωνία, Στερεά Ελλάδα, στερεά κατάσταση, στερεά τροφή

ωχρός -ή -ό (η ωχρή)
ωχρά κηλίδα


Επίθετα
ΕΙΚΟΝΕΣ: AlanStern@twitter, etsy.com

5 Μαρ 2023

Τα επίθετα σε -ης, -α, -ικο

Με ανισοσύλλαβο αρσενικό!

Τεμπέλης

Αυτά τα όμορφα, λαϊκά επίθετα δεν παρουσιάζουν κάποια δυσκολία. Σε κάθε γένος έχουν τις καταλήξεις γνωστών ουσιαστικών:
  • ο τεμπέλης → οι τεμπέληδες  
  • η τεμπέλα → οι τεμπέλες  
  • το τεμπέλικο → τα τεμπέλικα  

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:
  • γρουσούζης, κακομοίρης
  • καμπούρης, λιχούδης
  • τσαπατσούλης, τσαχπίνης
  • τσιγκούνης

Μαζί τους όσα λήγουν σε:
  • -άρης (ζαβολιάρης, ξεχασιάρης)
  • -ούλης (καημενούλης, φτωχούλης)

Αλλά και όσα έχουν δεύτερο συνθετικό που δηλώνει μέρος του σώματος:
  • -λαίμης (μακρυλαίμης)
  • -μάλλης (σγουρομάλλης)
  • -μάτης (γαλανομάτης)
  • -μύτης (ψηλομύτης)
  • -πόδης (στραβοπόδης)
  • -φρύδης (σμιχτοφρύδης)
  • -χέρης (ανοιχτοχέρης)

Σγουρομάλλα

Τα αρσενικά και τα θηλυκά χρησιμοποιούνται πολύ συχνά και ως ουσιαστικά. Επίσης, τα θηλυκά δε σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού.

Εναλλακτικοί τύποι

α) Τα υποκοριστικά σε -ούλης σχηματίζουν και δεύτερο τύπο στο ουδέτερο, αλλά χωρίς γενική:
  • γλυκούλικο: το γλυκούλι, τα γλυκούλια
  • μικρούλικο: το μικρούλι, τα μικρούλια

Μικρούλι

β) Ορισμένα σύνθετα με δεύτερο συνθετικό μέρος του σώματος σχηματίζουν δεύτερο ή και τρίτο τύπο στο θηλυκό:
  • ανοιχτομάτα – ανοιχτομάτισσα
  • μαυρομάτα – μαυροματού – μαυροματούσα
  • καστανομάλλα – καστανομαλλούσα
  • ξανθομάλλα – ξανθομαλλού – ξανθομαλλούσα


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: miandji@twitter, nymag.com, topmovielocations.com

Τα επίθετα σε -ής, -ού, -ίδικο

Λίγα και καλά!

Γκαφατζής

Αυτά τα όμορφα, λαϊκά επίθετα δεν παρουσιάζουν κάποια δυσκολία. Σε κάθε γένος έχουν τις καταλήξεις γνωστών ουσιαστικών:
  • ο γκαφατζής → οι γκαφατζήδες  
  • η γκαφατζού → οι γκαφατζούδες  
  • το γκαφατζίδικο → τα γκαφατζίδικα  

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:
  • γλυκατζής, γουρλής
  • καβγατζής, καλαμπουρτζής
  • καταφερτζής, κολπατζής
  • μερακλής, μπελαλής
  • πλακατζής, σαματατζής
  • φιγουρατζής, χωρατατζής

Επίσης, τα αρσενικά και τα θηλυκά χρησιμοποιούνται πολύ συχνά και ως ουσιαστικά.

Γλυκατζού


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους
ΕΙΚΟΝΕΣ: wallpaperaccess.com, Adelaidechocolateschool@facebook

3 Μαρ 2023

Τα επίθετα σε -άς, -ού, -άδικο

Λίγα και καλά!

Υπναράς

Αυτά τα όμορφα, λαϊκά επίθετα δεν παρουσιάζουν κάποια δυσκολία. Σε κάθε γένος έχουν τις καταλήξεις γνωστών ουσιαστικών:
  • ο υπναράς → οι υπναράδες  
  • η υπναρού → οι υπναρούδες  
  • το υπναράδικο → τα υπναράδικα  

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:
  • γλωσσάς, δουλευταράς
  • λογάς, μπουνταλάς
  • παραμυθάς, φαγάς
  • φαφλατάς, φωνακλάς
  • χορευταράς, ψευταράς

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • καλο-φαγάς
  • πολυ-λογάς

Επίσης, τα αρσενικά και τα θηλυκά χρησιμοποιούνται πολύ συχνά και ως ουσιαστικά.

Χορευταράδες

Δεύτερος τύπος

Ορισμένα από αυτά τα επίθετα σχηματίζουν και δεύτερο τύπο στο ουδέτερο με την κατάληξη -ούδικο:
  • γλωσσάδικο – γλωσσούδικο
  • φαγάδικο – φαγούδικο


Το ευρώ στον κόσμο

Ένα γράφημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης



2 Μαρ 2023

Το επίθετο «πολύς» και η ορθογραφία του

Το επίθετο πολύς, πολλή, πολύ κλίνεται με τον δικό του, ξεχωριστό τρόπο. Είναι ιδιαιτέρως εύχρηστο και οι καταλήξεις του δε μας δυσκολεύουν στον προφορικό λόγο.

Στον γραπτό, ωστόσο, υπάρχουν δύο ζητήματα που προκαλούν συχνά ορθογραφικά λάθη.


Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Ένα ή δύο λάμδα;

Το επίθετο «πολύς» γράφεται παντού με δύο λάμδα, εκτός από τις καταλήξεις που λήγουν σε , όπου ένα λάμδα είναι αρκετό.

* Οι καταλήξεις αυτές βρίσκονται στον ενικό αριθμό του αρσενικού και του ουδετέρου.

ΘΥΜΑΜΑΙ
  • Ένα -λ- πριν από κατάληξη με ύψιλον
    (πολ-ύς, πολ-ύ)
  • Δύο -λλ- πριν από τις άλλες καταλήξεις
    (πολλ-οί, πολλ-ή, πολλ-ών κ.ο.κ.)

Θηλυκό ή επίρρημα;

Το επίθετο «πολύς», επίσης, σχηματίζει το επίρρημα πολύ. Το επίρρημα λήγει σε ύψιλον, άρα θέλει ένα λάμδα:
  • σε αγαπώ πολύ
  • ζεσταίνομαι πολύ

Δυστυχώς, είναι ομόηχο με το θηλυκό πολλή. Το επίθετο δε λήγει σε ύψιλον, άρα θέλει δύο λάμδα:
  • με πολλή αγάπη
  • έχει πολλή ζέστη

Αυτό μπερδεύει αρκετό κόσμο, με αποτέλεσμα το θηλυκό να γράφεται, λανθασμένα, με ένα λάμδα και ύψιλον:
  • συνάντησα πολύ πολλή κίνηση
  • μετά από πολύ πολλή σκέψη
  • βλέπουν πολύ πολλή τηλεόραση

Πολλή δουλειά

Ο κανόνας...

Για να μην μπερδευόμαστε κι εμείς, μπορούμε να σκεφτόμαστε τι μέρος του λόγου είναι κάθε φορά αυτό το [poli].

Αν συνοδεύει ουσιαστικό, είναι επίθετο:
  • με αγάπη → με πολλή αγάπη
  • μετά από σκέψη → μετά από πολλή σκέψη
  • έχει ζέστη → έχει πολλή ζέστη

Αν συνοδεύει άλλα μέρη του λόγου, είναι επίρρημα:
  • ζεσταίνομαι → ζεσταίνομαι πολύ
  • είσαι ζεστός → είσαι πολύ ζεστός
  • εδώ είναι ζεστά → εδώ είναι πολύ ζεστά


...και το κολπάκι

Τα μικρότερα παιδιά και όσοι δεν τα πάνε καλά με τη Γραμματική μπορούν να σκέφτονται κάθε φορά ποια αντίθετη λέξη θα ταίριαζε:
  • έχει πολλή ζέστη (αντίθετο: λίγη)
  • ζεσταίνομαι πολύ (αντίθετο: λίγο)

Μερικά ακόμη παραδείγματα:
  • με πολλή αγάπη (όχι λίγη)
  • συνάντησα πολλή κίνηση (όχι λίγη)
  • μετά από πολλή σκέψη (όχι λίγη)

Λίγη εξάσκηση

Παρατηρήστε τις φράσεις που ακολουθούν. Μπορείτε να γράψετε στα σχόλια για ποιον λόγο είναι σωστές, αλλά και αν σας μπερδεύουν κάπου:



Ορθογραφία
ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της Ελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: filologikamathimatathessaloniki.wordpress.com (1), forbes.com (2), Glossologia@facebook (3-4)

27 Φεβ 2023

Το επίθετο «πολύς»

Το μοναδικό σε -ύς, -ή, -ύ

Πολύς κόσμος

Το επίθετο πολύς, πολλή, πολύ κλίνεται με τον δικό του, ξεχωριστό τρόπο:
Στον ενικό αριθμό του αρσενικού και του ουδετέρου έχει ένα λάμδα και καταλήξεις με ύψιλον.
Στον ενικό του θηλυκού και στους τρεις πληθυντικούς έχει δύο λάμδα και τις καταλήξεις των συχνόχρηστων επιθέτων σε -ος, -η, -ο (π.χ. οι καλοί, οι καλές, τα καλά).

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

πολύς
πολύ*
πολύ


οι
των
τους

πολλοί
πολλών
πολλούς


η
της
την

πολλή
πολλής
πολλή


οι
των
τις

πολλές
πολλών
πολλές


το
του
το

πολύ
πολύ*
πολύ


τα
των
τα

πολλά
πολλών
πολλά


(*)
Αλλά και: του πολλού
Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο πολύς θόρυβος, η πολλή δουλειά, το πολύ κρύο)

Πολύ φαγητό

Δεύτερη γενική

Ο δεύτερος τύπος του αρσενικού και του ουδετέρου (πολλού) χρησιμοποιείται σπάνια, κυρίως σε στερεότυπες ή λόγιες φράσεις:
  • προ πολλού (ενν. καιρού)
  • τον έχει περί πολλού (ενν. θαυμασμού)
  • μετά πολλού επαίνου

Και κάτι ακόμη

Το επίθετο «πολύς» σχηματίζει το επίρρημα πολύ (με ύψιλον, άρα με ένα λάμδα).

Δυστυχώς, έχει την ίδια προφορά με το θηλυκό πολλή (χωρίς ύψιλον, άρα με δύο λάμδα), οπότε πρέπει να είμαστε προσεκτικοί:
  • έχει πολύ πολλή δουλειά
  • κάνουν πολύ πολλή φασαρία

Πολλή φασαρία



Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα: