Η οικογένεια της οδού

Παράγωγες λέξεις

ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ

• οδ-εύω
  (αφοδεύω, μεθοδεύω, ξοδεύω, περιοδεύω, προοδεύω, συνοδεύω)
• οδ-ικός
  (ανοδικός, διεξοδικός, καθοδικός, μεθοδικός, παροδικός, περιοδικός)

Σύνθετες λέξεις

Α΄ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ

• οδο-γέφυρα, οδοδείκτης, οδοκαθαριστής, οδομαχία, οδοποιία, οδοσήμανση, οδόσημο, οδόστρωμα, οδοστρωτήρας, οδόφραγμα, οδ-⁠ηγός, οδηγία
• οδοι-πόρος

Οδοιπόρος

Β΄ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ

• -οδος: άνοδος (επάνοδος), δίοδος, είσοδος, έξοδος (διέξοδος, αδιέξοδος, πολυέξοδος), έφοδος, κάθοδος, μέθοδος, πάροδος, περίοδος, πρόοδος, πρόσοδος, σύνοδος
• -οδός: συνοδός (αεροσυνοδός)
• -οδεία: περιοδεία, συνοδεία
• -οδώνω: ευοδώνω
• -όδιος: εξόδιος, πλανόδιος
• -όδιο: ηλεκτρόδιο, επεισόδιο, εφόδιο, κατευόδιο
• -όδια: διόδια, Εισόδια

Φράσεις

ΜΕ ΑΛΛΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ

• οδός Σταδίου, οδός Πανεπιστημίου

ΜΕ ΕΠΙΘΕΤΟ

• εθνική οδός, επαρχιακή οδός
• Αττική Οδός, Εγνατία Οδός, Ιόνια Οδός
• διά της πλαγίας οδού, διά της τεθλασμένης οδού
• εν μέση οδώ

ΜΕ ΠΡΟΘΕΣΗ

• είμαι καθ’ οδόν

Η οικογένεια του δρόμου

Οικογένειες λέξεων --- Άνθρωπος --- Δρόμος --- Έργο --- Νερό --- Οδός --- Ποιώ --- Πόλη --- Τροχός --- Ύδωρ

Μετακινήσεις

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Αντίστροφο Λεξικό (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη), Λεξικό των Παραγώγων και Συνθέτων της Νέας Ελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: 2becomeoncejourney.wordpress.com, youtruck.gr

Τα επίθετα σε -ος, -ος, -ο

Προσοχή στο θηλυκό!

Αυτά τα επίθετα μας έρχονται από τα αρχαία ελληνικά και πλέον τα συναντούμε σπάνια:

• ο ενεργός πολίτης
• η ενεργός συμμετοχή
• το ενεργό ηφαίστειο

Σήμερα τα περισσότερα σχηματίζουν το θηλυκό σε -η ή -α και δεν ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα επίθετα σε -ος:

• ο έρημος δρόμος
• η έρημη περιοχή
• το έρημο σπίτι

Ωστόσο, κάποια θηλυκά σε -ος έχουν επιβιώσει.

α) Μερικά τα συναντούμε μόνο σε καθιερωμένες φράσεις λόγιας προέλευσης:

• η ενεργός συμμετοχή, της ενεργού συμμετοχής
• η γηπεδούχος ομάδα, της γηπεδούχου ομάδας

β) Τα πιο πολλά, όμως, έχουν γίνει ουσιαστικά. Είναι τα γνωστά μας (και λίγο δύσκολα) θηλυκά σε -ος:

• η έρημος (εννοείται περιοχή), της ερήμου
• η κάθετος (εννοείται γραμμή), της καθέτου

Υδρόγειος σφαίρα

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Φράσεις

Τα θηλυκά επίθετα σε -ος έχουν τις ίδιες καταλήξεις με το αρσενικό τους. Ο τόνος είναι σταθερός σε όλες τις πτώσεις, εκτός αν είναι προπαροξύτονα.

Τότε, κατά κανόνα, στις γενικές και στην αιτιατική πληθυντικού ο τόνος κατεβαίνει μία θέση:

• η ανάδοχος εταιρεία, της αναδόχου εταιρείας
• η υδρόγειος σφαίρα, της υδρογείου σφαίρας  

Φράσεις με οξύτονα θηλυκά σε -ος:

• γενεσιουργός αιτία
• ενεργός δράση, ενεργός συμμετοχή, ενεργός υπηρεσία
• εξαγωγός χώρα
• -παραγωγός: βαμβακοπαραγωγός χώρα, καπνοπαραγωγός χώρα
• -ποιός: ειδοποιός διαφορά, ενοποιός δύναμη, ζωοποιός δύναμη

Φράσεις με παροξύτονα θηλυκά σε -ος:

• γηπεδούχος ομάδα
• κεντρομόλος δύναμη
• λαχειοφόρος αγορά
• σεισμογόνος περιοχή
• -δόχος: Zωοδόχος Πηγή, ουροδόχος κύστη, χοληδόχος κύστη

Φράσεις με προπαροξύτονα θηλυκά σε -ος:

• ανάδοχος εταιρεία
• ανήκεστος βλάβη
• Άπτερος Nίκη
• εγκύκλιος παιδεία
• εύφημος μνεία
• φυγόκεντρος δύναμη
• -γειος: έγγειος ιδιοκτησία, έγγειος πρόσοδος, υδρόγειος σφαίρα
• -ειος: αχίλλειος πτέρνα, δαμόκλειος σπάθη, πύρρειος νίκη

Ουσιαστικοποιημένα θηλυκά

Τα περισσότερα θηλυκά επίθετα σε -ος έχουν επιβιώσει ως ουσιαστικά. Μπορεί σήμερα να λέμε...

• ο έρημος δρόμος
• η έρημη περιοχή
• το έρημο σπίτι

...αλλά ως ουσιαστικό το θηλυκό κρατά την παλαιά του κατάληξη:

• Η Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη έρημος (εννοείται περιοχή) της Αφρικής.

Έρημος

Η κλίση των επιθέτων  1.  Τα επίθετα σε -ος, -η, -ο  2.  Τα επίθετα σε -ος, -α, -ο  3.  Τα επίθετα σε -ος, -ος, -ο  4.  Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες  5.  Τα επίθετα σε -ης, -α, -ικο  6.  Τα επίθετα σε -άς, -ού, -άδικο  7.  Τα επίθετα σε -ής, -ού, -ίδικο  8.  Τα επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον  9.  Τα επίθετα σε -είς, -είσα, -έν 10. Τα επίθετα σε -ας, -ασα, -αν 11. Τα επίθετα σε -ών, -ούσα, -ούν 12. Τα επίθετα σε -ών, -ώσα, -ών 13. Τα επίθετα σε -ων, -ων, -ον 14. Τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί 15. Τα επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ 16. Τα επίθετα σε -ύς, -εία, -ύ 17. Το επίθετο «πολύς» 18. Επίθετα με άλλες καταλήξεις ► Τα άκλιτα επίθετα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: giftsaustralia.com.au, EthnosNewspaper@youtube, versustravel.eu

Τα θηλυκά σε -ος

Προσοχή στα προπαροξύτονα!

Αυτά τα όμορφα θηλυκά θέλουν προσοχή, γιατί κλίνονται όπως τα αρσενικά σε -ος:

• ο ουρανός, του ουρανού, τον ουρανό
  η οδός, της οδού, την οδό
• οι ουρανοί, των ουρανών, τους ουρανούς
  οι οδοί, των οδών, τις οδούς

Πολλά από αυτά φανερώνουν κάποια ιδιότητα, κυρίως επάγγελμα, και τα συναντούμε και σε αρσενικό γένος:

• η βοηθός – ο βοηθός
• η οπαδός – ο οπαδός
• η εκπαιδευτικός – ο εκπαιδευτικός
• η φωτογράφος – ο φωτογράφος

Κάποια άλλα έχουν δημιουργηθεί από το θηλυκό των αρχαιόκλιτων επιθέτων σε -ος -ος -ο:

• η έρημος (εννοείται περιοχή)
• η κάθετος (εννοείται γραμμή)

Σταθερός τόνος

Τα πιο πολλά θηλυκά σε -ος είναι οξύτονα ή παροξύτονα και διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

οδός
οδού
οδό

οι
των
τις

οδοί
οδών
οδούς

Κλητική: οδέ, οδοί

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:

• άμμος, άρκτος, αρχηγός, ατραπός
• βάτος, βοηθός, βρεφοκόμος
• γεωπόνος, γιατρός, γνάθος
• δικηγόρος, δοκός, δολοφόνος
• εργολάβος, εφοριακός
• θυρωρός, ιατρός, ιστιοπλόος
• κηπουρός, κιβωτός, κτηνοτρόφος
• λέμβος, νήσος, νόσος
• ξεναγός, οπαδός
• πιλότος, πλίνθος, πολεοδόμος
• ράβδος, σορός, στενωπός
• τάφρος, χρυσοχόος, ψήφος  

Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

α) Τα θηλυκά σε -ικός. Κατά κανόνα φανερώνουν το επάγγελμα μιας γυναίκας:

• αισθητικός, ακαδημαϊκός
• δικαστικός, εκπαιδευτικός, ιστορικός
• κριτικός, κωμικός
• μαθηματικός, μηχανικός, μουσικός
• νομικός, ορθοπεδικός, πολιτικός
• στρατιωτικός, φυσικός, χημικός

β) Τα σύνθετα που σχηματίζονται από τα προηγούμενα θηλυκά:

• οδοντο-γιατρός
• συν-οδός (αερο-συνοδός)

γ) Τα σύνθετα θηλυκά των οποίων το δεύτερο συνθετικό λήγει σε:

• -βόλος (δισκοβόλος, σφαιροβόλος)
• -γράφος (αρθρογράφος, φωτογράφος)
• -δόχος (καπνοδόχος, ξενοδόχος)
• -δρόμος (παγοδρόμος, ταχυδρόμος)
• -λόγος (αρχαιολόγος, ψυχολόγος)
• -νόμος (κληρονόμος, τροχονόμος)
• -ουργός (δημιουργός, πρωθυπουργός)
• -ούχος (αξιωματούχος, πτυχιούχος)
• -ποιός (ηθοποιός, φαρμακοποιός)
• -τόμος (διχοτόμος, λαιμητόμος)
• -φάγος (βιβλιοφάγος, χορτοφάγος)
• -φόρος (λεωφόρος, ψηφοφόρος)

δ) Τα οξύτονα και παροξύτονα κύρια ονόματα σε -ος. Συναντώνται μόνο στον ενικό αριθμό:

• Αιδηψός, Αλικαρνασσός, Άνδρος
• Βηρυτός, Γαύδος, Δήλος
• Θάσος, Θεοτόκος
• Ίμβρος, Ίος, Ιωλκός
• Κάσος, Κνωσός, Κύθνος, Κύπρος
• Λεμεσός, Λέρος, Λέσβος, Λήμνος
• Μήλος, Νάξος, Οδησσός
• Πάρος, Πάφος, Πίνδος, Πύλος
• Ρόδος, Σάμος, Σύρος
• Τένεδος, Τήνος, Χίος

Αεροσυνοδός

Μετακίνηση τόνου

Τα προπαροξύτονα, όπως και κάποια προπαροξύτονα αρσενικά σε -ος, στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

παράγραφος
παραγράφου
παράγραφο

οι
των
τις

παράγραφοι
παραγράφων
παραγράφους

Κλητική: παράγραφε, παράγραφοι

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:

• άβυσσος, απόστροφος, άσφαλτος
• βιβλιοθηκάριος, βιομήχανος
• δήμαρχος, διαγώνιος, διάλεκτος
• έγκυος, επέτειος, έρημος
• ημισέληνος, ήπειρος
• κάθετος, κατακόρυφος, κάτοικος
• οδοντίατρος, όμηρος
• περίοδος, πρόοδος, πύελος
• σύγκλητος, σύζυγος, συνάδελφος
• τήβεννος, τρόφιμος
• υδρόγειος, ύπαιθρος, υπάλληλος
• φιλόλογος, χερσόνησος  

Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

α) Τα σύνθετα που σχηματίζονται από τα προηγούμενα θηλυκά:

• αντι-δήμαρχος
• συγ-κάτοικος
• τραπεζο-ϋπάλληλος

β) Τα σύνθετα θηλυκά των οποίων το δεύτερο συνθετικό λήγει σε:

• -μαχος (σύμμαχος, υπέρμαχος)
• -φωνος (μεσόφωνος, υψίφωνος)

γ) Τα προπαροξύτονα κύρια ονόματα σε -ος. Συναντώνται μόνο στον ενικό αριθμό:

• Αίγυπτος, Αλόννησος, Αμμόχωστος
• Ελαφόνησος, Επίδαυρος
• Ζάκυνθος, Ήπειρος
• Κάλυμνος, Κάρυστος, Κόρινθος
• Μακρόνησος, Μεσόγειος, Μύκονος
• Ναύπακτος, Νίσυρος
• Πελοπόννησος, Πέραμος, Πέργαμος
• Σέριφος, Σίκινος, Σκόπελος
• Τένεδος, Φολέγανδρος, Ψέριμος

Ήπειρος

Η κλητική

Όπως και στα αρσενικά σε -ος, η κλητική μερικές φορές λήγει σε -ο: άμμο, Κύπρο

Κύπρος

Εξάσκηση

Πατήστε στις εικόνες και ελέγξτε τις γνώσεις σας:

α β γ

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: centerwebtv@youtube, currentschoolnews.com, pixels.com, phile.news
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: inschool.gr

Η εποχή του Ιουστινιανού

6ος αιώνας μ.Χ.

Ο Ιουστινιανός ήταν ένας από τους σημαντικότερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Κυβέρνησε την αυτοκρατορία για σχεδόν σαράντα χρόνια (527-565) και σφράγισε με το έργο του τον 6ο αιώνα.

Ο Ιουστινιανός (λεπτομέρεια από ψηφιδωτό στη Ραβένα της Ιταλίας)

Ο Ιουστινιανός είχε επηρεαστεί από την παιδεία και το παλαιό μεγαλείο του ρωμαϊκού κόσμου. Η μητρική του γλώσσα ήταν τα λατινικά και είχε σπουδαία μόρφωση.

Ισχυρή κεντρική εξουσία

Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του (532) αντιμετώπισε μια επαναστατική κίνηση, τη Στάση του Νίκα, που λίγο έλειψε να του στοιχίσει τον θρόνο.

Μετά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης ισχυροποίησε την κεντρική εξουσία της αυτοκρατορίας και τη θέση του. Σύμφωνα με τον Ιουστινιανό, ο αυτοκράτορας ήταν ο εκλεκτός του Θεού, ο οποίος, σε ένδειξη εμπιστοσύνης, του είχε δώσει το προνόμιο να κυβερνά για το καλό των υπηκόων του.

Θρησκευτική πολιτική

Στον θρησκευτικό τομέα προσπάθησε να επιβάλει το επίσημο δόγμα του χριστιανισμού σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας. Για τον λόγο αυτό εξαπέλυσε συστηματικούς διωγμούς εναντίον όσων πίστευαν σε χριστιανικές αιρέσεις (αιρετικοί), αλλά και όσων εξακολουθούσαν να πιστεύουν στη θρησκεία των Ελλήνων (εθνικοί).

Το 529 έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας, με πιο γνωστή την Ακαδημία που είχε ιδρύσει ο Πλάτωνας εννέα αιώνες πριν, ενώ αργότερα στέρησε από τους αιρετικούς και τους εθνικούς το δικαίωμα της ιδιοκτησίας.

«Η Σχολή των Αθηνών», έργο του Ιταλού ζωγράφου και αρχιτέκτονα Ραφαήλ (Βατικανό, 1509-1511). Στο κέντρο του πίνακα εικονίζονται ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης.

Παράλληλα, φρόντισε με κάθε μέσο να διαδώσει τον χριστιανισμό και έξω από τα σύνορα του κράτους, σε λαούς του Καυκάσου και της Ανατολικής Αφρικής.

Μια ιδιαίτερη στιγμή στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν η οικοδόμηση της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για το μεγαλοπρεπέστερο μνημείο της χριστιανικής λατρείας, ένα καύχημα της χριστιανικής αρχιτεκτονικής.

Άποψη της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη (λιθογραφία του Louis Haghe, 1852)

Ο ναός «της Σοφίας του Θεού» χτίστηκε σε μικρό χρονικό διάστημα (532-537). Αρχιτέκτονές του ήταν ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος, σύμβουλοι του αυτοκράτορα για τα δημόσια έργα.

Διοίκηση και οικονομία

Το σπουδαιότερο και διαρκέστερο έργο του αυτοκράτορα υπήρξε η κωδικοποίηση των ρωμαϊκών νόμων που βρήκε, δηλαδή η οργάνωσή τους κατά θέμα. Αυτό διευκόλυνε την ομαλή απονομή της δικαιοσύνης. Ταυτόχρονα, οι νέοι νόμοι που χρειάζονταν εκδίδονταν στην ελληνική γλώσσα για να είναι κατανοητοί από τον λαό.

Η νομοθεσία της εποχής του Ιουστινιανού είναι γνωστή ως Ιουστινιάνειος Κώδικας και έχει ανεκτίμητη αξία. Υπήρξε ένα τεράστιο βήμα για τη δημιουργία ενός κράτους δικαίου και αποτέλεσε το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται το σύγχρονο αστικό δίκαιο σε πολλές χώρες της Ευρώπης.

Παράλληλα ο αυτοκράτορας:

Απαγόρευσε στους μεγαλοκτηματίες να παίρνουν τα κτήματα των μικροϊδιοκτητών γειτόνων τους για χρέη που τους όφειλαν.

Φορολόγησε τους πολίτες ανάλογα με τα εισοδήματά τους.

Οργάνωσε τη λειτουργία της αγοράς, των λιμανιών και των εμπορικών δρόμων.

Οργάνωσε τον στρατό και ασφάλισε τα σύνορα με μια σειρά από φρούρια.

Ο εξοπλισμός των στρατιωτών και τα φρούρια των συνόρων έκαναν το κράτος ασφαλέστερο

Τέλος, έφερε από την Κίνα το μυστικό εκτροφής του μεταξοσκώληκα. Τα μεταξωτά προϊόντα ήταν πανάκριβα και η μεταξουργία έφερε μεγάλα έσοδα στην αυτοκρατορία. Το Βυζάντιο θα είχε πλέον το μονοπώλιο στην παραγωγή μεταξιού στην Ευρώπη για τους επόμενους έξι αιώνες.

Επιθετικοί πόλεμοι

Ο Ιουστινιανός προσπάθησε να αποκαταστήσει τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στην παλαιά της έκταση, κατακτώντας εδάφη στα δυτικά. Στο διάστημα της βασιλείας του κατόρθωσε να ανακτήσει

την υπόλοιπη Βόρεια Αφρική από τους Βανδάλους,

την ιταλική χερσόνησο από τους Οστρογότθους και

τη νοτιοανατολική Ισπανία από τους Βησιγότθους.

Το βυζαντινό κράτος στην αρχή της βασιλείας του Ιουστινιανού (πράσινο χρώμα) και στο τέλος της (πράσινο και μοβ χρώμα)

Έτσι, η Μεσόγειος έγινε στο μεγαλύτερο μέρος της «βυζαντινή λίμνη», όπως παλαιότερα ήταν «ρωμαϊκή λίμνη».

Αμυντικοί πόλεμοι

Οι δύο υπερδυνάμεις της εποχής ήταν το Βυζάντιο και η Περσία στα ανατολικά του. Ο Ιουστινιανός αντιμετώπισε τις επιθέσεις από τους Πέρσες πότε με αμυντικούς πολέμους, πότε με ανάπαυλες ειρηνικών ελιγμών (συνθήκες ειρήνης που παραβιάζονταν μετά από κάποιο χρονικό διάστημα), αλλά και με οικονομικές παραχωρήσεις.

Λόγω των στρατιωτικών αναγκών που είχε στη Δύση και στην Ανατολή, ο Ιουστινιανός υποχρεώθηκε να αποσύρει στρατεύματα από τα βόρεια σύνορα (Βαλκάνια). Η κατάσταση αυτή ενθάρρυνε τις καταστροφικές εισβολές νέων λαών, κυρίως Σλάβων, ενωμένων με κατάλοιπα από τους Ούννους του Αττίλα.

Συνέπειες της επέκτασης

Η εντυπωσιακή επέκταση της αυτοκρατορίας είχε κυρίως αρνητικές επιπτώσεις στην αυτοκρατορία. Οι μακροχρόνιοι πόλεμοι στη Δύση:

1 Κούρασαν τις στρατιωτικές δυνάμεις.

2 Αποδυνάμωσαν τις φρουρές των συνόρων στον Δούναβη και την Ανατολή.

3 Άδειασαν τα ταμεία του κράτους.

4 Δυσαρέστησαν τους πολίτες, που πλήρωναν μέσω της φορολογίας το κόστος τους.

5 Διευκόλυναν τους Πέρσες να παραβαίνουν συχνά τις συνθήκες ειρήνης, ζητώντας κάθε φορά περισσότερα χρήματα.

Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού αναγκάστηκαν να στραφούν ξανά στην Ανατολή και να αφήσουν εκτεθειμένες σε νέους κινδύνους τις δυτικές επαρχίες. Σιγά σιγά η αυτοκρατορία περιορίστηκε στο ανατολικό της τμήμα.

Διαδραστικό χρονολόγιο

Δείτε περισσότερα για τη ζωή και το έργο του Ιουστινιανού στην παρουσίαση που ακολουθεί:

Πατήστε στην εικόνα

Δείτε στη συνέχεια

Η εποχή του Ιουστινιανού 1. Η Στάση του Νίκα 2. Η Ακαδημία του Πλάτωνα 3. Η Αγία Σοφία

ΑφιερώματαΜεσαιωνικά χρόνια

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, Ιστορία Β Γυμνασίου, Ιστορία Α΄ Λυκείου, el.wikipedia.org, studyinghistory.gr, chilonas.com
ΕΙΚΟΝΕΣ: el.wikipedia.org, it.wikipedia.org, de.wikipedia.org, Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, en.wikipedia.org
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού

Η Στάση του Νίκα

Με το όνομα Στάση του Νίκα έμεινε στην Ιστορία η μεγάλη λαϊκή εξέγερση που έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 532. Στόχος της ήταν η ανατροπή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, πέντε χρόνια μετά την άνοδό του στον θρόνο.

Στάση ονομάζεται η εξέγερση, η ανταρσία. Όποιος στασιάζει λέγεται στασιαστής ή στασιάστρια.

Παραδείγματα:

• Στάση κρατουμένων στις φυλακές.
• Tο πλήρωμα στασίασε κατά του καπετάνιου.
• Οι στασιαστές ζήτησαν την παραίτηση της κυβέρνησης.

Τα γεγονότα ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια αγώνων στον Ιππόδρομο, όταν ξέσπασαν ταραχές ανάμεσα στους οπαδούς των Πράσινων και των Βένετων (σύνδεσμοι φιλάθλων που είχαν και πολιτική ισχύ).

Οι ιπποδρομίες ήταν το αγαπημένο αγώνισμα των Βυζαντινών

Η φρουρά των αγώνων προσπάθησε να τους διαχωρίσει. Τότε οι αντιμαχόμενες ομάδες ενώθηκαν και στράφηκαν κατά του αυτοκράτορα, διαμαρτυρόμενοι για τη σκληρή φορολογική του πολιτική και ζητώντας του να παραιτηθεί.

Οι στασιαστές πέρασαν τις πύλες και ξεχύθηκαν στην πόλη φωνάζοντας «Νίκα! Νίκα!», το σύνθημα που έλεγαν στον Ιππόδρομο για να εμψυχώσουν τους αρματοδρόμους.

Μαζί τους προστέθηκαν και πολλοί δυσαρεστημένοι κάτοικοι της πρωτεύουσας.

Τα γεγονότα κράτησαν μία εβδομάδα και ήταν οι πιο βίαιες ταραχές στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης, με τη μισή σχεδόν πόλη να καίγεται ή να καταστρέφεται.

Σφαγή

Ο Ιουστινιανός βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση. Για μια στιγμή σκέφτηκε να παραιτηθεί και να εγκαταλείψει τον θρόνο και την Πόλη. Τον συγκράτησαν όμως οι συνεργάτες του και η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, πείθοντάς τον ότι αυτό θα ήταν μεγάλο κακό για την αυτοκρατορία.

Τότε ο Ιουστινιανός διέταξε δύο στρατηγούς του να καταπνίξουν με κάθε τρόπο τη στάση. Οι δυνάμεις του αυτοκράτορα κατάφεραν να εγκλωβίσουν τους επαναστάτες στον Ιππόδρομο και η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα: σφαγιάστηκαν 30.000 άνθρωποι!

Καλλιτεχνική αναπαράσταση της Κωνσταντινούπολης από τον Antoine Helbert. Ξεχωρίζει ο Ιππόδρομος.

Εκτός από αυτόν τον φριχτό απολογισμό, οι αγώνες του Ιπποδρόμου διακόπηκαν για αρκετά χρόνια και κάθε φωνή λαϊκής διαμαρτυρίας σώπασε.

Η αυτοκρατορική θητεία μιας από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του Βυζαντίου, όπως ήταν ο Ιουστινιανός, ξεκίνησε με τη χειρότερη περίοδο βίας που γνώρισε η Βασιλεύουσα.

Η εποχή του Ιουστινιανού 1. Η Στάση του Νίκα 2. Η Ακαδημία του Πλάτωνα 3. Η Αγία Σοφία

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, Ιστορία Β Γυμνασίου, el.wikipedia.org, news247.gr
ΕΙΚΟΝΕΣ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού (1-2), antoine-helbert.com (3)

Η Ακαδημία του Πλάτωνα

Εννέα αιώνες συνεχούς παρουσίας

Ο Πλάτωνας (427-347 π.Χ.) ήταν Έλληνας φιλόσοφος από την Αθήνα. Το έργο του άσκησε τεράστια επιρροή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και, αργότερα, στη δυτική φιλοσοφική παράδοση.

Δάσκαλός του ήταν ο Σωκράτης και μαθητής του ο Αριστοτέλης. Και οι τρεις φιλόσοφοι συγκαταλέγονται μεταξύ των κορυφαίων προσωπικοτήτων όλων των εποχών.

Γύρω στο 387 π.Χ. ο Πλάτωνας ίδρυσε Σχολή στην Αθήνα κοντά στην Ακαδήμεια, μια περιοχή που ήταν αφιερωμένη στον ήρωα Ακάδημο, από το όνομα του οποίου και προήλθε η ονομασία της. Εκεί άρχισε να δίνει φιλοσοφικά και επιστημονικά μαθήματα.

Με την πάροδο του χρόνου το όνομα της περιοχής απλοποιήθηκε, μεταφέρθηκε στη Σχολή και τα μέλη της άρχισαν να αυτοαποκαλούνται Ακαδημαϊκοί. Έτσι γεννήθηκε η Ακαδημία, η πρώτη και μακροβιότερη φιλοσοφική σχολή στην Ελλάδα.

Η Ακαδημία του Πλάτωνα
(ρωμαϊκό μωσαϊκό στην Πομπηία, 1ος αι. μ.Χ.)

Τους επόμενους αιώνες η παρουσία της Ακαδημίας συνεχίστηκε. Κατά καιρούς υπολειτουργούσε, παράκμαζε ή διέκοπτε για λίγο τη λειτουργία της (κυρίως λόγω πολέμων στην περιοχή). Ωστόσο κατάφερνε να ανανεώνεται και να συνεχίζει το έργο της.

Η έλευση του χριστιανισμού

Όταν ο χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (380 μ.Χ.), οι συνεχιστές της Ακαδημίας τον απέρριψαν και η Σχολή τους έγινε κέντρο πνευματικής αντίστασης στην κυρίαρχη θρησκεία.

Το 529 ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός απαγόρευσε κάθε είδους διδασκαλία «εθνικής» γνώσης, δηλαδή τη μετάδοση των θρησκευτικών και φιλοσοφικών παραδόσεων των αρχαίων Ελλήνων. Με διάταγμά του επέβαλε το κλείσιμο της Ακαδημίας με την κατηγορία της «μη χριστιανικής δραστηριότητας».

Το 2013, 2.400 χρόνια από την ίδρυση της Ακαδημίας, η Ελλάδα τίμησε την επέτειο με ένα ειδικό αναμνηστικό δίευρο

Παράλληλα δήμευσε την περιουσία της (που προερχόταν από αφιερώματα όσων εκτιμούσαν το έργο της), ενώ οι δάσκαλοί της, εφόσον αρνούνταν να ασπαστούν τον χριστιανισμό, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη και να ζήσουν αλλού χωρίς το δικαίωμα να διδάσκουν.

Σήμερα

Σήμερα η Ακαδημία Πλάτωνος είναι μια συνοικία του Δήμου Αθηναίων. Οι ανασκαφές στον αρχαιολογικό της χώρο άρχισαν το 1929, ενώ από το 2015 λειτουργεί το Ψηφιακό Μουσείο, που προετοιμάζει τον επισκέπτη για τη γνωριμία του με τον Πλάτωνα και το έργο του.

Αρχαιολογικό Πάρκο Ακαδημίας Πλάτωνος

Ακαδημία Πλάτωνος: Ψηφιακό Μουσείο

Η εποχή του Ιουστινιανού 1. Η Στάση του Νίκα 2. Η Ακαδημία του Πλάτωνα 3. Η Αγία Σοφία

Αρχαία χρόνια

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: el.wikipedia.org, de.wikipedia.org, diadrastika.com, eranistis.net, Ιστορία Ε΄ Δημοτικού
ΕΙΚΟΝΕΣ: lifo.gr, el.wikipedia.org, euro-coins.info

Η Αγία Σοφία

Το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης

Η Αγία Σοφία (ή Αγιά Σοφιά) βρισκόταν ανατολικά του Ιπποδρόμου και του Μεγάλου Παλατιού. Κατασκευάστηκε για πρώτη φορά τον 4ο αιώνα και εγκαινιάστηκε το 360 με το όνομα Μεγάλη Εκκλησία.

Το 404 καταστράφηκε από πυρκαγιά και ξαναχτίστηκε στην ίδια θέση. Μετά τo 430 ονομάστηκε Αγία Σοφία.

Το 532 πυρπολήθηκε κατά τη Στάση του Νίκα και άρχισε να ανοικοδομείται αμέσως μετά, αφού ο Ιουστινιανός τη συμπεριέλαβε στο οικοδομικό του πρόγραμμα. Επιθυμία του ήταν ο ναός «της Σοφίας του Θεού» να χτιστεί έτσι, ώστε να ζήσει αιώνες και όμοιός του να μην υπάρχει πουθενά.

Ο Ιουστινιανός (αριστερά) προσφέρει στη Θεοτόκο την Αγία Σοφία, ενώ ο Κωνσταντίνος τής προσφέρει την Κωνσταντινούπολη (ψηφιδωτό μωσαϊκό από τον ναό, περ. 1100 μ.Χ.)

Ο αυτοκράτορας ανέθεσε το χτίσιμό της σε δύο ονομαστούς αρχιτέκτονες που είχαν βαθιά γνώση των μαθηματικών και της φυσικής, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο. Τα εγκαίνιά της έγιναν το 537.

Ο πρωτοποριακός σχεδιασμός της επηρέασε την αρχιτεκτονική των ναών τόσο, ώστε ακόμη και στις μέρες μας πολλοί ναοί χτίζονται με αυτόν τον τρόπο.

Ο Ισίδωρος κρατά την Αγία Σοφία. Έργο του Τσέχου γλύπτη Ludwig Simek στη στέγη του Μουσείου Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη (19ος αιώνας)

Η Αγία Σοφία ξεχώριζε και για τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμό της. Δυστυχώς, σήμερα σώζεται μόνο ένα μέρος αυτής της διακόσμησης, διότι μετά το 1453 οι Οθωμανοί κατακτητές προκάλεσαν σοβαρές καταστροφές.

Το εσωτερικό του ναού όταν λειτουργούσε ως μουσείο:

Στους αιώνες που ακολούθησαν η Αγία Σοφία στέγασε όλες τις δόξες και όλες τις δοκιμασίες της Πόλης και της αυτοκρατορίας. Ο ναός έγινε το κέντρο της θρησκευτικής και εθνικής ζωής του Βυζαντίου:

Εκεί στέφονταν οι αυτοκράτορες και οι πατριάρχες.

Εκεί τελούνταν οι δοξολογίες των θριάμβων.

Εκεί γίνονταν και οι παρακλήσεις του λαού προς την Παναγία για τη σωτηρία της Πόλης όποτε κινδύνευε από τους εχθρούς.

Η Αγία Σοφία το 1890

Για σχεδόν χίλια χρόνια, μέχρι την ολοκλήρωση του καθεδρικού ναού της Σεβίλης (Ισπανία, 1507), ήταν ο μεγαλύτερος χριστιανικός ναός που είχε φτιαχτεί ποτέ. Δεν είναι τυχαίο ότι προξένησε μεγάλο θαυμασμό στους Οθωμανούς κατακτητές και αποτέλεσε πρότυπο για την κατασκευή του Μπλε Τζαμιού.

Η Αγία Σοφία το 2005

Σήμερα η Αγία Σοφία λειτουργεί ως ισλαμικό τέμενος (τζαμί). Παραμένει ένα από τα πιο επιβλητικά κτίρια του κόσμου και συγκαταλέγεται στους σπουδαιότερους πολιτιστικούς και ιστορικούς χώρους της Τουρκίας.

Η Αγία Σοφία το 2019

Η τόσο σημαντική ιστορία της αποδεικνύεται και από το εντυπωσιακό γεγονός ότι οι Τούρκοι έχουν κρατήσει το χριστιανικό της όνομα: Aya Sofya.

Χρονολόγιο

537: Εγκαίνια του ναού από τον Ιουστινιανό.

1204: Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. Η Αγία Σοφία μετατρέπεται σε λατινικό (ρωμαιοκαθολικό) ναό.

1261: Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ανακτά την Πόλη και επαναφέρει την ορθόδοξη λατρεία στην εκκλησία.

1453: Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς. Ο ναός μετατρέπεται σε ισλαμικό τέμενος (τζαμί).

1935: Ο ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος της Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ μετατρέπει το τζαμί σε μουσείο. Γίνεται ένα από τα σημαντικότερα τουριστικά αξιοθέατα της χώρας.

1985: Το Μουσείο της Αγίας Σοφίας προστίθεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

2020: Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετατρέπει το μουσείο πάλι σε τζαμί. Διεθνείς αντιδράσεις από χριστιανικές χώρες και την UNESCO.

Περισσότερα

• Κτίρια της βυζαντινής Κωνσταντινούπολης (διαδραστικός χάρτης)
• Νίψον ανομήματα, μη μόναν όψιν
• Αγία Σοφία και Παρθενώνας (από την άσκηση στο τετράδιο Εργασιών)

Η εποχή του Ιουστινιανού 1. Η Στάση του Νίκα 2. Η Ακαδημία του Πλάτωνα 3. Η Αγία Σοφία

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, Ιστορία Β΄ Γυμνασίου, el.wikipedia.org, de.wikipedia.org, en.wikipedia.org, studyinghistory.gr
ΕΙΚΟΝΕΣ: studyinghistory.gr (1), fhw.gr (2), el.wikipedia.org (3), blog.naver.com/jrkimceo (4-6), de.wikipedia.org (7,9), en.wikipedia.org (8,10)

Νίψον ανομήματα, μη μόναν όψιν

Στο προαύλιο της Αγίας Σοφίας υπήρχε μία κρήνη, όπου αναγραφόταν η φράση «ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ» («Νίψον ανομήματα, μη μόναν όψιν») που σημαίνει «Ξέπλυνε τις αμαρτίες σου, όχι μόνο το πρόσωπό σου».

Η φράση αποδίδεται στον Άγιο Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό και είναι καρκινική, δηλαδή αν τη διαβάσουμε αντίστροφα, από δεξιά προς τα αριστερά, λέει το ίδιο πράγμα.

Να, δοκιμάστε το:

ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ

Πλάκα δεν έχει; Πατήσε στην εικόνα και παίξτε λίγο ακόμα με αυτή την κομψή φράση:

Η επιγραφή συναντάται και σήμερα σε κάποιους ναούς. Δείτε, για παράδειγμα, την κρήνη στη Μονή Μαλεβής (ΠΕ Αρκαδίας)...

...αλλά και στη Ζωοδόχο Πηγή του Μπαλουκλί, στην Κωνσταντινούπολη:

Μεσαιωνικά χρόνιαΠαιχνίδιαΦράσεις και Παροιμίες

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού, en.wikipedia.org
ΠΑΙΧΝΙΔΙ: Ιστορία Ε΄ Δημοτικού
ΕΙΚΟΝΕΣ: 601.gr (1-2), taxidiaris.blogspot.com (3), KSpartiatis@twitter (4)

Κτίρια της βυζαντινής Κωνσταντινούπολης(διαδραστικός χάρτης)

Εξερευνήστε το τοπογραφικό σχέδιο της Κωνσταντινούπολης κατά τη βυζαντινή της περίοδο (4ος-15ος αιώνας).

Πατήστε στην εικόνα

Χάρτης της σημερινής Κωνσταντινούπολης

Η Αγία Σοφία

Μεσαιωνικά χρόνια

ΠΗΓΗ: Ιστορία Β΄ Γυμνασίου

Η Κυριακή

Ωραία που ’ν’ η Κυριακή,
μα να ’ταν πιο μεγάλη,
γιατί περνάει γρήγορα
κι αργεί να έρθει η άλλη.

Η Κυριακή, η Κυριακή
να ήταν πιο μεγάλη.

Κυριακή, γιορτή και σχόλη
να ’ταν η βδομάδα όλη
κι η Δευτέρα να ’ταν μόνο
κάνα δυο φορές τον χρόνο.

Της Κυριακής το ξύπνημα
έχει δικιά του χάρη,
δε σε κρατάει το στρώμα σου
ούτε το μαξιλάρι.

Η Κυριακή, η Κυριακή
έχει δικιά της χάρη.

Κυριακή, γιορτή και σχόλη...

ΣΤΙΧΟΙ: Αλέκος Σακελλάριος
ΜΟΥΣΙΚΗ: Γιώργος Ζαμπέτας
ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Μαρινέλλα
ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ: 1966

ΤραγούδιαΧρόνος

Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες

Όμορφα μεν, αρχαιόκλιτα δε!

Τα επίθετα αυτά θέλουν προσοχή, γιατί μας έρχονται από τα αρχαία ελληνικά. Ευτυχώς, έχουν τις ίδιες καταλήξεις στο αρσενικό και στο θηλυκό γένος.

Επιπλέον:

1 Η γενική του ενικού αριθμού λήγει σε -ους και είναι ίδια και στα τρία γένη:

• του διεθνούς οργανισμού
• της διεθνούς οργάνωσης
• του διεθνούς αεροδρομίου

Ο ΟΗΕ είναι ο μεγαλύτερος διεθνής οργανισμός στον κόσμο

2 Τα περισσότερα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις —και στη γενική πληθυντικού. Εδώ συναντούμε όλα τα οξύτονα και λίγα παροξύτονα:

• ο/η διεθνής, το διεθνές → των διεθνών
• ο/η αυθάδης, το αυθάδες → των αυθάδων

Τα πιο πολλά παροξύτονα, ωστόσο, στη γενική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση. Ευτυχώς, είναι εύκολο να τα θυμόμαστε· όλα λήγουν σε -ώδης:

• ο/η βραχώδης, το βραχώδες → των βραχωδών
• ο/η μανιώδης, το μανιώδες → των μανιωδών

Βραχώδης ακτή

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Σταθερός τόνος

Όλα τα οξύτονα και λίγα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

διεθνής
διεθνούς
διεθνή

οι
των
τους

διεθνείς
διεθνών
διεθνείς

η
της
τη

διεθνής
διεθνούς
διεθνή

οι
των
τις

διεθνείς
διεθνών
διεθνείς

το
του
το

διεθνές
διεθνούς
διεθνές

τα
των
τα

διεθνή
διεθνών
διεθνή

Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο διεθνής οργανισμός, η διεθνής οργάνωση, το διεθνές αεροδρόμιο)

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:

• ακριβής, ασφαλής, αυθάδης, αυτάρκης
• βραδυφλεγής
• δημοφιλής, διαρκής, δυστυχής
• ελλιπής, επιεικής, επιρρεπής
• ισοσκελής
• κατηφής, κλινήρης, κοινωφελής
• νομοταγής
• οικειοθελής, οξυδερκής
• πλήρης, πολυτελής, πρωτοφανής
• σαφής, συμπαγής, συνεπής, συνεχής
• υγιής
• ψευδής  

Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται:

α) Τα σύνθετα που σχηματίζονται από τα προηγούμενα επίθετα: αν-ακριβής, α-⁠σαφής, υπερ-πλήρης

β) Τα σύνθετα επίθετα των οποίων το δεύτερο συνθετικό λήγει σε:

• -γενής (πρωτογενής, σεισμογενής)
• -εθνής (διεθνής, πολυεθνής)
• -ειδής (αμφιβληστροειδής, ομοειδής)
• -ετής (δεκαετής, μονοετής)
• -μανής (μυθομανής, τελειομανής)
• -μελής (αρτιμελής, τριμελής)
• -μερής (διμερής, λεπτομερής)
• -παθής (ευπαθής, ωραιοπαθής)
• -πρεπής (αξιοπρεπής, μεγαλοπρεπής)
• -σκεπής (ασκεπής, νεφοσκεπής)
• -φυής (ευφυής, μεγαλοφυής)
• -χαρής (περιχαρής, πολεμοχαρής)

Πλήρεις!

Μετακίνηση τόνου

Τα όμορφα επίθετα σε -ώδης στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

βραχώδης
βραχώδους
βραχώδη

οι
των
τους

βραχώδεις
βραχωδών
βραχώδεις

η
της
τη

βραχώδης
βραχώδους
βραχώδη

οι
των
τις

βραχώδεις
βραχωδών
βραχώδεις

το
του
το

βραχώδες
βραχώδους
βραχώδες

τα
των
τα

βραχώδη
βραχωδών
βραχώδη

Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο βραχώδης τόπος, η βραχώδης ακτή, το βραχώδες έδαφος)

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα επίθετα:

• αγχώδης, αλματώδης, αμμώδης
• βλακώδης, δηλητηριώδης
• ενθουσιώδης, ενστικτώδης
• θεμελιώδης, θορυβώδης, θυελλώδης
• καταρρακτώδης
• μανιώδης, μυστηριώδης, μυώδης
• ογκώδης, ομιχλώδης, ουσιώδης
• παιδαριώδης, περιπετειώδης
• σκανδαλώδης, στοιχειώδης
• ταραχώδης, τερατώδης, τρικυμιώδης
• φλεγματώδης, φλεγμονώδης

Ειδική περίπτωση

Κάποια παροξύτονα (πολύ λίγα) μετακινούν τον τόνο κατά τον σχηματισμό του ουδετέρου:

• ο/η συνήθης — το σύνηθες (φαινόμενο)
• ο/η υπερμεγέθης — το υπερμέγεθες (κτίριο)
• ο/η επιμήκης — το επίμηκες (σχήμα)

Η μετακίνηση αφορά μόνο την ονομαστική του ενικού και τις πτώσεις που της μοιάζουν (αιτιατική, κλητική):

• το σύνηθες, του συνήθους – τα συνήθη, των συνήθων

Τα επίθετα αυτά λήγουν σε:

• -ήθης (κακοήθης, συνήθης)
• -μεγέθης (ισομεγέθης)
• -μήκης (διαμήκης, ισομήκης)

Και κάτι ακόμη

α) Όπως πολλά επίθετα γενικώς, έτσι και κάποια από αυτά τα επίθετα γίνονται ουσιαστικά (ουσιαστικοποιούνται).

Τότε η γενική του ενικού αριθμού απλοποιείται στα αρσενικά, ενώ παραμένει ίδια στα θηλυκά και στα ουδέτερα:

• ο ασθενής → του ασθενή  
• η ασθενής → της ασθενούς  
• το αιλουροειδές → του αιλουροειδούς  

β) Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες δε σχηματίζουν επιρρήματα σε -α, όπως τα περισσότερα επίθετα, αλλά σε -ως:

• ακριβής → ακριβώς
• διαρκής → διαρκώς
• διεθνής → διεθνώς
• δυστυχής → δυστυχώς
• ιλιγγιώδης → ιλιγγιωδώς
• προφανής → προφανώς
• σαφής → σαφώς
• συνεπής → συνεπώς
• συνεχής → συνεχώς
• συνήθης → συνήθως

Αλλά:

• ειλικρινής → ειλικρινά
• ολοτελής → ολότελα

Η κλίση των επιθέτων  1.  Τα επίθετα σε -ος, -η, -ο  2.  Τα επίθετα σε -ος, -α, -ο  3.  Τα επίθετα σε -ος, -ος, -ο  4.  Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες  5.  Τα επίθετα σε -ης, -α, -ικο  6.  Τα επίθετα σε -άς, -ού, -άδικο  7.  Τα επίθετα σε -ής, -ού, -ίδικο  8.  Τα επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον  9.  Τα επίθετα σε -είς, -είσα, -έν 10. Τα επίθετα σε -ας, -ασα, -αν 11. Τα επίθετα σε -ών, -ούσα, -ούν 12. Τα επίθετα σε -ών, -ώσα, -ών 13. Τα επίθετα σε -ων, -ων, -ον 14. Τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί 15. Τα επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ 16. Τα επίθετα σε -ύς, -εία, -ύ 17. Το επίθετο «πολύς» 18. Επίθετα με άλλες καταλήξεις ► Τα άκλιτα επίθετα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους
ΕΙΚΟΝΕΣ: naftemporiki.gr, pixabay.com, metropol.hu, pluspapageorgiou@facebook