9 Δεκ 2022

Τα αρσενικά σε -ος (1)

Προσοχή στα προπαροξύτονα!

Ουρανός

Τα περισσότερα από αυτά τα αρσενικά διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις. Εδώ συναντούμε:

α) Όλα τα οξύτονα
  • ο ουρανός, του ουρανού
  • οι ουρανοί, των ουρανών, τους ουρανούς

β) Όλα τα παροξύτονα
  • ο γλάρος, του γλάρου
  • οι γλάροι, των γλάρων, τους γλάρους

γ) Πολλά προπαροξύτονα
  • ο ρινόκερος, του ρινόκερου
  • οι ρινόκεροι, των ρινόκερων, τους ρινόκερους

Τα υπόλοιπα προπαροξύτονα, που είναι και πολύ περισσότερα, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού, αλλά μπορεί και να τον διατηρούν σταθερό σε όλες τις πτώσεις.

Υπάλληλος

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Σταθερός τόνος

1 Τα οξύτονα και τα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

ουρανός
ουρανού
ουρανό


οι
των
τους

ουρανοί
ουρανών
ουρανούς


Κλητική: ουρανέ, ουρανοί

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • αδερφός, αριθμός, βράχος, βυθός
  • γιος, γλάρος, δικηγόρος, δρόμος
  • εγγονός, Ευρωπαίος, ζωγράφος
  • ήλιος, ήχος, θείος, θησαυρός
  • ιός, ισθμός, κύβος, κυνηγός
  • λαιμός, λόφος, μισθός, μύθος
  • νονός, νοσοκόμος, ξεναγός
  • οδηγός, οικισμός, πύργος, πυρετός
  • ρόλος, ρυθμός, στίχος, στόχος
  • ταύρος, τοίχος, ύμνος, ύπνος
  • φακός, φίλος, χρόνος, χώρος
  • ψύλλος, ωκεανός, ώμος

Γλάρος

2 Πολλά προπαροξύτονα διατηρούν επίσης σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

ρινόκερος
ρινόκερου
ρινόκερο


οι
των
τους

ρινόκεροι
ρινόκερων
ρινόκερους


Κλητική: ρινόκερε, ρινόκεροι

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • αερόσακος, ανεμόμυλος, ανήφορος
  • Bαλκάνιος, βιότοπος, βούβαλος
  • δισέγγονος, Εγκέλαδος, ημίθεος
  • θαλασσόλυκος, κροκόδειλος
  • λαχανόκηπος, λευκόχρυσος
  • Μινώταυρος, μονόκερος
  • ξερότοπος, ορνιθόρρυγχος
  • παλιόκαιρος, πλάτανος, πονόδοντος
  • σκαντζόχοιρος, σκίουρος, σπιτόγατος
  • τηλεμαραθώνιος, υπνόσακος
  • χιονοπόλεμος, χωματόδρομος
  • ψαρότοπος, ψεύταρος

Ρινόκερος

Μετακίνηση τόνου

Τα περισσότερα προπαροξύτονα, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές, αλλά και στην αιτιατική του πληθυντικού.

Ωστόσο, και αυτές οι όμορφες λέξεις σιγά σιγά προσαρμόζονται στη σύγχρονη κλίση, που θέλει τον τόνο σταθερό:
  • ο δάσκαλος, του δασκάλου (ή δάσκαλου)
  • ο βάτραχος, του βάτραχου (ή βατράχου)

Άνθρωπος

Διαφοροποιήσεις στον πληθυντικό

α) Κάποια αρσενικά σε -ος παρουσιάζουν στον πληθυντικό και πιο λαϊκούς τύπους με τις καταλήξεις -αίοι, -αίων, -αίους:
  • οι καπετάνιοι – οι καπεταναίοι
  • οι Σαρακατσάνοι – οι Σαρακατσαναίοι
  • οι Βλαχόπουλοι – οι Βλαχοπουλαίοι
  • οι Παπαδόπουλοι – οι Παπαδοπουλαίοι

β) Μερικά προπαροξύτονα σχηματίζουν και δεύτερο, λαϊκό πληθυντικό με όλες τις πτώσεις στην παραλήγουσα:
  • οι άνθρωποι – οι ανθρώποι
  • οι δάσκαλοι – οι δασκάλοι
  • οι καλόγεροι – οι καλογέροι
  • οι πόλεμοι – οι πολέμοι

Βράχια

γ) Άλλα αρσενικά παρουσιάζουν στον πληθυντικό και έναν δεύτερο τύπο σε ουδέτερο γένος:
  • οι βράχοι – τα βράχια
  • οι δεσμοί – τα δεσμά
  • οι καπνοί – τα καπνά
  • οι λαιμοί – τα λαιμά
  • οι λόγοι – τα λόγια
  • οι χρόνοι – τα χρόνια

Και μόνο με ουδέτερο τύπο:
  • ο πλούτος → τα πλούτη
  • ο σανός → τα σανά

δ) Τέλος, ο Γιώργος σχηματίζει ανισοσύλλαβο πληθυντικό με την κατάληξη -ηδες:
  • ο Γιώργος → οι Γιώργηδες

Η κλητική

Η κλητική σχηματίζεται με τις καταλήξεις και -οι, αλλά στον ενικό υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις. Περισσότερα εδώ.

Γεια σου, φίλε!

Ειδική περίπτωση

Όταν ο χρόνος αναφέρεται σε ηλικία, η γενική του πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα:
  • Πόσων χρονών είσαι;
  • Είμαι 15 χρονών.

Σε πιο λαϊκό ύφος, μάλιστα, χάνεται και το τελικό -ν:
  • Πόσω χρονώ(ν) είσαι;
  • Είμαι 15 χρονώ.

Εξάσκηση

Πατήστε στις εικόνες και ελέγξτε τις γνώσεις σας:



ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: blueskydreamers.com, lcvservisi.com, wall.alphacoders.com, marilurodriguezrealtor.com, anakoskaphotography.com, california.com, wundef.com
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: inschool.gr

6 Δεκ 2022

Τα ουδέτερα σε -ο (1)

Προσοχή στα προπαροξύτονα!

Νερό

Τα περισσότερα από αυτά τα ουδέτερα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις. Εδώ συναντούμε:

α) Όλα τα οξύτονα
  • το νερό, του νερού
  • τα νερά, των νερών

β) Όλα τα παροξύτονα
  • το δέντρο, του δέντρου
  • τα δέντρα, των δέντρων

γ) Πολλά προπαροξύτονα
  • το βότσαλο, του βότσαλου
  • τα βότσαλα, των βότσαλων

Τα υπόλοιπα προπαροξύτονα, που είναι και πολύ περισσότερα, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές, αλλά μπορεί και να τον διατηρούν σταθερό σε όλες τις πτώσεις.

Άλογο

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Σταθερός τόνος

1 Τα οξύτονα και τα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

δέντρο
δέντρου
δέντρο


τα
των
τα

δέντρα
δέντρων
δέντρα


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:
  • αβγό, βουνό, γραφείο
  • δείπνο, δοχείο, δώρο
  • εργαλείο, έργο, ερπετό
  • ζώο, ηχείο, θαυμαστικό, ιατρείο
  • καρότο, κάστρο, κυνηγητό
  • λαγωνικό, Λενιό, λουκέτο
  • μέτρο, μνημείο, μυαλό, μυστικό
  • νερό, ξενοδοχείο, οξυγόνο
  • παλτό, πεύκο, πλοίο, πτυχίο
  • ρούχο, σχολείο, τρένο, υλικό
  • φαγητό, φορτηγό, φύλλο, φύλο
  • χόρτο, ψηφίο, ωδείο

Και μόνο (ή συνήθως) στον πληθυντικό:
  • αγγλικά, γηρατειά, διαλυτικά
  • εισαγωγικά, ελληνικά
  • καλλιστεία, κουζινικά
  • λεφτά, μετρητά, ναύλα
  • πεθερικά, πουλερικά, πυρομαχικά
  • ρέστα, σιτηρά, Χανιά, ψιλά

Δέντρο

2 Πολλά προπαροξύτονα διατηρούν επίσης σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

βότσαλο
βότσαλου
βότσαλο


τα
των
τα

βότσαλα
βότσαλων
βότσαλα


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:
  • αερόθερμο, αντρόγυνο, άχυρο
  • βασιλόπουλο, βερίκοκο
  • γαρίφαλο, δαμάσκηνο, εργόχειρο
  • κάγκελο, καρούμπαλο, κούτελο
  • λάστιχο, λάχανο, λυκόσκυλο
  • μάγουλο, μισοφέγγαρο
  • νούμερο, νούφαρο, ντεπόζιτο
  • ξεσκονόπανο, πούπουλο
  • ροδάκινο, ροδοπέταλο
  • σίδερο, σταυρόλεξο, σύννεφο
  • τριαντάφυλλο, φιλότιμο
  • χαμόγελο, ψίχουλο

Και μόνο (ή συνήθως) στον πληθυντικό:
  • απόνερα, γυναικόπαιδα, ενδότερα
  • κατσάβραχα, κόλλυβα
  • μεσάνυχτα, πάνδεινα, συμπράγκαλα

Βότσαλα

Μετακίνηση τόνου

Τα περισσότερα προπαροξύτονα, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές.

Ωστόσο, και αυτές οι όμορφες λέξεις σιγά σιγά προσαρμόζονται στη σύγχρονη κλίση, που θέλει τον τόνο σταθερό:
  • το αυτοκίνητο, του αυτοκινήτου (ή αυτοκίνητου)
  • το βούτυρο, του βούτυρου (ή βουτύρου)

Έντομα

Δεύτερος πληθυντικός

Το άλογο και το όνειρο σχηματίζουν και έναν δεύτερο, ανισοσύλλαβο πληθυντικό σε -ατα:
  • άλογα – αλόγατα
  • όνειρα – ονείρατα

Ξένα τοπωνύμια

Τα περισσότερα ξένα τοπωνύμια κλίνονται κανονικά:
  • το Μιλάνο, του Μιλάνου
  • το Μεξικό, του Μεξικού


Κάποια, ωστόσο, παραμένουν ακόμη άκλιτα:
  • το Μονακό, του Μονακό
  • το Τορόντο, του Τορόντο


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: Doktorceciliafurst@facebook, hqmagazine.co.za, nytimes.com, epicstoneworks.com, totesnewsworthy.com

2 Δεκ 2022

Τα θηλυκά σε -α (1)

Προσοχή στη γενική πληθυντικού!

Μερικά από αυτά τα θηλυκά δεν έχουν πληθυντικό, αλλά ακόμη και όταν έχουν, η γενική πτώση μπορεί να είναι δύσχρηστη ή να μη σχηματίζεται καν.

Ημέρα

Τα περισσότερα, βέβαια, σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού και μάλιστα, κατά κανόνα, τονίζονται στη λήγουσα. Αυτός ο κανόνας ισχύει για:

α) Όλα τα οξύτονα
  • η αγορά, των αγορών

β) Τα περισσότερα παροξύτονα
  • η γυναίκα, των γυναικών

γ) Τα περισσότερα προπαροξύτονα
  • η θάλασσα, των θαλασσών

Τα υπόλοιπα παροξύτονα και προπαροξύτονα είτε διατηρούν τον τόνο σταθερό σε όλες τις πτώσεις είτε τον κατεβάζουν μία θέση:
  • η πεταλούδα, των πεταλούδων
  • η ικανότητα, των ικανοτήτων
  • η αγριόχηνα, των αγριόχηνων

Σαλάτα

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Οξύτονα

Τα οξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

αγορά
αγοράς
αγορά


οι
των
τις

αγορές
αγορών
αγορές


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:
  • γενεά, δωρεά, εκδορά
  • θεά, νοικοκυρά, ξηρά, ουρά
  • πεθερά, πλευρά, πυρά
  • σειρά, σπορά, στοά
  • φθορά, φορά, φρουρά
  • χαρά, χροιά

Όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • αλογο-ουρά, λαχαν-αγορά
  • ορο-σειρά, συμ-περι-φορά

Αλλά και όσα λήγουν σε:
  • -ιά (καρδιά, πορτοκαλιά)
  • -ειά (γιατρειά, δουλειά)

Αγορά

Παροξύτονα

Τα περισσότερα παροξύτονα στη γενική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
τη

γυναίκα
γυναίκας
γυναίκα


οι
των
τις

γυναίκες
γυναικών
γυναίκες


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:
  • αγκινάρα, αφίσα, βάρκα, βούρτσα
  • γλώσσα, γόμα, γραβάτα, γρανίτα
  • έδρα, ζέβρα, ημέρα, ιδέα
  • κάλτσα, καρέκλα, κορνίζα, κούκλα
  • λαγάνα, λίστα, μάσκα, μύγα
  • νότα, ντομάτα, ντουλάπα, νύχτα
  • πατάτα, πιατέλα, ρίζα, ρόδα
  • σαλάτα, σαύρα, σημαία, σοκολάτα
  • ταβέρνα, τρύπα, τσάντα, τσίχλα
  • φλέβα, φόρμα, φούστα, φρεγάτα
  • χάντρα, χελώνα, χήνα, χώρα
  • ψείρα, ώρα

Όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • εν-έδρα, εξ-έδρα

Αλλά και όσα λήγουν σε:
  • -εία (εταιρεία, πλατεία)
  • -έτα (πετσέτα, ρακέτα)
  • -ία (θερμοκρασία, φωτογραφία)
  • -ίδα, -ίνα, -όνα  
  • -τρα (ορχήστρα, σφυρίχτρα)
Τα θηλυκά με αυτές τις καταλήξεις δεν έχουν σταθερή συμπεριφορά στη γενική πληθυντικού.

Μερικά μετακινούν τον τόνο στη λήγουσα (των βιδών)
  • -ίδα: βίδα, γίδα
  • -ίνα: αξίνα, βιτρίνα, ζελατίνα, καμπίνα, καντίνα, κασετίνα, κουζίνα, κουρτίνα, μπαλαρίνα
  • -όνα: βελόνα, κολόνα, κοτρόνα, πολυθρόνα

Τα περισσότερα, όμως, τον κρατούν στην παραλήγουσα (των ακρίδων)
  • -ίδα: ακρίδα, αλυσίδα, ασπίδα, βλεφαρίδα, ελπίδα, επιδερμίδα, εφημερίδα, καταιγίδα, κοτσίδα, νυχτερίδα, παγίδα, πατρίδα, πινακίδα, πυξίδα, σελίδα
  • -ίνα: ακτίνα, ελαφίνα, θεατρίνα, σοκολατίνα
  • -όνα: αλκυόνα, αμαζόνα, εικόνα, σιαγόνα, σπιταρόνα, σταγόνα, σφεντόνα, τερηδόνα

Γυναίκες

Τα υπόλοιπα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις: η πεταλούδα, των πεταλούδων

Προπαροξύτονα

Τα περισσότερα προπαροξύτονα στη γενική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο δύο θέσεις:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
τη

θάλασσα
θάλασσας
θάλασσα


οι
των
τις

θάλασσες
θαλασσών
θάλασσες


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:
  • άγκυρα, αίθουσα, άμαξα, άμυνα
  • γενέτειρα, γέφυρα
  • εορτάζουσα, έρευνα, έχιδνα
  • θύελλα, κάμερα, κάψουλα
  • μέδουσα, όπερα, πρωτεύουσα
  • σάτιρα, σπάτουλα
  • τέμπερα, τράπεζα, τρίλιζα, τυρόπιτα
  • ύαινα
  • φάλαινα, φράουλα, φυσαρμόνικα

Μαζί τους και όσα λήγουν σε:
  • -εια (επιφάνεια, προσπάθεια)
  • -ια (αθλήτρια, μαθήτρια)
  • -ισσα (μέλισσα, ποδηλάτισσα)
  • -οια (έννοια, παλίρροια)

Θάλασσα

Τα υπόλοιπα προπαροξύτονα κατεβάζουν τον τόνο μόνο μία θέση, αν και μερικά τον διατηρούν σταθερό σε όλες τις πτώσεις:
  • η ικανότητα, των ικανοτήτων
  • η αγριόχηνα, των αγριόχηνων

Διαφοροποιήσεις

α) Η κυρά και η μάνα σχηματίζουν και έναν δεύτερο, ανισοσύλλαβο πληθυντικό σε -άδες:
  • κυρές (χωρίς γενική) – κυράδες
  • μάνες (χωρίς γενική) – μανάδες

β) Σε κάποιες καθιερωμένες εκφράσεις χρησιμοποιείται η αρχαιόμορφη γενική σε
  • -είας (ζώνη ασφαλείας, μέτρηση ακριβείας)
  • -ης (πετσέτες θαλάσσης, φιστίκια Αιγίνης)
  • -ος (κρέμα νυκτός, Τράπεζα της Ελλάδος)


Και κάτι ακόμη

α) Όλα τα γυναικεία επώνυμα είναι άκλιτα. Παρατηρήστε μερικά συνηθισμένα λάθη:
  • η Μαρία Παπούλια → της Μαρίας Παπούλιας Παπούλια
  • η Ελπίδα Γαληνέα → της Ελπίδας Γαληνέας Γαληνέα
  • η Μυρτώ Βαλμά → της Μυρτώς Βαλμάς Βαλμά

β) Τα περισσότερα ουσιαστικά σε -α είναι θηλυκά, όμως υπάρχουν και αρκετά που είναι ουδέτερα:
  • η θάλασσα – το ψάρεμα  


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: pixabay.com, thespruceeats.com, greekgastronomyguide.gr, latiendaencasa.es, theguardian.com, kathimerini.gr

29 Νοε 2022

Τα αρσενικά σε -ας

Προσοχή στη γενική πληθυντικού!

Αγώνας

Αυτά τα αρσενικά είναι παροξύτονα και προπαροξύτονα.

α) Τα περισσότερα παροξύτονα διατηρούν τον τόνο σταθερό σε όλες τις πτώσεις, ακόμη και στη γενική πληθυντικού:
  • ο αγώνας, των αγώνων

β) Τα υπόλοιπα παροξύτονα και όλα τα προπαροξύτονα στη γενική πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση:
  • ο μήνας, των μηνών
  • ο ελέφαντας, των ελεφάντων

Φοίνικες

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Παροξύτονα

1 Τα περισσότερα διατηρούν τον τόνο σταθερό ακόμη και στη γενική πληθυντικού:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

αγώνας
αγώνα
αγώνα


οι
των
τους

αγώνες
αγώνων
αγώνες


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • αγκώνας, αιώνας, απορροφητήρας
  • ελαιώνας, ενεστώτας
  • ηγεμόνας, ιδρώτας, ιμάντας
  • κανόνας, κινητήρας, κρατήρας
  • λιμένας, μεγιστάνας
  • νιπτήρας, ξενώνας, οδοστρωτήρας
  • πατέρας, πυθμένας, πυρήνας
  • συνδετήρας, σωλήνας, σωτήρας
  • τηλεβόας, τυφώνας, τυχόντας
  • χαρακτήρας, χειμώνας, χιτώνας

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • αερο-λιμένας
  • εργατο-πατέρας

Απορροφητήρας

2 Τα δισύλλαβα παροξύτονα και όσα λήγουν σε -ίας και -ίστας κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στη γενική πληθυντικού:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

μήνας
μήνα
μήνα


οι
των
τους

μήνες
μηνών
μήνες


Έτσι κλίνονται τα δισύλλαβα:
  • άντρας (άνδρας)
  • βήχας, βλάκας, βόας
  • γύπας, δούκας
  • λίβας, λύγκας, πάπας

Όσα λήγουν σε -ίας:
  • αστερίας, γαλαξίας
  • εγκληματίας, επιχειρηματίας
  • καρχαρίας, κροταλίας
  • λοχίας, μανδύας, ξιφίας, σωσίας
  • ταμίας, τραυματίας, χαλαζίας

Και όσα λήγουν σε -ίστας:
  • ακορντεονίστας, αρσιβαρίστας
  • βολεϊμπολίστας, γραφίστας
  • μπασκετμπολίστας, νομπελίστας
  • πιανίστας, ρεσεψιονίστας
  • τενίστας, τουρίστας
  • φασίστας, χιουμορίστας

Μήνας

Προπαροξύτονα

Τα προπαροξύτονα κατεβάζουν επίσης τον τόνο μία θέση στη γενική πληθυντικού:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

ελέφαντας
ελέφαντα
ελέφαντα


οι
των
τους

ελέφαντες
ελεφάντων
ελέφαντες


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • άνθρακας, αυτοκράτορας, βίσονας
  • γείτονας, γέροντας, γίγαντας
  • δεξιόχειρας, δικτάτορας
  • Έλληνας, επιστήμονας
  • ήρωας, ισχυρογνώμονας, κώδικας
  • λάρυγγας, μάρτυρας, μάστορας
  • νάρθηκας, ορίζοντας
  • πίνακας, πρόσφυγας, ρήτορας
  • σίφουνας, συμβουλάτορας
  • τάπητας, τένοντας, τζίτζικας
  • υπερήλικας, φοίνικας, φύλακας
  • χάλυβας, χαμαιλέοντας, χάρακας

Και όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • γαι-άνθρακας, τερματο-φύλακας
  • φιλ-έλληνας, ψευδο-μάρτυρας

Ελέφαντας

Δεύτερος πληθυντικός

α) Κάποια προπαροξύτονα παρουσιάζουν στον πληθυντικό και πιο λαϊκούς τύπους με τις καταλήξεις -οι, -ων, -ους και τον τόνο στην παραλήγουσα:
  • οι γείτονες, τους γείτονες
    αλλά και: οι γειτόνοι, τους γειτόνους
  • οι μάστορες, τους μάστορες
    αλλά και: οι μαστόροι, τους μαστόρους

Παρόμοια ζευγάρια:
  • γέροντες – γερόντοι
  • έμπορες – εμπόροι
  • κόκορες – κοκόροι
  • προφέσορες – προφεσόροι
  • χωροφύλακες – χωροφυλάκοι

β) Ο πατέρας και ο τσέλιγκας σχηματίζουν και έναν δεύτερο, ανισοσύλλαβο πληθυντικό σε -άδες:
  • πατέρες – πατεράδες
  • τσέλιγκες – τσελιγκάδες

Πατεράδες

Μόνο ανισοσύλλαβος πληθυντικός

α) Ο αέρας και ο μπαγάσας σχηματίζουν ανισοσύλλαβο πληθυντικό με την κατάληξη -ηδες:
  • αέρας → αέρηδες
  • μπαγάσας → μπαγάσηδες

β) Έτσι κλίνονται και τα αρσενικά σε -άκιας:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

τυχεράκιας
τυχεράκια
τυχεράκια


οι
των
τους

τυχεράκηδες
τυχεράκηδων
τυχεράκηδες


Παρόμοιες λέξεις:
  • γκατζετάκιας, εξυπνάκιας
  • καλοπερασάκιας, κομπιουτεράκιας
  • ολυμπιακάκιας, παναθηναϊκάκιας
  • τηλεορασάκιας, τσαντάκιας

Παλαιότεροι τύποι

α) Σε κάποιες εκφράσεις έχει καθιερωθεί η αρχαιόμορφη γενική σε -ος: ακτινογραφία θώρακος, κενά αέρος, όνομα πατρός, στα τέλη του μηνός  

β) Μερικά αρσενικά σε -ας προέρχονται από τις αρχαίες επιθετικές μετοχές σε -ας, -ασα, -αν και διατηρούν την παλαιά κλίση τους:
  • ο επιζήσας, του επιζήσαντος, τον επιζήσαντα
  • οι ψηφίσαντες, των ψηφισάντων, τους ψηφίσαντες


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Βικιλεξικό
ΕΚΟΝΕΣ: the-dots.com, wallpapersafari.com, theneffkitchen.com.au, politica.gr, itl.cat, hugelol.com

28 Νοε 2022

Τα αρσενικά σε -ης

Εύκολη η γενική πληθυντικού!

Μαθητής

Αυτά τα αρσενικά είναι οξύτονα και παροξύτονα. Όλα, όμως, στη γενική του πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

μαθητής
μαθητή
μαθητή


οι
των
τους

μαθητές
μαθητών
μαθητές


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • αγοραστής, αθλητής, αριθμητής
  • βιολιστής, γυμναστής
  • διαιτητής, δικαστής, διοικητής
  • εγωιστής, εκτυπωτής, εξερευνητής
  • θαυμαστής, θεατής, ιδρυτής
  • κατακτητής, κολυμβητής, κριτής
  • ληστής, μεταφραστής, μετρητής
  • νικητής, νοσηλευτής, ομιλητής
  • ποιητής, προπονητής, πωλητής
  • σκακιστής, σπουδαστής, σχεδιαστής
  • υπολογιστής, υποστηρικτής
  • φοιτητής, χειριστής, χορευτής

Κολυμβητής

Μετακίνηση τόνου

Τα παροξύτονα στη γενική του πληθυντικού ακολουθούν τον γενικό κανόνα και τονίζονται στη λήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

αγρότης
αγρότη
αγρότη


οι
των
τους

αγρότες
αγρoτών
αγρότες


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:
  • αιμοδότης, ακροβάτης, αναγνώστης
  • βιβλιοπώλης, δείκτης, διαβήτης
  • επιβάτης, επισκέπτης, εργάτης
  • ηγέτης, ιδιοκτήτης, ιππότης
  • καθρέφτης, καλλιτέχνης, λιγνίτης
  • μαγνήτης, μετεωρίτης, μονάρχης
  • ναύτης, νεροχύτης, ορειβάτης
  • παίκτης, πελάτης, πλανήτης
  • στρατιώτης, συλλέκτης
  • τεχνίτης, τοξότης, τραπεζίτης
  • υπηρέτης, υπνοβάτης, φράχτης
  • χάρτης, χτίστης, ψεύτης

Αγρότης

Δεύτερος πληθυντικός

Κάποια αρσενικά σε -ης σχηματίζουν και έναν δεύτερο, ανισοσύλλαβο πληθυντικό σε -ηδες:
  • λεβέντες (χωρίς γενική) – λεβέντηδες
  • μόρτες (χωρίς γενική) – μόρτηδες
  • ξενύχτες (χωρίς γενική) – ξενύχτηδες
  • ρεμπέτες (χωρίς γενική) – ρεμπέτηδες

Σε ορισμένα, μάλιστα, ο ανισοσύλλαβος δεύτερος τύπος σχηματίζεται με την κατάληξη -άδες και χρησιμοποιείται σε λόγο με ανεπίσημο ύφος:
  • βουλευτές – βουλευτάδες
  • δεσπότες – δεσποτάδες

Παρόμοια ζευγάρια:
  • αφέντες (χωρίς γενική) – αφεντάδες
  • βουτηχτές – βουτηχτάδες
  • διευθυντές – διευθυντάδες
  • δουλευτές – δουλευτάδες
  • θεριστές – θεριστάδες
  • καθηγητές – καθηγητάδες
  • καλοθελητές – καλοθελητάδες
  • πραματευτές – πραματευτάδες
  • ράφτες – ραφτάδες
  • τραγουδιστές – τραγουδιστάδες
  • τρυγητές – τρυγητάδες
  • ψάλτες – ψαλτάδες

Τραγουδιστής

Αρχαιόμορφη κλητική

Κάποια αρσενικά που δηλώνουν επάγγελμα ή δημόσιο λειτούργημα σχηματίζουν την κλητική του ενικού και με την παλαιότερη κατάληξη . Συνήθως, μάλιστα, προηγείται το «κύριε»:
  • κύριε διευθυντά
  • κύριε δικαστά
  • κύριε διοικητά
  • κύριε καθηγητά
  • κύριε συνταγματάρχα

Και λίγη ορθογραφία

Αρκετά από τα αρσενικά σε -ης παράγονται από ρήματα. Αυτό, βέβαια, μας βοηθά και στην ορθογραφία:
  • διαίρεσα → διαιρέτης
  • έπαιξα → παίκτης
  • νίκησα → νικητής
  • φόρτισα → φορτιστής
  • ενίσχυσα → ενισχυτής
  • έδειξα → δείκτης
  • εκτύπωσα → εκτυπωτής


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου
ΕΚΟΝΕΣ: vseosvita.ua, en.wikipedia.org, euractiv.com, liveabout.com

27 Νοε 2022

Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)

Θηλυκά που δε λήγουν σε -ση, -ξη, -ψη

Βροχή

Τα περισσότερα από αυτά τα θηλυκά είναι οξύτονα. Όλα όμως, εκτός από λίγες εξαιρέσεις, στη γενική του πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
τη

βροχή
βροχής
βροχή


οι
των
τις

βροχές
βροχών
βροχές


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:
  • ακτή, αμοιβή, αρχή, αυλή
  • βολή, γιορτή, γραμμή
  • διαδρομή, διαταγή, δοκιμή
  • εκδρομή, εκπομπή, εντολή, εποχή
  • ζωγραφική, κατασκευή, μηχανή
  • περιοχή, πηγή, πληρωμή, προσοχή
  • ροή, ρωγμή
  • σιωπή, στιγμή, συλλογή, συνταγή
  • ταραχή, τιμή, τροφή
  • υπερβολή, υποδιαστολή
  • φυλακή, φωνή
  • χορδή, ψυχή, ωδή


Μετακίνηση τόνου

Τα παροξύτονα στη γενική του πληθυντικού ακολουθούν τον γενικό κανόνα και τονίζονται στη λήγουσα.
Ορισμένα δεν έχουν πληθυντικό, αλλά ακόμη και όταν έχουν, η γενική πτώση μπορεί να είναι δύσχρηστη ή να μη σχηματίζεται καν.

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

η
της
τη

λίμνη
λίμνης
λίμνη


οι
των
τις

λίμνες
λιμνών
λίμνες


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:
  • αγάπη, ανάγκη, αποθήκη, αράχνη
  • βενζίνη, βιασύνη, βλάβη, βρύση
  • γνώμη, δικαιοσύνη, ευθύνη
  • ζέστη, ζώνη, κόρη, κυψέλη
  • λάσπη, λεκάνη, λέσχη
  • μάχη, μελέτη, μνήμη, μύτη
  • νίκη, νύφη, οθόνη, ομίχλη
  • παλάμη, πλαστελίνη, πλάτη, πύλη
  • σελήνη, σκόνη, στάχτη, στήλη
  • τέχνη, τόλμη, τσέπη, τύχη
  • φήμη, φιάλη, φλοκάτη
  • χαίτη, χάρη, χλόη

Λίμνη Ζηρού

Μερικά παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις: η φίλη, των φίλων

Ειδικές περιπτώσεις

α) Η γη δεν έχει πληθυντικό αριθμό. Αν τον χρειαστούμε, δανειζόμαστε τους τύπους της λέξης «γαία»: οι γαίες, των γαιών

β) Μερικά θηλυκά σε -η σχηματίζουν κάποιες φορές σε οικείο ύφος και έναν δεύτερο (ανισοσύλλαβο) πληθυντικό σε -άδες:
  • αδερφή → αδερφές / αδερφάδες
  • θεια → θειες / θειάδες
  • νύφη → νύφες / νυφάδες
  • ξαδέρφη → ξαδέρφες / ξαδερφάδες

Άκλιτα θηλυκά σε -η

Όλα τα γυναικεία επώνυμα είναι άκλιτα. Παρατηρήστε δυο συνηθισμένα λάθη:
  • η Άννα Βίσση → της Άννας Βίσσης Βίσση
  • η Ελένη Φιλίνη → της Ελένης Φιλίνης Φιλίνη

Κάποιες φορές, βέβαια, αυτά τα λάθη γίνονται και τίτλοι με μεγάλα γράμματα…

😮😮😮
😮😮😮


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: thewallpapers.org (1), pronews.gr (2), GreekVillageLife@youtube (3), podilato98.blogspot.com (4-5: από το διαδίκτυο)

Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα: