Η κλητική

Μια διαφορετική πτώση

Οι τρεις βασικές πτώσεις (ονομαστική, γενική, αιτιατική) αποτελούν την κλίση των ονομάτων μέσα στις προτάσεις:

• Η Μαρία κοιμάται.
• Αυτό είναι το βιβλίο της Μαρίας.
• Χτες συνάντησα τον Κωνσταντίνο.

Ταυτόχρονα, δείχνουν και τον συντακτικό ρόλο που έχουν τα ονόματα στον λόγο.

* Η ονομαστική, για παράδειγμα, συνήθως δείχνει το υποκείμενο ενός ρήματος, ενώ η αιτιατική το αντικείμενό του.

Η κλητική δεν έχει σχέση με όλα αυτά, γι’ αυτό και διαφέρει από τις βασικές πτώσεις. Όπως φανερώνει το όνομά της, τη χρησιμοποιούμε για να απευθυνθούμε σε κάποιον ή να τον καλέσουμε.

Μερικές φορές είναι μόνη της, οπότε συνοδεύεται από το κατάλληλο σημείο στίξης:

• Κωνσταντίνε! Τι ευχάριστη έκπληξη!
• Μαρία; Ξύπνησες;

Άλλες φορές βρίσκεται μέσα σε προτάσεις, οπότε χωρίζεται από τις υπόλοιπες λέξεις με ένα ή και δύο κόμματα:

• Κυρίες και κύριοι, καλησπέρα σας!
• Καλησπέρα σας, κυρίες και κύριοι!
• Και τώρα, κυρίες και κύριοι, ας περάσουμε στην επόμενη είδηση...

Είναι συνηθισμένο λάθος να αφήνουμε την κλητική χωρίς το κόμμα της. Εκείνη όμως το λατρεύει:

❮ ❯

Οι τύποι της κλητικής

Η κλητική σχηματίζεται στα ουσιαστικά και στα επίθετα. Έχει τους ίδιους τύπους με την αιτιατική, εκτός από μια μεγάλη εξαίρεση, τα αρσενικά και θηλυκά που λήγουν σε -ος.

Τότε οι καταλήξεις της είναι -ε στον ενικό και -οι στον πληθυντικό:

• Γεια σου, φίλε μου!
• Περάστε μέσα, φίλοι μου!
• Καλέ μου άνθρωπε!

Ονόματα που σχηματίζουν κλητική σε -ε και -οι:

• Αρσενικά ουσιαστικά: ο άνθρωπος *
• Αρσενικά επίθετα: ο καλός (άνθρωπος)
• Θηλυκά ουσιαστικά: η αεροσυνοδός
• Θηλυκά επίθετα: η εξαγωγός (χώρα)

(*) Σε κάποιες περιπτώσεις η κλητική του ενικού λήγει σε -ο: Νίκο, Κυριάκο, μαέστρο, φιλαράκο  

Διευκρίνιση

Το ΠΟΔήΛΑΤΟ, συντασσόμενο με τις σύγχρονες γραμματικές, παρουσιάζει στην κλίση των ουσιαστικών και των επιθέτων μόνο τις τρεις βασικές, «συντακτικές» πτώσεις:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

πτώση
πτώσης
πτώση

οι
των
τις

πτώσεις
πτώσεων
πτώσεις

Οι τύποι της κλητικής αναφέρονται μόνο όπου διαφέρουν από την αιτιατική (αρσενικά και θηλυκά σε -ος, μερικά αρχαιόκλιτα).

► Η κλητική, ωστόσο, περιλαμβάνεται στους πίνακες της Γραμματικής, διότι απευθύνονται σε παιδιά που έρχονται πρώτη φορά σε επαφή με τη σχολική κλίση των ονομάτων.

ΕπίθεταΟυσιαστικά

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ: podilato98.blogspot.com (1-2 από Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, 3-4 από το προηγούμενο ιστολόγιό μου)

Η κλητική των αρσενικών ουσιαστικών σε -ος

Τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ος σχηματίζουν την κλητική με τις καταλήξεις -ε και -οι:

• άνθρωπε, δάσκαλε, ουρανέ, φίλε
• άνθρωποι, δάσκαλοι, ουρανοί, φίλοι

Γεια σου, φίλε!

Στην κλητική του ενικού αριθμού, ωστόσο, υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις:

1 Κάποια τη σχηματίζουν με την κατάληξη -ο: γέρος, διάκος, μαέστρος, πιτσιρίκος

Μαζί τους πολλά ονόματα

• Δισύλλαβα: Γιώργος, Γώγος, Θάνος, Κίτσος, Μάρκος, Μήτρος, Μήτσος, Μπόμπος, Νίκος, Νιόνιος, Πάνος, Πέτρος, Σίμος, Σπύρος, Σταύρος, Στράτος, Τάσος, Χρήστος
• Τρισύλλαβα: Αλέκος, Αντρίκος, Δημητρός, Ερρίκος, Μανολιός, Μιμίκος, Νικολός, Πανάγος, Ροβέρτος

Αλλά και λέξεις σε -άκος

• Υποκοριστικά: ανθρωπάκος, τσοπανάκος, φιλαράκος, ψευτάκος (ψευταράκος)
• Ονόματα: Κυριάκος, Σπυράκος, Τζιμάκος, Χρηστάκος
• Επώνυμα: Διαμαντάκος, Ζαγοριανάκος, Καζάκος, Λεωτσάκος, Μαστοράκος, Νασιάκος, Πουλικάκος, Στεφανάκος, Τσολάκος

Η κλητική χωρίζεται με κόμμα: Χρόνια πολλά, Νίκο!

2 Ορισμένα τη σχηματίζουν και σε -ο και σε -ε: καπετάνιος, μούργος, μούτσος, μπούφος, Παύλος

Μαζί τους και τα επώνυμα σε -άτος: Γιακουμάτος, Ευαγγελάτος, Κορδάτος, Λιναρδάτος, Σολδάτος, Χαριτάτος, Φιλιππάτος

Η κλητική

Τα θηλυκά σε -ος

Ουσιαστικά

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: wundef.com, birthdaywishes.expert

Τα αρσενικά σε -ος (2)

Ο τονισμός των προπαροξύτονων

Τα περισσότερα από αυτά τα αρσενικά διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις. Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος, ο κανόνας ισχύει για:

α) Όλα τα οξύτονα

• ο ουρανός, του ουρανού
• οι ουρανοί, των ουρανών, τους ουρανούς

β) Όλα τα παροξύτονα

• ο γλάρος, του γλάρου
• οι γλάροι, των γλάρων, τους γλάρους

γ) Πολλά προπαροξύτονα

• ο ρινόκερος, του ρινόκερου
• οι ρινόκεροι, των ρινόκερων, τους ρινόκερους

Ουρανός

Γλάρος

Ρινόκερος

❮ ❯

Τα περισσότερα προπαροξύτονα, ωστόσο, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, διαφοροποιούνται από αυτόν τον κανόνα και κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού.

Καθώς όμως περνά ο καιρός, και αυτά τα όμορφα ουσιαστικά προσαρμόζονται σιγά σιγά στη σύγχρονη κλίση, που θέλει τον τόνο σταθερό:

α) Πολλά σχηματίζουν όλο και πιο συχνά δεύτερο τύπο, με σταθερό τόνο, στη γενική του ενικού:

• ο όροφος, του ορόφου (ή όροφου)
• οι όροφοι, των ορόφων
• τους ορόφους

Αρκετά, μάλιστα, σχηματίζουν δεύτερο τύπο και στην αιτιατική του πληθυντικού:

• ο δάσκαλος, του δασκάλου (ή δάσκαλου)
• οι δάσκαλοι, των δασκάλων
• τους δασκάλους (ή δάσκαλους)

β) Τα υπόλοιπα σχηματίζουν ήδη διπλούς τύπους και στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού:

• ο βάτραχος, του βάτραχου (ή βατράχου)
• οι βάτραχοι, των βάτραχων (ή βατράχων)
• τους βάτραχους (ή βατράχους)

Δάσκαλος

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

1 Προπαροξύτονα που σχηματίζουν και δεύτερο τύπο, με σταθερό τόνο, στη γενική ενικού ή και στην αιτιατική του πληθυντικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

δάσκαλος
δασκάλου*
δάσκαλο

οι
των
τους

δάσκαλοι
δασκάλων
δασκάλους*

(*)

Αλλά και: του δάσκαλου, τους δάσκαλους

Κλητική: δάσκαλε, δάσκαλοι

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:

• άνθρωπος, βάρβαρος, γάιδαρος
• διάδρομος, διάλογος, δίαυλος
• εγκέφαλος, έλεγχος, ένοικος
• θάλαμος, θόρυβος, θρίαμβος
• Ιανουάριος, ιππόδρομος
• κίνδυνος, κύλινδρος, κύριος
• Μάρτιος, ξάδερφος, όροφος
• περίπατος, πόλεμος, πρόεδρος
• σύζυγος, σύλλογος, σύνδεσμος
• τιμοκατάλογος, τύραννος
• υδράργυρος, υπάλληλος, υπήκοος
• φάκελος, φιλάνθρωπος, Φίλιππος

Κίνδυνος

2 Προπαροξύτονα που σχηματίζουν διπλούς τύπους και στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

βάτραχος
βάτραχου*
βάτραχο

οι
των
τους

βάτραχοι
βάτραχων*
βάτραχους*

(*)

Αλλά και: του βατράχου, των βατράχων, τους βατράχους

Κλητική: βάτραχε, βάτραχοι

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:

• αόριστος, αυτοκινητόδρομος
• βιομήχανος, Βόσπορος
• δεινόσαυρος, δήμαρχος, Διόνυσος
• έμπορος, εργαζόμενος, έφηβος
• ημιώροφος, Ήφαιστος
• ίλιγγος, κρύσταλλος, λαβύρινθος
• Μενέλαος, μονόλογος
• νάρκισσος, ναύαρχος, νεοσύλλεκτος
• ογκόλιθος, Όλυμπος, οφθαλμίατρος
• παιδίατρος, πεζόδρομος, πίθηκος
• συνάδελφος, τάρανδος, ύποπτος
• φιλόσοφος, χείμαρρος, ψίθυρος

Αυτοκινητόδρομος

Ποιον τύπο να διαλέγουμε;

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν αν θα χρησιμοποιήσουμε έναν τύπο με σταθερό ή με μετακινούμενο τόνο (βάτραχου – βατράχου).

Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει το γλωσσικό μας αίσθημα (πώς ακούγεται στα αφτιά μας), αλλά και αυτό είναι κάπως ρευστό.

Ένας σχετικά ασφαλής κανόνας είναι να παρατηρήσουμε το γλωσσικό περιβάλλον όπου κλίνεται η λέξη:

1 Στον προφορικό λόγο και σε εκείνον που έχει καθημερινό ή ανεπίσημο ύφος ο τόνος διατηρείται στην προπαραλήγουσα:

• Τους διάβασε την ιστορία του βάτραχου που μεταμορφώθηκε σε πρίγκιπα.
• Κάθε μέρα παρατηρούν τους βάτραχους της λίμνης.

2 Στον γραπτό λόγο και σε εκείνον που έχει επίσημο ύφος ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα:

• Τα πίσω πόδια του βατράχου είναι μεγαλύτερα.
• Όλα τα είδη των βατράχων περνούν το πρώτο στάδιο της ζωής τους ως γυρίνοι.

Βάτραχος

Το ίδιο συμβαίνει και σε στερεότυπες εκφράσεις:

• αιχμάλωτος πολέμου
• γύρος του θριάμβου
• έξοδος κινδύνου
• οριστική αορίστου
• πύργος ελέγχου

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό, Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της Ελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: blueskydreamers.com, wall.alphacoders.com, marilurodriguezrealtor.com, thewom.it, edition.cnn.com, neoi-kairoi.gr, wall.alphacoders.com

Τα ουδέτερα σε -ο (2)

Ο τονισμός των προπαροξύτονων

Τα περισσότερα από αυτά τα ουδέτερα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις. Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος, ο κανόνας ισχύει για:

α) Όλα τα οξύτονα

• το νερό, του νερού
• τα νερά, των νερών

β) Όλα τα παροξύτονα

• το δέντρο, του δέντρου
• τα δέντρα, των δέντρων

γ) Πολλά προπαροξύτονα

• το βότσαλο, του βότσαλου
• τα βότσαλα, των βότσαλων

Νερό

Δέντρο

Βότσαλα

❮ ❯

Τα περισσότερα προπαροξύτονα, ωστόσο, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, διαφοροποιούνται από αυτόν τον κανόνα και κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές.

Καθώς όμως περνά ο καιρός, και αυτά τα όμορφα ουσιαστικά προσαρμόζονται σιγά σιγά στη σύγχρονη κλίση, που θέλει τον τόνο σταθερό:

α) Τα περισσότερα σχηματίζουν όλο και πιο συχνά δεύτερο τύπο, με σταθερό τόνο, στη γενική του ενικού:

• το αυτοκίνητο, του αυτοκινήτου (ή αυτοκίνητου)
• τα αυτοκίνητα, των αυτοκινήτων

β) Τα υπόλοιπα σχηματίζουν ήδη διπλούς τύπους και στις δύο γενικές:

• το βούτυρο, του βούτυρου (ή βουτύρου)
• τα βούτυρα, των βούτυρων (ή βουτύρων)

Αυτοκίνητο

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

1 Προπαροξύτονα που σχηματίζουν και δεύτερο τύπο, με σταθερό τόνο, στη γενική ενικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

αυτοκίνητο
αυτοκινήτου*
αυτοκίνητο

τα
των
τα

αυτοκίνητα
αυτοκινήτων
αυτοκίνητα

* Αλλά και: του αυτοκίνητου

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:

• αέριο, άλογο, ανέκδοτο
• γήπεδο, γινόμενο, γυμναστήριο
• δάνειο, δικαστήριο, δίκτυο, δωμάτιο
• εισιτήριο, ηφαίστειο, θέατρο
• κείμενο, κεφάλαιο, κύτταρο
• λεκανοπέδιο, λύκειο
• μέτωπο, μικρόβιο, μυστήριο
• οικόπεδο, όνειρο, όργανο, όριο
• ποδόσφαιρο, προάστιο, πρόσωπο
• ραδιόφωνο, Σάββατο, τετράδιο
• υποβρύχιο, υπόγειο
• φαινόμενο, χιλιόμετρο

Και μόνο (ή συνήθως) στον πληθυντικό:

• αντίποινα, γενέθλια, διόδια
• εγκαίνια, Εξάρχεια, Επτάνησα
• Ιμαλάια, Κύθηρα, Μέγαρα, νοσήλια
• συγχαρητήρια, συλλυπητήρια
• Τρίκαλα, Φάρσαλα, Xριστούγεννα

Ηφαίστειο

2 Προπαροξύτονα που σχηματίζουν διπλούς τύπους και στις δύο γενικές:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

βούτυρο
βούτυρου*
βούτυρο

τα
των
τα

βούτυρα
βούτυρων*
βούτυρα

* Αλλά και: του βουτύρου, των βουτύρων

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:

• αλφάβητο, αμύγδαλο, ασβέστιο
• βιβλιάριο, γραμμόφωνο
• δάχτυλο, δευτερόλεπτο, διαδίκτυο
• ελαιόλαδο, εξώφυλλο, επεισόδιο
• ημερολόγιο, θερμόμετρο
• κολλύριο, κολυμβητήριο, κρύσταλλο
• λεξιλόγιο, λογοπαίγνιο
• μετάλλιο, μικρόφωνο
• παράθυρο, ποδήλατο, προαύλιο
• σακίδιο, συνέδριο, σωσίβιο
• φάρμακο, φθινόπωρο, φροντιστήριο
• χειριστήριο, χρονόμετρο

Και μόνο (ή συνήθως) στον πληθυντικό:

• Αντικύθηρα, αποκαλυπτήρια
• παραλειπόμενα, πολεμοφόδια
• τεκταινόμενα, χρωστούμενα

Παράθυρο

Ποιον τύπο να διαλέγουμε;

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν αν θα χρησιμοποιήσουμε έναν τύπο με σταθερό ή με μετακινούμενο τόνο (βούτυρου – βουτύρου).

Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει το γλωσσικό μας αίσθημα (πώς ακούγεται στα αφτιά μας), αλλά και αυτό είναι κάπως ρευστό.

Ένας σχετικά ασφαλής κανόνας είναι να παρατηρήσουμε το γλωσσικό περιβάλλον όπου κλίνεται η λέξη:

1 Στον προφορικό λόγο και σε εκείνον που έχει καθημερινό ή ανεπίσημο ύφος ο τόνος διατηρείται στην προπαραλήγουσα:

• Βάζουμε στην κατσαρόλα το γάλα, τη μισή ποσότητα του βούτυρου και τα αβγά.
• Τον τελευταίο μήνα η τιμή του βούτυρου αυξήθηκε κατά 3,7%.

2 Στον γραπτό λόγο και σε εκείνον που έχει επίσημο ύφος ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα:

• Το προηγούμενο έτος η συνολική παραγωγή βουτύρου μειώθηκε κατά 11%.

Βούτυρο

Το ίδιο συμβαίνει και σε στερεότυπες εκφράσεις:

• αγώνες ποδοσφαίρου
• εκτός γηπέδου
• μπισκότα / καραμέλες βουτύρου
• σοκολάτα αμυγδάλου
• τρίτη λυκείου

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό, Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της Ελληνικής
ΕΙΚΟΝΕΣ: Doktorceciliafurst@facebook, nytimes.com, epicstoneworks.com, wallpapercave.com, forbes.com, photowall.co.uk, britannica.com

Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)

Διαφοροποιήσεις στη γενική πληθυντικού

Τα περισσότερα από αυτά τα θηλυκά στη γενική πτώση του πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα. Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος, ο κανόνας ισχύει για:

α) Όλα τα οξύτονα

• η βροχή, των βροχών

β) Τα περισσότερα παροξύτονα

• η λίμνη, των λιμνών

Βροχή

Λίμνη

❮ ❯

Τα θηλυκά που διαφοροποιούνται από αυτόν τον κανόνα είναι τα υπόλοιπα παροξύτονα και τα λίγα προπαροξύτονα.

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Παροξύτονα

1 Μερικά διατηρούν τον τόνο σταθερό ακόμη και στη γενική πληθυντικού:

• η φίλη, της φίλης
• οι φίλες, των φίλων

Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:

• αγκύλη, ερωμένη, περισπωμένη
• συντεταγμένη, τεθλασμένη

2 Άλλα ανεβάζουν τον τόνο στον πληθυντικό, αλλά στη γενική τον κατεβάζουν πάλι στην παραλήγουσα:

• η προϊσταμένη, της προϊσταμένης
• οι προϊστάμενες, των προϊσταμένων

Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:

• ευνοουμένη, εφαπτομένη
• ηγουμένη, κατηγορουμένη
• κρατουμένη, υφισταμένη

Προπαροξύτονα

1 Τα περισσότερα διατηρούν τον τόνο σταθερό ακόμη και στη γενική πληθυντικού:

• η ετοιμόγεννη, της ετοιμόγεννης
• οι ετοιμόγεννες, των ετοιμόγεννων

Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:

• αγράμπελη
• δεκάχρονη (εικοσάχρονη κλπ.)
• ετοιμόγεννη, κρατούμενη, λαδορίγανη
• μελλόνυμφη, φυγόδικη

Αλλά και τα σύνθετα σε -σκονη:

• ασημόσκονη, αστρόσκονη
• καρβουνόσκονη, μαρμαρόσκονη
• χρυσόσκονη

2 Μερικά στη γενική πληθυντικού σχηματίζουν τύπους και με σταθερό και με μετακινούμενο τόνο.

• η έφηβη, της έφηβης
• οι έφηβες, των έφηβων (ή εφήβων)

Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:

• αγνοούμενη, αντίζηλη
• διανοούμενη, δισέγγονη
• κατηγορούμενη

Έφηβες

3 Τέλος, υπάρχουν και κάποια που δε σχηματίζουν καν τη γενική πληθυντικού:

• άμπωτη, ζάχαρη, κάππαρη
• μέγγενη, ρίγανη

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: thewallpapers.org, GreekVillageLife@youtube, thebreastcenterofcyprus@youtube, theodysseyonline.com

Τα θηλυκά σε -α (2)

Διαφοροποιήσεις στη γενική πληθυντικού

Τα περισσότερα από αυτά τα θηλυκά στη γενική πτώση του πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα. Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος, ο κανόνας ισχύει για:

α) Όλα τα οξύτονα

• η αγορά, των αγορών

β) Τα περισσότερα παροξύτονα

• η γυναίκα, των γυναικών

γ) Τα περισσότερα προπαροξύτονα

• η θάλασσα, των θαλασσών

Αγορά

Γυναίκες

Θάλασσα

❮ ❯

Τα θηλυκά που διαφοροποιούνται από αυτόν τον κανόνα χωρίζονται σε τρεις ομάδες:

α) Τα υπόλοιπα παροξύτονα, που διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις: η πεταλούδα, των πεταλούδων

β) Τα περισσότερα από τα υπόλοιπα προπαροξύτονα, που κατεβάζουν τον τόνο μία θέση: η ικανότητα, των ικανοτήτων

γ) Μερικά προπαροξύτονα που διατηρούν τον τόνο σταθερό σε όλες τις πτώσεις: η αγριόχηνα, των αγριόχηνων

Πεταλούδα

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

1 Παροξύτονα που διατηρούν τον τόνο σταθερό ακόμη και στη γενική πληθυντικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

πεταλούδα
πεταλούδας
πεταλούδα

οι
των
τις

πεταλούδες
πεταλούδων
πεταλούδες

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:

• αρένα, αρκούδα, βερμούδα
• ερινύα, θερμοφόρα, θυγατέρα
• λακκούβα, λεγεώνα, λεχώνα
• μητέρα, νεράιδα, νταμιτζάνα
• πιπίλα, πρωτευουσιάνα
• σειρήνα, υδροφόρα, φτερούγα

Μαζί τους και όσα λήγουν σε:

• -άδα (αγελάδα, φασολάδα)
• -ίδα, -ίνα, -όνα  

Τα θηλυκά με αυτές τις καταλήξεις δεν έχουν σταθερή συμπεριφορά στη γενική πληθυντικού.

Τα περισσότερα κρατούν τον τόνο στην παραλήγουσα (των ακρίδων)

• -ίδα: ακρίδα, αλυσίδα, ασπίδα, βλεφαρίδα, ελπίδα, επιδερμίδα, εφημερίδα, καταιγίδα, κοτσίδα, νυχτερίδα, παγίδα, πατρίδα, πινακίδα, πυξίδα, σελίδα
• -ίνα: ακτίνα, ελαφίνα, θεατρίνα, σοκολατίνα
• -όνα: αλκυόνα, αμαζόνα, εικόνα, σιαγόνα, σπιταρόνα, σταγόνα, σφεντόνα, τερηδόνα

Αρκετά, ωστόσο, τον μετακινούν στη λήγουσα (των βιδών)

• -ίδα: βίδα, γίδα
• -ίνα: αξίνα, βιτρίνα, ζελατίνα, καμπίνα, καντίνα, κασετίνα, κουζίνα, κουρτίνα, μπαλαρίνα
• -όνα: βελόνα, κολόνα, κοτρόνα, πολυθρόνα

Μητέρα

2 Προπαροξύτονα που κατεβάζουν τον τόνο στη γενική πληθυντικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

ικανότητα
ικανότητας
ικανότητα

οι
των
τις

ικανότητες
ικανοτήτων
ικανότητες

Έτσι κλίνονται τα θηλυκά:

• διώρυγα, έριδα, ίριδα
• κλίμακα, Κύπρια
• μάστιγα, όρνιθα
• πέρδικα, πτέρυγα
• σάλπιγγα, σήραγγα, στρόφιγγα, σύριγγα
• φάλαγγα

Μαζί τους και όσα λήγουν σε:

• -ότητα (ποσότητα, ταυτότητα)
• -ύτητα (βαρύτητα, ταχύτητα)

Ικανότητα

3 Προπαροξύτονα που διατηρούν τον τόνο σταθερό ακόμη και στη γενική πληθυντικού:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

αγριόχηνα
αγριόχηνας
αγριόχηνα

οι
των
τις

αγριόχηνες
αγριόχηνων
αγριόχηνες

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα σύνθετα θηλυκά:

• αλογόμυγα, αυτοκράτειρα
• κουμπότρυπα, μπανανόφλουδα
• σκουληκομυρμηγκότρυπα
• τσιχλόφουσκα, χιονόμπαλα
• ψαρόβαρκα

Μαζί τους και όσα λήγουν σε:

• -ιδα (καλλιτέχνιδα, Kαρυάτιδα)
• -ίτιδα (αρθρίτιδα, φαρυγγίτιδα)

Αγριόχηνα

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

Ουσιαστικά

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: greekgastronomyguide.gr, latiendaencasa.es, theguardian.com, blog.cstx.gov, deltamoms.gr, babycenter.com, amicidicasa.it

Τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί

Λίγα και... χρωματιστά!

Αυτά τα επίθετα δηλώνουν χρώμα. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί μαζί τους, γιατί αρκετές πτώσεις είναι δύσχρηστες ή μας ξενίζουν:

• οι πορτοκαλιοί τοίχοι
• της πορτοκαλιάς μπλούζας
• τα πορτοκαλιά πουκάμισα

Η γενική πληθυντικού είναι ίδια και στα τρία γένη.

Επιπλέον:

Τα αρσενικά κλίνονται όπως ο μαθητής στον ενικό αριθμό και όπως οι ανιψιοί στον πληθυντικό.

Τα θηλυκά κλίνονται όπως η ανιψιά και δεν παρουσιάζουν κάποια δυσκολία.

Τα ουδέτερα κλίνονται όπως το παιδί και δεν παρουσιάζουν κάποια δυσκολία.

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

πορτοκαλής
πορτοκαλή*
πορτοκαλή

οι
των
τους

πορτοκαλιοί
πορτοκαλιών
πορτοκαλιούς

η
της
την

πορτοκαλιά
πορτοκαλιάς
πορτοκαλιά

οι
των
τις

πορτοκαλιές
πορτοκαλιών
πορτοκαλιές

το
του
το

πορτοκαλί
πορτοκαλιού
πορτοκαλί

τα
των
τα

πορτοκαλιά
πορτοκαλιών
πορτοκαλιά

(*)

Αλλά και: του πορτοκαλιού

Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο πορτοκαλής τοίχος, η πορτοκαλιά μπλούζα, το πορτοκαλί πουκάμισο)

Παρόμοια επίθετα:

• ασημής, βιολετής, βυσσινής
• δαμασκηνής, θαλασσής
• καναρινής, κανελής, καφετής, κεραμιδής
• λαδής, λαχανής, λεμονής
• μαβής, μελής, μελιτζανής, μενεξεδής
• σοκολατής, σταχτής
• τριανταφυλλής
• φιστικής, χρυσαφής

Και άκλιτα

Μερικές από τις παραπάνω πτώσεις σχηματίζονται δύσκολα και μας ξενίζουν:

• οι πορτοκαλιοί τοίχοι
• τους πορτοκαλιούς τοίχους

Κάποιοι τύποι, επίσης, θυμίζουν έντονα ένα παρόμοιο ουσιαστικό και μας μπερδεύουν:

• η πορτοκαλιά μπλούζα – η πορτοκαλιά (το δέντρο)
• του πορτοκαλιού πουκάμισου – του πορτοκαλιού (του φρούτου)

Κατά συνέπεια, αυτά τα επίθετα χρησιμοποιούνται όλο και πιο συχνά ως άκλιτα με την εύκολη κατάληξη -ί:

• ο βυσσινί τοίχος, η πορτοκαλί τσάντα
• οι λαχανί μπλούζες, τα λαδί πουκάμισα

Πορτοκαλί φρούτα

Η κλίση των επιθέτων  1.  Τα επίθετα σε -ος, -η, -ο  2.  Τα επίθετα σε -ος, -α, -ο  3.  Τα επίθετα σε -ος, -ος, -ο  4.  Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες  5.  Τα επίθετα σε -ης, -α, -ικο  6.  Τα επίθετα σε -άς, -ού, -άδικο  7.  Τα επίθετα σε -ής, -ού, -ίδικο  8.  Τα επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον  9.  Τα επίθετα σε -είς, -είσα, -έν 10. Τα επίθετα σε -ας, -ασα, -αν 11. Τα επίθετα σε -ών, -ούσα, -ούν 12. Τα επίθετα σε -ών, -ώσα, -ών 13. Τα επίθετα σε -ων, -ων, -ον 14. Τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί 15. Τα επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ 16. Τα επίθετα σε -ύς, -εία, -ύ 17. Το επίθετο «πολύς» 18. Επίθετα με άλλες καταλήξεις ► Τα άκλιτα επίθετα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: daeger.club, rare-gallery.com