29 Ιαν 2024

Η αύξηση στη Β΄ συζυγία

Τα ενεργητικά ρήματα της Β΄ συζυγίας δε χρειάζονται αύξηση στον παρατατικό, γιατί τονίζονται στην παραλήγουσα:
  • αγαπώ → αγαπούσα
  • ενοχλώ → ενοχλούσα

Αλλά και:
  • ζω → ζούσα
  • δρω → δρούσα

Δεν τη χρειάζονται ούτε στον αόριστο, γιατί έχουν την προπαραλήγουσα που θα τονιστεί:
  • αγαπώ → αγάπησα
  • ενοχλώ → ενόχλησα

Εξαίρεση αποτελούν τα μονοσύλλαβα ζω και δρω:


ζω

έζησα
έζησες
έζησε

ζήσαμε
ζήσατε
έζησαν
(ζήσανε)


δρω

έδρασα
έδρασες
έδρασε

δράσαμε
δράσατε
έδρασαν
(δράσανε)


Αυτή η αύξηση διατηρείται ακόμη και όταν γίνουν σύνθετα με κάποια πρόθεση:
  • επιζώ → επέζησα
  • αντιδρώ → αντέδρασα

Άλλα ρήματα με αύξηση

Η εσωτερική αύξηση εμφανίζεται και σε μερικά σύνθετα που μας έρχονται από τα αρχαία ελληνικά:

α) Σύνθετα σε -ιστώ
  • εφιστώ → επέστησα
  • καθιστώ → κατέστησα
  • συνιστώ → συνέστησα / σύστησα

β) Σύνθετα σε -κτώ
  • αποκτώ → απέκτησα / απόκτησα
  • κατακτώ → κατέκτησα / κατάκτησα

γ) Σύνθετα σε -σπώ
  • αποσπώ → απέσπασα / απόσπασα
  • διασπώ → διέσπασα / διάσπασα

Τα περισσότερα, μάλιστα, φαίνεται ότι βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο, καθώς σχηματίζουν και δεύτερο τύπο χωρίς αύξηση.


Μια αρχαία αύξηση

Επιβιώνει σε περιορισμένο αριθμό ρημάτων

Τα απλά ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν δε χρειάζονται αύξηση:
  • αρχίζω → άρχιζα, άρχισα
  • ενώνω → ένωνα, ένωσα

Στα αρχαία ελληνικά, ωστόσο, υπήρχε και μια άλλη αύξηση, η φωνηεντική, η οποία άλλαζε το αρχικό φωνήεν τους (π.χ. το «α-» γινόταν «η-»).

Σήμερα αυτή η αρχαία αύξηση επιβιώνει στον παρατατικό ή στον αόριστο μερικών πολύ όμορφων ρημάτων:
  • έχω → είχα  
  • είμαι → ήμουν
  • έρχομαι → ήρθα

αλλά και:

  • απ-έχω → απ-είχα
  • συν-έρχομαι → συν-ήλθα


Κυρίως, όμως, τη συναντούμε ως εσωτερική αύξηση σε ρήματα που είναι σύνθετα με κάποια πρόθεση. Σε όλα το αρχικό φωνήεν γίνεται η-.

Το α- γίνεται η-:
  • απ-αγγέλλω → απ-ήγγελλα, απ-⁠ήγγειλα  
  • δι-αρκώ → δι-ήρκεσα
  • παρ-αγγέλνω → παρ-ήγγειλα
  • παρ-άγω → παρ-ήγα, παρ-ήγαγα  
  • συν-άπτω → συν-ήπτα, συν-ήψα
  • υπ-άρχω → υπ-ήρχα, υπ-ήρξα
Το αι- γίνεται η-:
  • εξ-αίρω → εξ-ήρα
Το αυ- γίνεται ηυ-:
  • απ-αυδώ → απ-ηύδησα
Το ε- γίνεται η-:
  • αν-εγείρω → αν-ήγειρα
  • απ-εργώ → απ-ήργησα
Το ευ- γίνεται ηυ-:
  • απ-ευθύνω → απ-ηύθυνα
  • εφ-ευρίσκω → εφ-ηύρα

Κάποια, μάλιστα, φαίνεται ότι βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο, σχηματίζοντας και δεύτερο τύπο χωρίς αύξηση:
  • παραγγέλνω → παρήγγειλα / παράγγειλα
  • συνάπτω → συνήψα / σύναψα
  • απευθύνω → απηύθυνα / απεύθυνα

Μόνο όταν τονίζεται

Η αλλαγή στο φωνήεν ισχύει μόνο όσο είναι τονισμένο. Αν ο τόνος μετακινηθεί σε άλλη συλλαβή, το φωνήεν επανέρχεται στη μορφή που είχε στον ενεστώτα:


υπ-άρχω

υπ-ήρξα
υπ-ήρξες
υπ-ήρξε

υπ-ήρξαμε
υπ-ήρξατε
υπ-ήρξαν
(υπ-ήρξανε)


απ-αγγέλλω

απ-ήγγειλα
απ-ήγγειλες
απ-ήγγειλε

απ-αγγείλαμε
απ-αγγείλατε
απ-ήγγειλαν
(απ-αγγείλανε)


Και κάτι ακόμη

Όπως στη σύγχρονη αύξηση με «ε-», η φωνηεντική απουσιάζει στους χρόνους και στις εγκλίσεις που δημιουργούνται από το αοριστικό θέμα:

απ-αγγέλλω / απ-ήγγειλα
  • θα απ-αγγείλω, έχω απ-αγγείλει
  • να απ-αγγείλω, να έχω απ-αγγείλει
  • απ-άγγειλε, απ-αγγείλετε


ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους
ΕΙΚΟΝΑ: _ioanna_@twitter (επιμέλεια: podilato98.blogspot.com)

16 Ιαν 2024

Τα θέματα των ρημάτων

Α΄ συζυγία

Τα περισσότερα ρήματα ανήκουν στην Α΄ συζυγία και οι τύποι τους σχηματίζονται από δύο θέματα, το ενεστωτικό και το αοριστικό.

Το ενεστωτικό θέμα είναι ίδιο σε κάθε φωνή:
  • γράφ
  • γράφ-ομαι

Το αοριστικό θέμα είναι διαφορετικό σε κάθε φωνή:
  • έ-γραψ
  • γράφτ-ηκα

Για να βρούμε τα θέματα ενός ρήματος, αφαιρούμε τις καταλήξεις του ενεστώτα και του αορίστου.

* Αν, μάλιστα, ο αόριστος έχει αύξηση, την αφαιρούμε και αυτή.


Τα «παιδιά» του ενεστώτα και του αορίστου

Ο ενεστώτας και ο αόριστος ονομάζονται αρχικοί χρόνοι, επειδή από το θέμα τους σχηματίζονται όλοι οι χρόνοι (και όλες οι εγκλίσεις γενικότερα).

1 Οι ρηματικοί τύποι από το θέμα του ενεστώτα παρουσιάζουν αυτό που σημαίνει το ρήμα με τρόπο συνεχή.

Εγκλίσεις και χρόνοι που σχηματίζονται από το ενεστωτικό θέμα (ενεργητική φωνή)

Οριστική

ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΧΡΟΝΟΙ
  • Ενεστώτας (γράφ-ω)
  • Παρατατικός (έ-γραφ-α)
  • Συνεχής μέλλοντας (θα γράφ-ω)

Υποτακτική
  • Συνεχής υποτακτική (να γράφ-ω)

Προστακτική
  • Συνεχής προστακτική (γράφ-ε, γράφ-ετε)
Εγκλίσεις και χρόνοι που σχηματίζονται από το ενεστωτικό θέμα (παθητική φωνή)

Οριστική

ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΧΡΟΝΟΙ
  • Ενεστώτας (γράφ-ομαι)
  • Παρατατικός (γραφ-όμουν)
  • Συνεχής μέλλοντας (θα γράφ-ομαι)

Υποτακτική
  • Συνεχής υποτακτική (να γράφ-ομαι)

Προστακτική
  • Συνεχής προστακτική (να γράφ-εσαι)


2 Οι ρηματικοί τύποι από το θέμα του αορίστου παρουσιάζουν αυτό που σημαίνει το ρήμα με τρόπο απλό ή συντελεσμένο.

Εγκλίσεις και χρόνοι που σχηματίζονται από το αοριστικό θέμα (ενεργητική φωνή)

Οριστική

ΑΠΛΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
  • Αόριστος (έ-γραψ-α)
  • Απλός μέλλοντας (θα γράψ-ω)

ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
  • Παρακείμενος (έχω γράψ-ει)
  • Υπερσυντέλικος (είχα γράψ-ει)
  • Συντελ. μέλλοντας (θα έχω γράψ-ει)

Υποτακτική
  • Απλή υποτακτική (να γράψ-ω)
  • Συντελ. υποτακτική (να έχω γράψ-ει)

Προστακτική
  • Απλή προστακτική (γράψ-ε, γράψ-τε)
Εγκλίσεις και χρόνοι που σχηματίζονται από το αοριστικό θέμα (παθητική φωνή)

Οριστική

ΑΠΛΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
  • Αόριστος (γράφτ-ηκα)
  • Απλός μέλλοντας (θα γραφτ-ώ)

ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
  • Παρακείμενος (έχω γραφτ-εί)
  • Υπερσυντέλικος (είχα γραφτ-εί)
  • Συντελ. μέλλοντας (θα έχω γραφτ-εί)

Υποτακτική
  • Απλή υποτακτική (να γραφτ-ώ)
  • Συντελ. υποτακτική (να έχω γραφτ-εί)

Προστακτική
  • Απλή προστακτική (γράψ-ου, γραφτ-είτε)

Β΄ συζυγία

Τα ρήματα της Β΄ συζυγίας είναι πιο απλά και έχουν μόνο ένα θέμα. Για να το βρούμε, αφαιρούμε τις καταλήξεις του ενεστώτα:
  • αγαπ-ώ / αγαπ-ιέμαι
  • ενοχλ-ώ / ενοχλ-ούμαι

Δείτε στη συνέχεια


ΑφιερώματαΡήματα
ΕΙΚΟΝΕΣ: podilato98.blogspot.com (1: το σκίτσο από Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, 2: φόντο από vecteezy.com)

Μετά τον αόριστο

Από τον αόριστο (και το θέμα του) σχηματίζονται ο απλός μέλλοντας, οι συντελεσμένοι χρόνοι και οι αντίστοιχοι τύποι της υποτακτικής και της προστακτικής.

Αυτό συμβαίνει ακόμη και όταν ο αόριστος σχηματίζεται ανώμαλα:

πλένω / έπλυνα
  • θα πλύνω, έχω πλύνει
  • να πλύνω, να έχω πλύνει
  • πλύνε, πλύνετε
πλένομαι / πλύθηκα
  • θα πλυθώ, έχω πλυθεί
  • να πλυθώ, να έχω πλυθεί
  • πλύσου, πλυθείτε


Μερικά ρήματα, ωστόσο, παρουσιάζουν κάποιες ιδιομορφίες και χρειάζονται προσοχή:

λέω / είπα
  • θα πω, έχω πει
  • να πω, να έχω πει
  • πες, πείτε (πέστε)
έρχομαι / ήρθα
  • θα έρθω, έχω έρθει
  • να έρθω, να έχω έρθει
  • έλα, ελάτε

Περισσότερα μπορείτε να δείτε στις αναρτήσεις που ακολουθούν:

1. Απλοί μέλλοντες (και απλές υποτακτικές) που χρειάζονται προσοχή
2. Συντελεσμένοι χρόνοι που χρειάζονται προσοχή
3. Προστακτικές που χρειάζονται προσοχή


ΕΙΚΟΝΑ: cocooncenter.co.uk

Συντελεσμένοι χρόνοι που χρειάζονται προσοχή

Οι συντελεσμένοι χρόνοι στην Α΄ συζυγία σχηματίζονται από το αοριστικό θέμα και την κατάληξη -ει ή -εί (ανάλογα με τη φωνή του ρήματος).
  • γράφω / έγραψα
    έχω γράψει
  • γράφομαι / γράφτηκα
    έχω γραφτεί

(για πρακτικούς λόγους παρουσιάζεται μόνο ο παρακείμενος)

Μερικά ρήματα, ωστόσο, παρουσιάζουν κάποιες ιδιομορφίες και χρειάζονται προσοχή.

Αλλαγή αοριστικού θέματος:
  • παίρνω / πήρα
    έχω πάρει
  • πηγαίνω / πήγα
    έχω πάει
  • τρώω / έφαγα
    έχω φάει
  • έρχομαι / ήρθα
    έχω έρθει
  • βλέπομαι / ειδώθηκα
    έχω ιδωθεί

Αλλά και:
  • παρέχω / παρείχα
    έχω παράσχει
  • συμμετέχω / συμμετείχα
    έχω συμμετάσχει


Ενεργητικά ρήματα με κατάληξη -εί:
  • βλέπω / είδα
    έχω δει
  • λέω / είπα
    έχω πει
  • πίνω / ήπια
    έχω πιει
  • βρίσκω / βρήκα
    έχω βρει
  • μπαίνω / μπήκα
    έχω μπει
  • βγαίνω / βγήκα
    έχω βγει

Αλλά και:
  • διαβαίνω / διάβηκα
    έχω διαβεί
  • παραβαίνω / παρέβην
    έχω παραβεί
  • προβαίνω / προέβην
    έχω προβεί
  • υπερβαίνω / υπερέβην
    έχω υπερβεί
Δεύτερες καταλήξεις με μεταφορά του τόνου:
  • ανεβαίνω / ανέβηκα
    έχω ανέβει – έχω ανεβεί
  • κατεβαίνω / κατέβηκα
    έχω κατέβει – έχω κατεβεί
  • γίνομαι / έγινα
    έχω γίνει – έχω γενεί

Ρήματα
ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική της ελληνικής γλώσσας
ΕΙΚΟΝΑ: podilato98.blogspot.com (από mfa.gr)

14 Ιαν 2024

Αόριστοι της Α΄ συζυγίας που χρειάζονται προσοχή (1)

Σε μερικά ρήματα το αοριστικό θέμα (άρα και ο αόριστος) σχηματίζεται ανώμαλα, δηλαδή με μη αναμενόμενο τρόπο.

Ο κατάλογος που ακολουθεί είναι ενδεικτικός. Περισσότερα ανώμαλα ρήματα θα βρείτε στο βιβλίο της Γραμματικής μας.

Ενεργητική φωνή

1. Αλλαγή στο φωνήεν του ενεστωτικού θέματος

Το αι γίνεται α:
  • καίω – έκαψα
  • κλαίω – έκλαψα
Το αι γίνεται η:
  • παίρνω – πήρα
Το ε γίνεται α:
  • γδέρνω – έγδαρα
  • ψέλνω – έψαλα
Το ε γίνεται ει:
  • γέρνω – έγειρα
  • δέρνω – έδειρα
  • μένω – έμεινα
  • σπέρνω – έσπειρα
  • στέλνω – έστειλα

Και μερικά σύνθετα:
  • ανατέλλω – ανάτειλα / ανέτειλα
  • απονέμω – απένειμα
  • αποστέλλω – απέστειλα
  • καταγγέλλω – κατάγγειλα / κατήγγειλα
  • παραγγέλνω – παράγγειλα / παρήγγειλα
Το ε γίνεται ευ:
  • αναπνέω – ανάπνευσα / ανέπνευσα
  • καταρρέω – κατέρρευσα
  • πλέω – έπλευσα
Το ε γίνεται υ:
  • σέρνω – έσυρα
Το ευ γίνεται υ:
  • φεύγω – έφυγα

Έφυγε


Το ι γίνεται η:
  • βρίσκω – βρήκα
Το ι γίνεται ω:
  • δίνω – έδωσα
  • προδίδω – πρόδωσα

2. Αλλαγή στο σύμφωνο του ενεστωτικού θέματος

Το τ γίνεται θ:
  • τρέφω – έθρεψα

3. Άλλες περιπτώσεις

Αλλαγή ολόκληρου του ενεστωτικού θέματος:
  • βλέπω – είδα
  • λέω – είπα
  • τρώω – έφαγα
Καμία αλλαγή του ενεστωτικού θέματος (ο αόριστος είναι ίδιος με τον παρατατικό):
  • κάνω – έκανα
  • παρασύρω – παρέσυρα
  • παρατείνω – παρέτεινα

Παρόμοια ρήματα: αρέσω, κλίνω, περιμένω, τρέμω, ρήματα σε -ύνω (απομακρύνω, μολύνω), ρήματα σε -φέρω (προσφέρω, υποφέρω)
Επιπλέον:
  • απολαμβάνω – απόλαυσα
  • βάζω – έβαλα
  • βγάζω – έβγαλα
  • πίνω – ήπια
  • φέρνω – έφερα

Αλλά και:
  • αυξάνω – αύξησα
  • βόσκω – βόσκησα
  • θέλω – θέλησα
  • παριστάνω – παρέστησα

Ήπιε


Παθητική φωνή

Τα περισσότερα ανώμαλα ρήματα σχηματίζουν τον παθητικό αόριστο από τον ενεργητικό:
  • αύξησα – αυξήθηκα
  • έγδαρα – γδάρθηκα
  • έπλυνα – πλύθηκα
  • έσυρα – σύρθηκα
  • ζέστανα – ζεστάθηκα

Μερικά, ωστόσο, παρουσιάζουν κάποιες ιδιομορφίες και χρειάζονται προσοχή:

1. Αλλαγή στο φωνήεν του ενεστωτικού θέματος

Το αι γίνεται α:
  • παρασταίνομαι – παραστάθηκα
  • φαίνομαι – φάνηκα
  • χαίρομαι – χάρηκα
Το αι γίνεται ευ:
  • μαθαίνομαι – μαθεύτηκα
Το ε γίνεται α:
  • βρέχομαι – βράχηκα
  • δέρνομαι – δάρθηκα
  • ντρέπομαι – ντράπηκα
  • στέκομαι – στάθηκα
  • στέλνομαι – στάλθηκα
  • στρέφομαι – στράφηκα
  • τρέπομαι – τράπηκα
  • τρέφομαι – τράφηκα
Το ει γίνεται α:
  • παρατείνομαι – παρατάθηκα
  • φθείρομαι – φθάρηκα / φθάρθηκα
Το η γίνεται ε:
  • αφήνομαι – αφέθηκα
Το ι γίνεται ε:
  • βρίσκομαι – βρέθηκα
  • προστίθεμαι – προστέθηκα
Το ι γίνεται ο:
  • δίνομαι – δόθηκα
  • προδίδομαι – προδόθηκα


2. Άλλες περιπτώσεις

Αλλαγή ολόκληρου του ενεστωτικού θέματος:
  • βλέπομαι – ειδώθηκα
  • λέγομαι – ειπώθηκα
  • τρώγομαι – φαγώθηκα

Αλλά και:
  • έρχομαι – ήρθα
Αρχαία κατάληξη σε -άγην:
  • εκπλήσσομαι – εξεπλάγην
  • εκρήγνυμαι – εξερράγην
Αόριστος σε -ήθηκα:
  • απονέμομαι – απονεμήθηκα
  • διαμαρτύρομαι – διαμαρτυρήθηκα
  • εύχομαι – ευχήθηκα

Παρόμοια ρήματα σε -βάλλομαι: αναβάλλομαι – αναβλήθηκα, αποβάλλομαι, επιβάλλομαι, μεταβάλλομαι, προσβάλλομαι
Επιπλέον:
  • κόβομαι – κόπηκα
  • πνίγομαι – πνίγηκα

Αλλά και:
  • γίνομαι – έγινα / γίνηκα
  • κάθομαι – κάθισα / έκατσα
  • σέβομαι – σεβάστηκα
  • υπόσχομαι – υποσχέθηκα



Αόριστοι της Α΄ συζυγίας που χρειάζονται προσοχή (2)

Τέσσερις ομάδες ρημάτων

1. Τα ρήματα σε -άγω  

Αόριστος σε -ήγαγα:
  • εισάγω – εισήγαγα
  • εξάγω – εξήγαγα

Παρόμοια ρήματα: απάγω (όχι απαγάγω), διεξάγω, παράγω

2. Τα ρήματα σε -αίνω

Αόριστος σε :
  • καταλαβ·αίν·ω – κατάλαβα
  • μαθ·αίν·ω – έμαθα
  • παθ·αίν·ω – έπαθα

Παρόμοια ρήματα: πετυχαίνω, πηγαίνω, προλαβαίνω, τυχαίνω
Αόριστος σε -ανα:
  • ανασαίνω – ανάσανα
  • ζεσταίνω – ζέστανα
  • ξεραίνω – ξέρανα

Παρόμοια ρήματα: απολυμαίνω, θερμαίνω, κουφαίνω, ξεθυμαίνω, πικραίνω, ρυπαίνω, συμπεραίνω, τρελαίνω
Αόριστος σε -ασα:
  • αποσταίνω – απόστασα
  • προφταίνω – πρόφτασα
  • σωπαίνω – σώπασα
  • χορταίνω – χόρτασα
Αόριστος σε -ηκα:
  • ανεβαίνω – ανέβηκα
  • κατεβαίνω – κατέβηκα
  • μπαίνω – μπήκα
  • βγαίνω – βγήκα
  • διαβαίνω – διάβηκα

Προσοχή:
  • ανεβαίνει - ανέβηκε
  • συμβαίνει - συνέβηκε συνέβη


Αόριστος σε -ησα:
  • ανασταίνω – ανάστησα
  • βλασταίνω – βλάστησα
Αόριστος σε -υνα:
  • ακριβαίνω – ακρίβυνα
  • βαραίνω – βάρυνα
  • μικραίνω – μίκρυνα

Παρόμοια ρήματα: βαθαίνω, κονταίνω, λεπταίνω, μακραίνω, ξανθαίνω, ομορφαίνω, παχαίνω, πλένω, σκληραίνω
Αρχαία κατάληξη σε -έβην:  
  • επεμβαίνω – επενέβην
  • παραβαίνω – παρέβην

Παρόμοια ρήματα: μεταβαίνω, παρεμβαίνω, υπερβαίνω

3. Τα ρήματα σε -άρω και -ίρω

Αόριστος σε /-ισα:
  • φρενάρω – φρέναρα / φρενάρισα
  • σερβίρω – σέρβιρα / σερβίρισα

Παρόμοια ρήματα: γαρνίρω, μπλοκάρω, παρκάρω, ποζάρω, προβάρω, ρισκάρω, σαλπάρω, τρακάρω, φρεσκάρω

4. Τα ρήματα σε -λλω  

Αόριστος σε -λα (φεύγει το ένα λάμδα):
  • σφάλλω – έσφαλα
  • καταγγέλλω – κατάγγειλα / κατήγγειλα

Παρόμοια ρήματα σε -βάλλω: αμφιβάλλω, αναβάλλω, αποβάλλω, εισβάλλω, προσβάλλω, υπερβάλλω


▼ Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα