Το επίθετο πολύς, πολλή, πολύ κλίνεται με τον δικό του, ξεχωριστό τρόπο. Είναι ιδιαιτέρως εύχρηστο και οι καταλήξεις του δε μας δυσκολεύουν στον προφορικό λόγο.
Στον γραπτό, ωστόσο, υπάρχουν δύο ζητήματα που προκαλούν συχνά ορθογραφικά λάθη.
Πάμε να τα δούμε από κοντά:
Ένα ή δύο λάμδα;
Το επίθετο «πολύς» γράφεται παντού με δύο λάμδα, εκτός από τις καταλήξεις που λήγουν σε -ύ, όπου ένα λάμδα είναι αρκετό.
* Οι καταλήξεις αυτές βρίσκονται στον ενικό αριθμό του αρσενικού και του ουδετέρου.
ΘΥΜΑΜΑΙ
Ένα -λ- πριν από κατάληξη με ύψιλον (πολ-ύς, πολ-ύ)
Δύο -λλ- πριν από τις άλλες καταλήξεις (πολλ-οί, πολλ-ή, πολλ-ών κ.ο.κ.)
Θηλυκό ή επίρρημα;
Το επίθετο «πολύς», επίσης, σχηματίζει το επίρρημα πολύ. Το επίρρημα λήγει σε ύψιλον, άρα θέλει ένα λάμδα:
σε αγαπώ πολύ
ζεσταίνομαι πολύ
Δυστυχώς, είναι ομόηχο με το θηλυκό πολλή. Το επίθετο δε λήγει σε ύψιλον, άρα θέλει δύο λάμδα:
με πολλή αγάπη
έχει πολλή ζέστη
Αυτό μπερδεύει αρκετό κόσμο, με αποτέλεσμα το θηλυκό να γράφεται, λανθασμένα, με ένα λάμδα και ύψιλον:
συνάντησα πολύ πολλή κίνηση
μετά από πολύ πολλή σκέψη
βλέπουν πολύ πολλή τηλεόραση
Πολλή δουλειά
Ο κανόνας...
Για να μην μπερδευόμαστε κι εμείς, μπορούμε να σκεφτόμαστε τι μέρος του λόγου είναι κάθε φορά αυτό το [poli].
Αν συνοδεύει ουσιαστικό, είναι επίθετο:
με αγάπη → με πολλή αγάπη
μετά από σκέψη → μετά από πολλή σκέψη
έχει ζέστη → έχει πολλή ζέστη
Αν συνοδεύει άλλα μέρη του λόγου, είναι επίρρημα:
ζεσταίνομαι → ζεσταίνομαι πολύ
είσαι ζεστός → είσαι πολύ ζεστός
εδώ είναι ζεστά → εδώ είναι πολύ ζεστά
...και το κολπάκι
Τα μικρότερα παιδιά και όσοι δεν τα πάνε καλά με τη Γραμματική μπορούν να σκέφτονται κάθε φορά ποια αντίθετη λέξη θα ταίριαζε:
έχει πολλή ζέστη (αντίθετο: λίγη)
ζεσταίνομαι πολύ (αντίθετο: λίγο)
Μερικά ακόμη παραδείγματα:
με πολλή αγάπη (όχι λίγη)
συνάντησα πολλή κίνηση (όχι λίγη)
μετά από πολλή σκέψη (όχι λίγη)
Λίγη εξάσκηση
Παρατηρήστε τις φράσεις που ακολουθούν. Μπορείτε να γράψετε στα σχόλια για ποιον λόγο είναι σωστές, αλλά και αν σας μπερδεύουν κάπου:
Το επίθετο πολύς, πολλή, πολύ κλίνεται με τον δικό του, ξεχωριστό τρόπο:
Στον ενικό αριθμό του αρσενικού και του ουδετέρου έχει ένα λάμδα και καταλήξεις με ύψιλον.
Στον ενικό του θηλυκού και στους τρεις πληθυντικούς έχει δύο λάμδα και τις καταλήξεις των συχνόχρηστων επιθέτων σε -ος, -η, -ο(π.χ. οι καλοί, οι καλές, τα καλά).
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
ο του τον
πολύς πολύ* πολύ
οι των τους
πολλοί πολλών πολλούς
η της την
πολλή πολλής πολλή
οι των τις
πολλές πολλών πολλές
το του το
πολύ πολύ* πολύ
τα των τα
πολλά πολλών πολλά
(*)
Αλλά και: του πολλού
Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο πολύς θόρυβος, η πολλή δουλειά, το πολύ κρύο)
Πολύ φαγητό
Δεύτερη γενική
Ο δεύτερος τύπος του αρσενικού και του ουδετέρου (πολλού) χρησιμοποιείται σπάνια, κυρίως σε στερεότυπες ή λόγιες φράσεις:
προ πολλού (ενν. καιρού)
τον έχει περί πολλού (ενν. θαυμασμού)
μετά πολλού επαίνου
Και κάτι ακόμη
Το επίθετο «πολύς» σχηματίζει το επίρρημα πολύ (με ύψιλον, άρα με ένα λάμδα).
Δυστυχώς, έχει την ίδια προφορά με το θηλυκό πολλή (χωρίς ύψιλον, άρα με δύο λάμδα), οπότε πρέπει να είμαστε προσεκτικοί:
Αυτά τα όμορφα επίθετα έχουν αρχαία καταγωγή. Χρειάζεται να είμαστε προσεκτικοί μαζί τους, γιατί κάποιες πτώσεις είναι πλέον δύσχρηστες ή μας ξενίζουν.
Ευθύς δρόμος
Ειδικότερα:
Τα αρσενικά κλίνονται όπως ο μαθητής στον ενικό αριθμό (αλλά με ύψιλον αντί για ήτα) και όπως οι συγγραφείς στον πληθυντικό.
Τα θηλυκά κλίνονται όπως η πλατεία και δεν παρουσιάζουν κάποια δυσκολία.
Τα ουδέτερα κλίνονται όπως το οξύ, που είναι άλλωστε ουσιαστικοποιημένο επίθετο αυτής της ομάδας.
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
ο του τον
ευθύς ευθύ* ευθύ
οι των τους
ευθείς ευθέων ευθείς
η της την
ευθεία ευθείας ευθεία
οι των τις
ευθείες ευθειών ευθείες
το του το
ευθύ ευθέος ευθύ
τα των τα
ευθέα ευθέων ευθέα
(*)
Αλλά και: του ευθέος
Εξασκηθείτε με ένα ουσιαστικό (π.χ. ο ευθύς άνθρωπος, η ευθεία γραμμή, το ευθύ άτομο)
Παρόμοια επίθετα:
αμβλύς, βραδύς, βραχύς
δριμύς, ευρύς, θρασύς
οξύς, ταχύς
Οξύς πόνος
Σύγχρονη χρήση
Τα επίθετα αυτά συνήθως τα συναντούμε μόνο σε κάποιες πτώσεις, και μάλιστα σε καθιερωμένες φράσεις λόγιας προέλευσης.
Φράσεις με αρσενικά σε -ύς:
με βραδύ ρυθμό, με ταχύ ρυθμό
δριμύς χειμώνας
ευθύς άνθρωπος, θρασύς άνθρωπος
οξύς πόνος
Φράσεις με θηλυκά σε -εία:
αμβλεία γωνία, οξεία γωνία
βραδεία καύση
προηγείται με βραχεία κεφαλή
άσκησε δριμεία κριτική
ευθεία γραμμή
προϊόντα ευρείας κατανάλωσης
θρασεία πράξη
οξεία πνευμονία
εύχομαι ταχεία ανάρρωση
δρόμος ταχείας κυκλοφορίας
Φράσεις με ουδέτερα σε -ύ:
βραχέα κύματα, βραχέα φωνήεντα
δριμύ ψύχος
αντιβιοτικά ευρέος φάσματος
Δριμύ ψύχος
Ειδική περίπτωση
Το προπαροξύτονο ήμισυς, ημίσεια, ήμισυ συναντάται επίσης σε συγκεκριμένες φράσεις:
κατά το ήμισυ
το έτερον ήμισυ
η αρχή είναι το ήμισυ του παντός
Ορθογραφία
Στη γενική του ενικού τα αρσενικά και τα ουδέτερα έχουν την κατάληξη -έος. Παράλληλα, όσα επιρρήματα σχηματίζονται από αυτά τα επίθετα λήγουν σε -έως (με ωμέγα).
Αυτό δημιουργεί συχνά μπερδέματα και λάθη, οπότε χρειάζεται προσοχή:
ενημέρωση του ευρέος κοινού (επίθ.)
είναι ευρέως γνωστό (επίρρ.)
Και κάτι ακόμη
α) Μερικά επίθετα σε -ύς έχουν προσαρμοστεί περισσότερο στη σημερινή μας γλώσσα:
ο βαρύς, η βαριά, το βαρύ
οι βαριοί, οι βαριές, τα βαριά
β) Το επίθετο πολύς κλίνεται με τον δικό του, ξεχωριστό τρόπο:
Οι τρεις βασικές πτώσεις (ονομαστική, γενική, αιτιατική) αποτελούν την κλίση των ονομάτων μέσα στις προτάσεις:
Η Μαρία κοιμάται.
Αυτό είναι το βιβλίο της Μαρίας.
Χτες συνάντησα τον Κωνσταντίνο.
Ταυτόχρονα, δείχνουν και τον συντακτικό ρόλο που έχουν τα ονόματα στον λόγο.
* Η ονομαστική, για παράδειγμα, συνήθως δείχνει το υποκείμενο ενός ρήματος, ενώ η αιτιατική το αντικείμενό του.
Η κλητική δεν έχει σχέση με όλα αυτά, γι’ αυτό και διαφέρει από τις βασικές πτώσεις. Όπως φανερώνει το όνομά της, τη χρησιμοποιούμε για να απευθυνθούμε σε κάποιον ή να τον καλέσουμε.
Μερικές φορές είναι μόνη της, οπότε συνοδεύεται από το κατάλληλο σημείο στίξης:
Κωνσταντίνε! Τι ευχάριστη έκπληξη!
Μαρία; Ξύπνησες;
Άλλες φορές βρίσκεται μέσα σε προτάσεις, οπότε χωρίζεται από τις υπόλοιπες λέξεις με ένα ή και δύο κόμματα:
Κυρίες και κύριοι, καλησπέρα σας!
Καλησπέρα σας, κυρίες και κύριοι!
Και τώρα, κυρίες και κύριοι, ας περάσουμε στην επόμενη είδηση...
Είναι συνηθισμένο λάθος να αφήνουμε την κλητική χωρίς το κόμμα της. Εκείνη όμως το λατρεύει:
Η κλητική σχηματίζεται στα ουσιαστικά και στα επίθετα. Έχει τους ίδιους τύπους με την αιτιατική, εκτός από μια μεγάλη εξαίρεση, τα αρσενικά και θηλυκά που λήγουν σε -ος.
Τότε οι καταλήξεις της είναι -ε στον ενικό και -οι στον πληθυντικό:
Γεια σου, φίλε μου!
Περάστε μέσα, φίλοι μου!
Καλέ μου άνθρωπε!
Ονόματα που σχηματίζουν κλητική σε -ε και -οι:
Αρσενικά ουσιαστικά: ο άνθρωπος *
Αρσενικά επίθετα: ο καλός (άνθρωπος)
Θηλυκά ουσιαστικά: η αεροσυνοδός
Θηλυκά επίθετα: η εξαγωγός (χώρα)
(*) Σε κάποιες περιπτώσεις η κλητική του ενικού λήγει σε -ο: Νίκο, Κυριάκο, μαέστρο, φιλαράκο
Διευκρίνιση
Το ΠΟΔήΛΑΤΟ, συντασσόμενο με τις σύγχρονες γραμματικές, παρουσιάζει στην κλίση των ουσιαστικών και των επιθέτων μόνο τις τρεις βασικές, «συντακτικές» πτώσεις:
Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός
η της την
πτώση πτώσης πτώση
οι των τις
πτώσεις πτώσεων πτώσεις
Οι τύποι της κλητικής αναφέρονται μόνο όπου διαφέρουν από την αιτιατική (αρσενικά και θηλυκά σε -ος, μερικά αρχαιόκλιτα).
► Η κλητική, ωστόσο, περιλαμβάνεται στους πίνακες της Γραμματικής, διότι απευθύνονται σε παιδιά που έρχονται πρώτη φορά σε επαφή με τη σχολική κλίση των ονομάτων.