Αρσενικά με άλλες καταλήξεις

Λίγα και καλά!

Αυτά τα ουσιαστικά μάς έρχονται από τα αρχαία ελληνικά και λήγουν σε -ις, -ων και -ως.

1 Κάποια όμορφα σύνθετα σε -ις εμφανίζονται ολοένα και πιο σπάνια στον λόγο μας:

• ο άπατρις, του απάτριδος
  οι απάτριδες, των απάτριδων
• ο ρίψασπις, του ριψάσπιδος
  οι ριψάσπιδες, των ριψασπίδων

Ευτυχώς, ο εύελπις τη γλιτώνει λόγω της ομώνυμης στρατιωτικής σχολής:

• ο εύελπις, του εύελπη (ή ευέλπιδος)
  οι ευέλπιδες, των ευέλπιδων (ή ευελπίδων)

2 Ο όρχις και ο όφις λήγουν επίσης σε -ις, αλλά κλίνονται με διαφορετικό τρόπο:

• ο όρχις, του όρχεως, τον όρχι
  οι όρχεις, των όρχεων, τους όρχεις
• ο όφις, του όφεως, τον όφι
  οι όφεις, των όφεων, τους όφεις

3 Όλο πιο σπάνια συναντούμε και τα αρσενικά με την παλαιά κατάληξη -ων:

• ο διδάσκων, του διδάσκοντος  
• ο αντιφρονών, του αντιφρονούντος  
• ο επιζών, του επιζώντος  
• ο μετριόφρων, του μετριόφρονος  

Σιγά σιγά οι λέξεις αυτές αντικαθίστανται από τύπους που έχουν τη σύγχρονη κατάληξη σε -ας:

• ο διδάσκοντας
• ο αντιφρονούντας
• ο επιζώντας
• ο μετριόφρονας

4 Ο Άθως σχηματίζει επίσης διπλούς τύπους κατά την κλίση του:

• ο Άθως, του Άθω, τον Άθω
• ο Άθωνας, του Άθωνα, τον Άθωνα

Αρσενικά σε -ου

Εδώ συναντούμε τα επώνυμα σε -ου. Είναι άκλιτα και στους δυο αριθμούς, ωστόσο μερικά σχηματίζουν και έναν δεύτερο (ή και τρίτο) πληθυντικό που κλίνεται:

• ο Χατζηανδρέου, οι Χατζηανδρέου
  αλλά και: οι Χατζηανδρέηδες
• ο Παπαναστασίου, οι Παπαναστασίου
  αλλά και: οι Παπαναστασαίοι
• ο Οικονόμου, οι Οικονόμου
  αλλά και: οι Οικονόμηδες / Οικονομαίοι
• ο Καμπούρογλου, οι Καμπούρογλου
  αλλά και: οι Καμπούρογλοι / Καμπουρογλαίοι

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: onalert.gr, 15epalthessalonikis.wordpress.com

Άκλιτα ουδέτερα

Ένας τύπος για όλες τις πτώσεις

Τα περισσότερα από αυτά τα ουσιαστικά μάς έχουν έρθει από άλλες γλώσσες.

Άκλιτα είναι, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:

• ακορντεόν, άλμπουμ, ασανσέρ
• βίντεο, βόλεϊ, γκαράζ, γκολ
• δυναμό, ερκοντίσιον, ευρώ, εφέ
• ζαμπόν, ζελέ, θερμός, ιγκλού
• κασκόλ, κέικ, κοάλα, κόμικς
• λίφτινγκ, λοκντάουν, λουναπάρκ
• μαμούθ, μίξερ, μπάσκετ, μπλοκ
• νάιλον, ντοσιέ, οριγκάμι, οφσάιντ
• παζλ, πέναλτι, πικνίκ, πούμα
• ραντάρ, ρομπότ, σινεμά, σιντί
• ταξί, τοστ, τραμ, φλαμίνγκο
• χάμστερ, χόκεϊ, χολ, χόμπι

Κοάλα

Στα άκλιτα ουδέτερα περιλαμβάνονται:

α) Τα ονόματα των γραμμάτων: άλφα, βήτα, λάμδα, όμικρον, φι

β) Κάποια ονόματα χρωμάτων: γκρι, καφέ, κρεμ, μπλε, ροζ, σιελ, χακί

γ) Διάφορα τοπωνύμια: Άμστερνταμ, Καζακστάν, Κιλκίς, Μονακό

Άκλιτα είναι επίσης:

α) Τα ουσιαστικοποιημένα αριθμητικά: το ένα, το δύο, το εκατό, το χίλια

β) Τα ουσιαστικοποιημένα ρήματα: το είναι μου, το ευχαριστώ

γ) Τα ουσιαστικοποιημένα επιρρήματα: το έξω, το ναι, το σήμερα, το τώρα

δ) Τα ουσιαστικοποιημένα επιφωνήματα: το αντίο, το αχ, το βαχ

ε) Οι ουσιαστικοποιημένες φράσεις: το έλα να δεις, το πηγαινέλα, τα σουρταφέρτα

Κόμικς

Υπευθυνότητα

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, αν υπάρχει ελληνική λέξη η οποία ταιριάζει σε αυτό που θέλουμε να πούμε, καλό είναι να την προτιμούμε:

• αβαντάζ → πλεονέκτημα
• αμπραγιάζ → συμπλέκτης
• βόλεϊ → πετοσφαίριση
• γκάλοπ → δημοσκόπηση
• ερκοντίσιον → κλιματιστικό
• ίντερνετ → διαδίκτυο
• κλάξον → κόρνα
• κολιέ → περιδέραιο
• κομπιούτερ → (ηλεκτρονικός) υπολογιστής
• κομφόρ → ανέσεις
• μανεκέν → μοντέλο
• μόνιτορ → οθόνη
• μπάσκετ → καλαθοσφαίριση
• μπλογκ → ιστολόγιο
• μποξ → πυγμαχία
• ντιμπέιτ → τηλεμαχία

• ορντέβρ → ορεκτικό
• πατινάζ → παγοδρομία
• πουρμπουάρ → φιλοδώρημα
• ρεστοράν → εστιατόριο
• ρούτερ → δρομολογητής
• σαμποτάζ → δολιοφθορά
• σινεμά → κινηματογράφος
• στοκ → απόθεμα
• τένις → αντισφαίριση
• τζάγκουαρ → ιαγουάρος
• τηλεκοντρόλ → τηλεχειριστήριο
• τούνελ → σήραγγα

Ωφελεί και τη γλώσσα μας!

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Μείζον Ελληνικό Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη (1997), Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: 24tv.ua, press.ert.gr, ertnews.gr

Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών

Τα περισσότερα ουδέτερα λήγουν σε -ο, -ι και -μα:

• το νερό
• το παιδί
• το χρώμα

(τα ουδέτερα με άλλες καταλήξεις είναι πολύ λίγα)

Τα ουδέτερα σε -ο

Αυτά τα ουσιαστικά είναι ισοσύλλαβα. Τα περισσότερα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις, οπότε κλίνονται εύκολα:

• το νερό, του νερού
• το δέντρο, του δέντρου
• το βότσαλο, του βότσαλου

Ωστόσο, πολλά προπαροξύτονα χρειάζονται προσοχή, διότι στη γενική του ενικού και του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση:

• το αυτοκίνητο, του αυτοκινήτου (ή αυτοκίνητου)
• το βούτυρο, του βούτυρου (ή βουτύρου)

► Μια πολύ μικρή ομάδα αποτελούν τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο. Είναι ανισοσύλλαβα και κλίνονται με τον δικό τους τρόπο.

Νερό

Τα ουδέτερα σε -ι

Και αυτά τα ουσιαστικά είναι ισοσύλλαβα. Στη γενική του ενικού και του πληθυντικού τονίζονται πάντα στη λήγουσα:

• το παιδί, του παιδιού
• το χέρι, του χεριού

► Μια πολύ μικρή ομάδα αποτελούν τα ουδέτερα σε -υ. Είναι ισοσύλλαβα ή ανισοσύλλαβα και κλίνονται με διάφορους τρόπους.

Παιδί

Τα ουδέτερα σε -μα

Αυτά τα ουσιαστικά είναι ανισοσύλλαβα. Στη γενική του πληθυντικού τονίζονται πάντα στην παραλήγουσα:

• το χρώμα, των χρωμάτων
• το μηχάνημα, των μηχανημάτων

Χρώματα

Ουδέτερα σε -ς

Αποτελούν μια πολύ μικρή ομάδα και είναι ισοσύλλαβα ή ανισοσύλλαβα. Τα περισσότερα λήγουν σε -ος και τα υπόλοιπα σε -ας, -ες και -ως:

• το δάσος, τα δάση
• το τέρας, τα τέρατα
• το αιλουροειδές, τα αιλουροειδή
• το καθεστώς, τα καθεστώτα

Δάσος

Ουδέτερα με άλλες καταλήξεις

Αποτελούν μια ακόμη πιο μικρή ομάδα και είναι ανισοσύλλαβα. Τα περισσότερα λήγουν σε -ν και τα υπόλοιπα σε -ρ:

• το προϊόν, τα προϊόντα
• το ύδωρ, τα ύδατα

Συγκεντρωτικός πίνακας

Καταλήξεις*

-ο
-σιμο, -ξιμο, -ψιμο

-ι
-υ

-μα

-ος
-ας
-ες
-ως

-ν
-ρ

Παραδείγματα

νερό
τρέξιμο

παιδί
βράδυ, δόρυ, οξύ

χρώμα

δάσος
τέρας
αιλουροειδές
καθεστώς, φως

προϊόν, φωνήεν
ύδωρ, πυρ

* Υπάρχουν και ουδέτερα με διαφορετικές καταλήξεις, αλλά είναι άκλιτα και δε μας ενδιαφέρουν εδώ: ζελέ, άλμπουμ, τεστ, πορτατίφ

Δείτε τις κλίσεις αναλυτικά

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΑφιερώματαΟυσιαστικά

ΕΙΚΟΝΕΣ: Doktorceciliafurst@facebook, childhelp.org, thedestinyformula.com, esseskincare.se

Τα αρσενικά σε -ος (1)

Προσοχή στα προπαροξύτονα!

Ουρανός

Τα περισσότερα από αυτά τα αρσενικά διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις. Εδώ συναντούμε:

α) Όλα τα οξύτονα

• ο ουρανός, του ουρανού
• οι ουρανοί, των ουρανών, τους ουρανούς

β) Όλα τα παροξύτονα

• ο γλάρος, του γλάρου
• οι γλάροι, των γλάρων, τους γλάρους

γ) Πολλά προπαροξύτονα

• ο ρινόκερος, του ρινόκερου
• οι ρινόκεροι, των ρινόκερων, τους ρινόκερους

Τα υπόλοιπα προπαροξύτονα, που είναι και πολύ περισσότερα, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές και στην αιτιατική του πληθυντικού, αλλά μπορεί και να τον διατηρούν σταθερό σε όλες τις πτώσεις.

Υπάλληλος

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Σταθερός τόνος

1 Τα οξύτονα και τα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

ουρανός
ουρανού
ουρανό

οι
των
τους

ουρανοί
ουρανών
ουρανούς

Κλητική: ουρανέ, ουρανοί

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:

• αδερφός, αριθμός, βράχος, βυθός
• γιος, γλάρος, δικηγόρος, δρόμος
• εγγονός, Ευρωπαίος, ζωγράφος
• ήλιος, ήχος, θείος, θησαυρός
• ιός, ισθμός, κύβος, κυνηγός
• λαιμός, λόφος, μισθός, μύθος
• νονός, νοσοκόμος, ξεναγός
• οδηγός, οικισμός, πύργος, πυρετός
• ρόλος, ρυθμός, στίχος, στόχος
• ταύρος, τοίχος, ύμνος, ύπνος
• φακός, φίλος, χρόνος, χώρος
• ψύλλος, ωκεανός, ώμος

Γλάρος

2 Πολλά προπαροξύτονα διατηρούν επίσης σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

ο
του
τον

ρινόκερος
ρινόκερου
ρινόκερο

οι
των
τους

ρινόκεροι
ρινόκερων
ρινόκερους

Κλητική: ρινόκερε, ρινόκεροι

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα αρσενικά:

• αερόσακος, ανεμόμυλος, ανήφορος
• Bαλκάνιος, βιότοπος, βούβαλος
• δισέγγονος, Εγκέλαδος, ημίθεος
• θαλασσόλυκος, κροκόδειλος
• λαχανόκηπος, λευκόχρυσος
• Μινώταυρος, μονόκερος
• ξερότοπος, ορνιθόρρυγχος
• παλιόκαιρος, πλάτανος, πονόδοντος
• σκαντζόχοιρος, σκίουρος, σπιτόγατος
• τηλεμαραθώνιος, υπνόσακος
• χιονοπόλεμος, χωματόδρομος
• ψαρότοπος, ψεύταρος

Ρινόκερος

Μετακίνηση τόνου

Τα περισσότερα προπαροξύτονα, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές, αλλά και στην αιτιατική του πληθυντικού.

Ωστόσο, και αυτές οι όμορφες λέξεις σιγά σιγά προσαρμόζονται στη σύγχρονη κλίση, που θέλει τον τόνο σταθερό:

• ο δάσκαλος, του δασκάλου (ή δάσκαλου)
• ο βάτραχος, του βάτραχου (ή βατράχου)

Άνθρωπος

Διαφοροποιήσεις στον πληθυντικό

α) Κάποια αρσενικά σε -ος παρουσιάζουν στον πληθυντικό και πιο λαϊκούς τύπους με τις καταλήξεις -αίοι, -αίων, -αίους:

• οι καπετάνιοι – οι καπεταναίοι
• οι Σαρακατσάνοι – οι Σαρακατσαναίοι
• οι Βλαχόπουλοι – οι Βλαχοπουλαίοι
• οι Παπαδόπουλοι – οι Παπαδοπουλαίοι

β) Μερικά προπαροξύτονα σχηματίζουν και δεύτερο, λαϊκό πληθυντικό με όλες τις πτώσεις στην παραλήγουσα:

• οι άνθρωποι – οι ανθρώποι
• οι δάσκαλοι – οι δασκάλοι
• οι καλόγεροι – οι καλογέροι
• οι πόλεμοι – οι πολέμοι

Βράχια

γ) Άλλα αρσενικά παρουσιάζουν στον πληθυντικό και έναν δεύτερο τύπο σε ουδέτερο γένος:

• οι βράχοι – τα βράχια
• οι δεσμοί – τα δεσμά
• οι καπνοί – τα καπνά
• οι λαιμοί – τα λαιμά
• οι λόγοι – τα λόγια
• οι χρόνοι – τα χρόνια

Και μόνο με ουδέτερο τύπο:

• ο πλούτος → τα πλούτη
• ο σανός → τα σανά

δ) Τέλος, ο Γιώργος σχηματίζει ανισοσύλλαβο πληθυντικό με την κατάληξη -ηδες:

• ο Γιώργος → οι Γιώργηδες

Η κλητική

Η κλητική σχηματίζεται με τις καταλήξεις -ε και -οι, αλλά στον ενικό υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις. Περισσότερα εδώ.

Γεια σου, φίλε!

Ειδική περίπτωση

Όταν ο χρόνος αναφέρεται σε ηλικία, η γενική του πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα:

• Πόσων χρονών είσαι;
• Είμαι 15 χρονών.

Σε πιο λαϊκό ύφος, μάλιστα, χάνεται και το τελικό -ν:

• Πόσω χρονώ(ν) είσαι;
• Είμαι 15 χρονώ.

Εξάσκηση

Πατήστε στις εικόνες και ελέγξτε τις γνώσεις σας:

α β γ δ

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: blueskydreamers.com, lcvservisi.com, wall.alphacoders.com, marilurodriguezrealtor.com, anakoskaphotography.com, california.com, wundef.com
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: inschool.gr

Τα ουδέτερα σε -ο (1)

Προσοχή στα προπαροξύτονα!

Νερό

Τα περισσότερα από αυτά τα ουδέτερα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις. Εδώ συναντούμε:

α) Όλα τα οξύτονα

• το νερό, του νερού
• τα νερά, των νερών

β) Όλα τα παροξύτονα

• το δέντρο, του δέντρου
• τα δέντρα, των δέντρων

γ) Πολλά προπαροξύτονα

• το βότσαλο, του βότσαλου
• τα βότσαλα, των βότσαλων

Τα υπόλοιπα προπαροξύτονα, που είναι και πολύ περισσότερα, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές, αλλά μπορεί και να τον διατηρούν σταθερό σε όλες τις πτώσεις.

Άλογο

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Σταθερός τόνος

1 Τα οξύτονα και τα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

δέντρο
δέντρου
δέντρο

τα
των
τα

δέντρα
δέντρων
δέντρα

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:

• αβγό, βουνό, γραφείο
• δείπνο, δοχείο, δώρο
• εργαλείο, έργο, ερπετό
• ζώο, ηχείο, θαυμαστικό, ιατρείο
• καρότο, κάστρο, κυνηγητό
• λαγωνικό, Λενιό, λουκέτο
• μέτρο, μνημείο, μυαλό, μυστικό
• νερό, ξενοδοχείο, οξυγόνο
• παλτό, πεύκο, πλοίο, πτυχίο
• ρούχο, σχολείο, τρένο, υλικό
• φαγητό, φορτηγό, φύλλο, φύλο
• χόρτο, ψηφίο, ωδείο

Και μόνο (ή συνήθως) στον πληθυντικό:

• αγγλικά, γηρατειά, διαλυτικά
• εισαγωγικά, ελληνικά
• καλλιστεία, κουζινικά
• λεφτά, μετρητά, ναύλα
• πεθερικά, πουλερικά, πυρομαχικά
• ρέστα, σιτηρά, Χανιά, ψιλά

Δέντρο

2 Πολλά προπαροξύτονα διατηρούν επίσης σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

βότσαλο
βότσαλου
βότσαλο

τα
των
τα

βότσαλα
βότσαλων
βότσαλα

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:

• αερόθερμο, αντρόγυνο, άχυρο
• βασιλόπουλο, βερίκοκο
• γαρίφαλο, δαμάσκηνο, εργόχειρο
• κάγκελο, καρούμπαλο, κούτελο
• λάστιχο, λάχανο, λυκόσκυλο
• μάγουλο, μισοφέγγαρο
• νούμερο, νούφαρο, ντεπόζιτο
• ξεσκονόπανο, πούπουλο
• ροδάκινο, ροδοπέταλο
• σίδερο, σταυρόλεξο, σύννεφο
• τριαντάφυλλο, φιλότιμο
• χαμόγελο, ψίχουλο

Και μόνο (ή συνήθως) στον πληθυντικό:

• απόνερα, γυναικόπαιδα, ενδότερα
• κατσάβραχα, κόλλυβα
• μεσάνυχτα, πάνδεινα, συμπράγκαλα

Βότσαλα

Μετακίνηση τόνου

Τα περισσότερα προπαροξύτονα, όπως συνέβαινε σε παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας, κατεβάζουν τον τόνο μία θέση στις δύο γενικές.

Ωστόσο, και αυτές οι όμορφες λέξεις σιγά σιγά προσαρμόζονται στη σύγχρονη κλίση, που θέλει τον τόνο σταθερό:

• το αυτοκίνητο, του αυτοκινήτου (ή αυτοκίνητου)
• το βούτυρο, του βούτυρου (ή βουτύρου)

Έντομα

Δεύτερος πληθυντικός

Το άλογο και το όνειρο σχηματίζουν και έναν δεύτερο, ανισοσύλλαβο πληθυντικό σε -ατα:

• άλογα – αλόγατα
• όνειρα – ονείρατα

Ξένα τοπωνύμια

Τα περισσότερα ξένα τοπωνύμια κλίνονται κανονικά:

• το Μιλάνο, του Μιλάνου
• το Μεξικό, του Μεξικού

Κάποια, ωστόσο, παραμένουν ακόμη άκλιτα:

• το Μονακό, του Μονακό
• το Τορόντο, του Τορόντο

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού, Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: Doktorceciliafurst@facebook, hqmagazine.co.za, nytimes.com, epicstoneworks.com, totesnewsworthy.com

Τα θηλυκά σε -α (1)

Προσοχή στη γενική πληθυντικού!

Μερικά από αυτά τα θηλυκά δεν έχουν πληθυντικό, αλλά ακόμη και όταν έχουν, η γενική πτώση μπορεί να είναι δύσχρηστη ή να μη σχηματίζεται καν.

Ημέρα

Τα περισσότερα, βέβαια, σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού και μάλιστα, κατά κανόνα, τονίζονται στη λήγουσα. Αυτός ο κανόνας ισχύει για:

α) Όλα τα οξύτονα

• η αγορά, των αγορών

β) Τα περισσότερα παροξύτονα

• η γυναίκα, των γυναικών

γ) Τα περισσότερα προπαροξύτονα

• η θάλασσα, των θαλασσών

Τα υπόλοιπα παροξύτονα και προπαροξύτονα είτε διατηρούν τον τόνο σταθερό σε όλες τις πτώσεις είτε τον κατεβάζουν μία θέση:

• η πεταλούδα, των πεταλούδων
• η ικανότητα, των ικανοτήτων
• η αγριόχηνα, των αγριόχηνων

Σαλάτα

Πάμε να τα δούμε από κοντά:

Οξύτονα

Τα οξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

η
της
την

αγορά
αγοράς
αγορά

οι
των
τις

αγορές
αγορών
αγορές

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:

• γενεά, δωρεά, εκδορά
• θεά, νοικοκυρά, ξηρά, ουρά
• πεθερά, πλευρά, πυρά
• σειρά, σπορά, στοά
• φθορά, φορά, φρουρά
• χαρά, χροιά

Όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:

• αλογο-ουρά, λαχαν-αγορά
• ορο-σειρά, συμ-περι-φορά

Αλλά και όσα λήγουν σε:

• -ιά (καρδιά, πορτοκαλιά)
• -ειά (γιατρειά, δουλειά)

Αγορά

Παροξύτονα

Τα περισσότερα παροξύτονα στη γενική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο μία θέση:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

η
της
τη

γυναίκα
γυναίκας
γυναίκα

οι
των
τις

γυναίκες
γυναικών
γυναίκες

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:

• αγκινάρα, αφίσα, βάρκα, βούρτσα
• γλώσσα, γόμα, γραβάτα, γρανίτα
• έδρα, ζέβρα, ημέρα, ιδέα
• κάλτσα, καρέκλα, κορνίζα, κούκλα
• λαγάνα, λίστα, μάσκα, μύγα
• νότα, ντομάτα, ντουλάπα, νύχτα
• πατάτα, πιατέλα, ρίζα, ρόδα
• σαλάτα, σαύρα, σημαία, σοκολάτα
• ταβέρνα, τρύπα, τσάντα, τσίχλα
• φλέβα, φόρμα, φούστα, φρεγάτα
• χάντρα, χελώνα, χήνα, χώρα
• ψείρα, ώρα

Όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:

• εν-έδρα, εξ-έδρα

Αλλά και όσα λήγουν σε:

• -εία (εταιρεία, πλατεία)
• -έτα (πετσέτα, ρακέτα)
• -ία (θερμοκρασία, φωτογραφία)
• -ίδα, -ίνα, -όνα  
• -τρα (ορχήστρα, σφυρίχτρα)

Τα θηλυκά με αυτές τις καταλήξεις δεν έχουν σταθερή συμπεριφορά στη γενική πληθυντικού.

Μερικά μετακινούν τον τόνο στη λήγουσα (των βιδών)

• -ίδα: βίδα, γίδα
• -ίνα: αξίνα, βιτρίνα, ζελατίνα, καμπίνα, καντίνα, κασετίνα, κουζίνα, κουρτίνα, μπαλαρίνα
• -όνα: βελόνα, κολόνα, κοτρόνα, πολυθρόνα

Τα περισσότερα, όμως, τον κρατούν στην παραλήγουσα (των ακρίδων)

• -ίδα: ακρίδα, αλυσίδα, ασπίδα, βλεφαρίδα, ελπίδα, επιδερμίδα, εφημερίδα, καταιγίδα, κοτσίδα, νυχτερίδα, παγίδα, πατρίδα, πινακίδα, πυξίδα, σελίδα
• -ίνα: ακτίνα, ελαφίνα, θεατρίνα, σοκολατίνα
• -όνα: αλκυόνα, αμαζόνα, εικόνα, σιαγόνα, σπιταρόνα, σταγόνα, σφεντόνα, τερηδόνα

Γυναίκες

Τα υπόλοιπα παροξύτονα διατηρούν σταθερό τον τόνο σε όλες τις πτώσεις: η πεταλούδα, των πεταλούδων

Προπαροξύτονα

Τα περισσότερα προπαροξύτονα στη γενική του πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο δύο θέσεις:

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

η
της
τη

θάλασσα
θάλασσας
θάλασσα

οι
των
τις

θάλασσες
θαλασσών
θάλασσες

Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα θηλυκά:

• άγκυρα, αίθουσα, άμαξα, άμυνα
• γενέτειρα, γέφυρα
• εορτάζουσα, έρευνα, έχιδνα
• θύελλα, κάμερα, κάψουλα
• μέδουσα, όπερα, πρωτεύουσα
• σάτιρα, σπάτουλα
• τέμπερα, τράπεζα, τρίλιζα, τυρόπιτα
• ύαινα
• φάλαινα, φράουλα, φυσαρμόνικα

Μαζί τους και όσα λήγουν σε:

• -εια (επιφάνεια, προσπάθεια)
• -ια (αθλήτρια, μαθήτρια)
• -ισσα (μέλισσα, ποδηλάτισσα)
• -οια (έννοια, παλίρροια)

Θάλασσα

Τα υπόλοιπα προπαροξύτονα κατεβάζουν τον τόνο μόνο μία θέση, αν και μερικά τον διατηρούν σταθερό σε όλες τις πτώσεις:

• η ικανότητα, των ικανοτήτων
• η αγριόχηνα, των αγριόχηνων

Διαφοροποιήσεις

α) Η κυρά και η μάνα σχηματίζουν και έναν δεύτερο, ανισοσύλλαβο πληθυντικό σε -άδες:

• κυρές (χωρίς γενική) – κυράδες
• μάνες (χωρίς γενική) – μανάδες

β) Σε κάποιες καθιερωμένες εκφράσεις χρησιμοποιείται η αρχαιόμορφη γενική σε

• -είας (ζώνη ασφαλείας, μέτρηση ακριβείας)
• -ης (πετσέτες θαλάσσης, φιστίκια Αιγίνης)
• -ος (κρέμα νυκτός, Τράπεζα της Ελλάδος)

Και κάτι ακόμη

α) Όλα τα γυναικεία επώνυμα είναι άκλιτα. Παρατηρήστε μερικά συνηθισμένα λάθη:

• η Μαρία Παπούλια → της Μαρίας Παπούλιας Παπούλια
• η Ελπίδα Γαληνέα → της Ελπίδας Γαληνέας Γαληνέα
• η Μυρτώ Βαλμά → της Μυρτώς Βαλμάς Βαλμά

β) Τα περισσότερα ουσιαστικά σε -α είναι θηλυκά, όμως υπάρχουν και αρκετά που είναι ουδέτερα:

• η θάλασσα – το ψάρεμα  

► Η κλίση των ουσιαστικών ► Η κλίση των αρσενικών ουσιαστικών  1.  Τα αρσενικά σε -ος (1)  2.  Τα αρσενικά σε -ος (2)  3.  Τα αρσενικά σε -ης  4.  Τα αρσενικά σε -ης/-ηδες  5.  Τα αρσενικά σε -ης/-εις  6.  Τα αρσενικά σε -υς  7.  Τα αρσενικά σε -ας  8.  Τα αρσενικά σε -άς/-άδες  9.  Τα αρσενικά σε -έας/-είς 10. Τα αρσενικά σε -ές 11. Τα αρσενικά σε -ους 12. Τα αρσενικά σε -ρ 13. Αρσενικά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των θηλυκών ουσιαστικών  1.  Τα θηλυκά σε -α (1)  2.  Τα θηλυκά σε -α (2)  3.  Τα θηλυκά σε -ά/-άδες  4.  Τα θηλυκά σε -ση, -ξη, -ψη  5.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (1)  6.  Τα υπόλοιπα θηλυκά σε -η (2)  7.  Τα θηλυκά σε -ος  8.  Τα θηλυκά σε -ας  9.  Τα θηλυκά σε -ης 10. Τα θηλυκά σε -ης/-εις 11. Τα θηλυκά σε -υς 12. Τα θηλυκά σε -ού 13. Τα θηλυκά σε -ρ 14. Τα θηλυκά σε -ω 15. Θηλυκά με άλλες καταλήξεις ► Η κλίση των ουδέτερων ουσιαστικών  1.  Τα ουδέτερα σε -ο (1)  2.  Τα ουδέτερα σε -ο (2)  3.  Τα ουδέτερα σε -σιμο, -ξιμο, -ψιμο  4.  Τα ουδέτερα σε -ι  5.  Τα ουδέτερα σε -υ  6.  Τα ουδέτερα σε -μα  7.  Τα ουδέτερα σε -ος  8.  Τα ουδέτερα σε -ας  9.  Τα ουδέτερα σε -ες 10. Τα ουδέτερα σε -ως 11. Τα ουδέτερα σε -ν 12. Τα ουδέτερα σε -ρ ► Τα άκλιτα ουσιαστικά  1.  Άκλιτα αρσενικά  2.  Άκλιτα θηλυκά  3.  Άκλιτα ουδέτερα

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Α΄-Γ΄ Γυμνασίου, Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Βικιλεξικό
ΕΙΚΟΝΕΣ: pixabay.com, thespruceeats.com, greekgastronomyguide.gr, latiendaencasa.es, theguardian.com, kathimerini.gr